Έχουμε καιρό να πάμε σινεμά. Κι η αλήθεια είναι ότι μας έχει λείψει, πολύ. Και πράγματι, όπως δείχνει το πράγμα, από την 1η Ιουνίου θα έχουμε τουλάχιστον τη δυνατότητα να πάμε σε ένα θερινό σινεμά, με social distancing και τα σχετικά, αλλά τουλάχιστον με μεγάλη οθόνη και (κυρίως) την κινηματογραφική κοινωνικοποίηση που μας είχε λείψει όλο αυτό το διάστημα. Κατά την αρχή της παγκόσμιας καραντίνας, προχωρούσαμε σε μια πρώτη ανασκόπηση των τρόπων με τους οποίους θα επηρεαστεί η κινηματογραφική βιομηχανία. Εκεί, λοιπόν, λέγαμε το εξής: «Μπορεί μεγάλο μέρος αυτού του θεάματος να καταναλώνεται πλέον ατομικά και οικιακά, αλλά η παραγωγή του παραμένει μια κατεξοχήν συλλογική και μαζική διαδικασία. Και, βέβαια, το σινεμά αποτελεί έναν κατεξοχήν κοινωνικό χώρο συνάθροισης – πράγμα που δεν αλλάζει εύκολα, όσο κι αν ανέβει το streaming. Έτσι, δεδομένου πως η τάση επέκτασης του κορονοϊού βασίζεται στην κοινωνική συναναστροφή και ανακόπτεται από την οικιακή καραντίνα, καταλαβαίνουμε ότι τα πράγματα για το παραδοσιακό σκέλος αυτής της ψυχαγωγικής βιομηχανίας προβλέπονται αρκετά σκούρα». Όντως, τα πράγματα σκουραίνουν. Η αρχική παγωμάρα των πρώτων βδομάδων έχει αφήσει ήδη έντονο στίγμα στον κινηματογραφικό χώρο. Διανομές αναβλήθηκαν, παραγωγές ακυρώθηκαν, γυρίσματα σταμάτησαν, φεστιβάλ εξαφανίστηκαν, κινηματογράφοι έκλεισαν, δουλειές χάθηκαν, κέρδη διέφυγαν. Όλα αυτά, φυσικά, διατάραξαν ακόμα περισσότερο τον ήδη διαταραγμένο κύκλο εργασιών της παραδοσιακής βιομηχανίας του θεάματος που περιστρέφεται γύρω από το σινεμά και το σύμπλεγμα στούντιο-φεστιβάλ-αίθουσα. Ταυτόχρονα, όμως, ξεκίνησαν να φαίνονται και τα πρώτα σημάδια αναπροσαρμογής με βάση τις νέες κοινωνικές, οικονομικές, υγειονομικές, τεχνολογικές και πολιτισμικές συνθήκες. Και, κακά τα ψέματα, μπορεί κάποιες από αυτές τις κινήσεις αναπροσαρμογής να έμοιαζαν εξωτερικά με απαντήσεις εκτάκτου ανάγκης ή χειρισμοί καπετάνιου μέσα σε φορτούνα, αλλά η αλήθεια είναι ότι βρίσκονταν σε στάδιο προετοιμασίας και επώασης εδώ και αρκετά χρόνια. Ούτως ή άλλως, το τι σημαίνει πια σινεμά βρισκόταν εκ νέου υπό διαπραγμάτευση – κι η πανδημία έθεσε νέους όρους σε αυτήν τη διαπραγμάτευση. Τι έγινε, λοιπόν, αυτό το τελευταίο δίμηνο; Θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια γρήγορη σύνοψη, παραλείποντας αναγκαστικά αρκετά πράγματα κι επιχειρώντας να μείνουμε στις βασικότερες τάσεις. Πρώτον, η παγκόσμια απαγόρευση συνάθροισης έκλεισε εκ των πραγμάτων όλα τα σινεμά. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, μάλιστα, χωρίς την παράλληλη λήψη μέτρων για την προστασία ή επιβίωσή τους. Την ίδια ώρα, είδαμε να ζωντανεύουν άλλες μορφές δημόσιας κινηματογραφικής προβολής, όπως τα drive-in σινεμά και οι προβολές πάνω σε μεγάλα κτίρια. Δεύτερον, το πεδίο των φεστιβάλ διαταράχθηκε σημαντικά για παρόμοιους λόγους. Όχι μόνο λόγω συνάθροισης, αλλά και λόγω μεγάλης διεθνούς κίνησης και αβεβαιότητας για το μέλλον των ταινιών που θα προβάλλονταν. Αρκετά φεστιβάλ ακυρώθηκαν (ανάμεσά τους κι οι Κάννες), κάποια θεωρητικά προετοιμάζονται κανονικά για το φθινόπωρο (όπως η Βενετία) κι άλλα πραγματοποιούν μια ψηφιακή μετάβαση (από την πρωτοβουλία του YouTube μέχρι το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης). Το μεγάλο μακελειό, όμως, έγινε στο πεδίο της παραγωγής ταινιών που βρίσκονταν εν εξελίξει και το πεδίο της διανομής των ήδη έτοιμων ταινιών που επρόκειτο να κυκλοφορήσουν σύντομα στις αίθουσες. Εκεί, κατά έναν τρόπο, είχαμε πλέον την περίπτωση λειτουργίας της βιομηχανίας με σχεδόν πολεμικούς όρους: διαλέγουμε τι θα σωθεί και τι όχι. Υπήρξαν φυσικά κινηματογραφικές παραγωγές που αναβλήθηκαν επ’ αόριστον, ενώ στη διανομή τα στούντιο κλήθηκαν να επιλέξουν τι θα “κρατηθεί για μετά” και τι θα πάει για fast food ψηφιακή κατανάλωση. Με άλλα λόγια, τι θα σωθεί κινηματογραφικά και τι θα καεί ψηφιακά. Όπως καταλαβαίνει κανείς εύκολα, η μεγάλη αύξηση των digital releases σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα μετασχημάτισε με τη σειρά της κι άλλες πλευρές του κινηματογραφικού-βιομηχανικού οικοσυστήματος. Οι οργανισμοί που απονέμουν βραβεία συζητούν την αναθεώρηση των κριτηρίων τους, ενώ διαρκώς ξεπηδούν νέες streaming πλατφόρμες που προσανατολίζονται στο niche ή arthouse κινηματογραφικό περιεχόμενο, από το ελληνικό Cinobo και τις online προβολές της Ταινιοθήκης μέχρι το short-form Quibi και το άρτι ανακοινωθέν Alamo. Αν θυμάστε, πριν λίγο καιρό συζητάγαμε για το ότι οι αμιγώς κινηματογραφικές πλατφόρμες ζορίζονται, έτσι; Όλα αυτά, βέβαια, δε σημαίνει πως ό,τι ξέραμε αλλάζει κι ό,τι έμοιαζε σταθερό καταρρέει έτσι απλά. Οι ριζικές αλλαγές σπάνια έρχονται με τη μορφή μιας φυσικής καταστροφής, ακόμα κι αν εξωτερικά μοιάζει έτσι. Αντίθετα, συνήθως έρχονται ως έκρηξη υπόγειων ή μη τάσεων που καλλιεργούνταν ήδη για αρκετό καιρό. Κάπως έτσι, λοιπόν, η πανδημία λειτουργεί ως επιταχυντής των υπαρκτών τάσεων που διαφαίνονταν στο πεδίο του σινεμά. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι πως αυτές οι τάσεις ήταν και παραμένουν ανησυχητικές. Όταν στο τέλος του 2019 κάναμε την κινηματογραφική ανασκόπηση της δεκαετίας, σημειώναμε το εξής: « Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, το μαζικό σινεμά βρίσκεται σε κρίση – τόσο σαν πολιτιστική βιομηχανία όσο και σαν καλλιτεχνική γλώσσα. Το παραδοσιακό μοντέλο-σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης έχει φτάσει στα όριά του, δοκιμάζοντας πλέον την βιωσιμότητα διαφόρων τομέων του πάλαι ποτέ κραταιού κινηματογραφικού συμπλέγματος. Ταινίες δεν βρίσκουν διανομείς, αίθουσες κλείνουν, στούντιο φαλιρίζουν, κανάλια και πλατφόρμες τρίβουν τα χέρια τους, αυτοκρατορίες του θεάματος χτίζουν νέα μονοπώλια, μηχανές της νοσταλγίας αναθερμαίνονται, πρωτότυπες ιδέες σπανίζουν, φαγητά ξαναζεσταίνονται». Πράγματι, η κατάσταση των πραγμάτων ήδη έδειχνε πως στο άμεσο μέλλον θα δούμε έναν όλο και μεγαλύτερο στραγγαλισμό του σινεμά που βρίσκεται εκτός των franchises, πόσο μάλλον του ανεξάρτητου ή φεστιβαλικού. Η δυσκολία για πολλές ταινίες να βρουν αίθουσα όλο και μεγαλώνει, ενώ σ’ έναν βαθμό γίνεται διακύβευμα κι η ίδια η βιωσιμότητα του να κάνεις ταινία που δεν θα αποτελούν πολιτισμικά events και δεν θα φέρνουν υπερ-κέρδη. Το ψηφιακό αποτύπωμα της βιομηχανίας του θεάματος όλο και γιγαντώνεται, οι δυνατότητες για παραγωγή και διανομή εκτός των στενών ορίων του κυρίαρχου προτύπου όλο και συρρικνώνεται, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν αρκετές πλευρές της παραδοσιακής κινηματογραφικής βιομηχανίας (κινηματογραφικές αγορές, καλλιτεχνικοί κύκλοι, επαγγελματικές ειδικότητες) που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Όπως είπαμε και πριν, αυτές οι τάσεις υπήρχαν ήδη – κι η καραντίνα τις επιταχύνει. Αν, μάλιστα, δεν παρθούν κεντρικές αποφάσεις πολιτιστικής στρατηγικής προς αντίθετη κατεύθυνση, μάλλον δύσκολα θα υπάρχει γυρισμός. Ούτως ή άλλως, η ίδια η οπτική κουλτούρα (από το σινεμά και την τηλεόραση μέχρι το YouTube και τα videogames) μετασχηματίζεται διαρκώς κατά την τελευταία δεκαετία σε επίπεδο παραγωγής, διανομής, εμπειρίας, κοινωνικοποίησης. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, το ελληνικό σινεμά (δικαίως) ανησυχεί και προβληματίζεται, ενώ την ίδια ώρα τα άμεσα στοιχήματα για να ρεφάρει η βιομηχανία είναι η κυκλοφορία των μεγάλων blockbusters που αναβλήθηκαν το περασμένο διάστημα, όπως το Tenet του Christopher Nolan, το Black Widow της Marvel/Disney και το No Time to Die του 007. Στο μεταξύ, η στροφή των τελευταίων δύο μηνών προς τις ψηφιακές κυκλοφορίες έχει εντείνει ακόμα περισσότερη την τάση προς μια μεγάλη νετφλιξοειδή κινηματογραφική αποθήκη όπου οι ταινίες λίγο-πολύ πηγαίνουν για να πεθάνουν. Από την άλλη, βέβαια, μέσα από αυτήν την διαδικασία αναδεικνύονται εδώ κι εκεί μερικά μικρά διαμαντάκια τα οποία υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να μην καταφέρουμε ούτως ή άλλως να δούμε στις αίθουσες (είτε επειδή ούτως ή άλλως θα έβγαιναν σε streaming πλατφόρμες είτε επειδή δεν θα επιλέγονταν από τους ντόπιους διανομείς). Έτσι, λοιπόν, μαζέψαμε τις 10 πιο ενδιαφέρουσες νέες ταινίες που είδαμε κατά την διάρκεια της καραντίνας – σε περίπτωση που σιχαθήκατε να βλέπετε μόνο σειρές. Big Time Adolescence Κλασικό, τίμιο, ευαίσθητο, σφιχτό αμερικάνικο coming-of-age πράμα, με έναν (κλασικά) πολύ δυνατό Pete Davidson στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Blow the Man Down Έξυπνο και διασκεδαστικότατο black comedy / thriller που θα ήθελε να πέφτει κάπου ανάμεσα σε αδερφούς Coen και Martin McDonagh. Και τα καταφέρνει αρκετά καλά. Vivarium Σίγουρα λιγότερο έξυπνο απ’ όσο νομίζει ότι είναι, αλλά όπως και να το κάνουμε έχουμε μια αδυναμία σε sci-fi/horror ταινίες με ιστορίες προσωπικών σχέσεων και όμορφα aesthetics. The Other Lamb Ξανά horror, εδώ με γερές δόσεις από εσωτερική ζωή αιρέσεων και γυναικείο coming-of-age story. Η νέα ταινία της Małgorzata Szumowska είναι μια χαρά, ειδικά αν σας άρεσαν το Raw και το Martha Marcy May Marlene. Never Rarely Sometimes Always Και μιας και λέμε για γυναικεία coming-of-age stories, τσεκάρετε οπωσδήποτε αυτό το indie φεμινιστικό διαμαντάκι της Eliza Hittman που μας μάγεψε φέτος στο Βερολίνο. Και το προηγούμενό της, Beach Rats, επίσης πανέμορφο. Tigertail Περιμέναμε περισσότερα γιατί επρόκειτο για το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Alan Yang που έγραφε χρόνια για τα λατρεμένα Parks and Recreation και Master of None. Δεν ήταν φοβερό, αλλά παραμένει αξιοπρεπέστατο. Extra Ordinary Έχουμε δηλώσει την αγάπη μας για τα horror/comedy υβρίδια με διάφορες αφορμές στο παρελθόν, κι αυτό εδώ είναι ένα από τα πιο έξυπνα δείγματα των τελευταίων χρόνων. Αφήνει γεύση Cornetto στο στόμα και συνδυάζεται όμορφα με την δεύτερη σεζόν What We Do in the Shadows που παίζεται αυτή τη στιγμή. Beastie Boys Story Η μουσική απάντηση στην ντοκιμαντερίστικη παραφροσύνη του The Last Dance και του Tiger King. Εδώ έχουμε Beastie Boys να αφηγούνται την ιστορία τους επί σκηνής, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του λατρεμένου Spike Jonze. True History of the Kelly Gang Πάντα το λέμε ότι η Αυστραλία έχει πολλά κρυμμένα κινηματογραφικά διαμαντάκια εδώ και δεκαετίες, κι επίσης πάντα έχουμε ένα τρυφερό μέρος στην καρδιά μας για πειραγμένα western. Ε, εδώ είμαστε. Δεν είναι κανένα αριστούργημα, αλλά είναι ατόφιο fun. Bad Education Σ’ έναν βαθμό, η ταινία χάνει λίγο γιατί φλερτάρει με αυτό που λέμε “έργο με κοινωνικά μηνύματα” (sic), αλλά από την άλλη όντως έχουμε ένα σφιχτογραμμένο κι ικανοποιητικό δράμα με μια δυνατή ερμηνεία του Hugh Jackman. Το παίρνουμε.
