Γίνεται χαμός στην Αμερική. Χαμός, αλλά με την καλή την έννοια. Χαμός απόλυτα δίκαιος και απαραίτητος, χαμός ιστορικός. Η δολοφονία του μαύρου George Floyd από τους μπάτσους στη Μινεάπολις οδήγησε μια εξέγερση που συμπαρέσυρε κάθε πολιτεία των ΗΠΑ. Σε όλη την αμερικάνικη ήπειρο (και όχι μόνο), οι φωνές που διεκδικούν ισότητα και δικαιοσύνη όσο πάει και πυκνώνουν, δυναμώνουν, πληθαίνουν. Και βέβαια, οι αντιρατσιστικές και αντικατασταλτικές κινητοποιήσεις που μπαίνουν κάτω από την ομπρέλα του Black Lives Matter δεν αγγίζουν μόνο την αστυνομική βία και την άμεση απονομή δικαιοσύνης. Στοχοποιούν επίσης το βρώμικο ιστορικό παρελθόν και γκρεμίζουν τα στοιχειωμένα αγάλματα της σκλαβιάς, της αποικιοκρατίας και της λευκής υπεροχής. Την ίδια ώρα, μοιραία το πνεύμα του Black Lives Matter επεκτείνεται και στο πεδίο της μαζικής κουλτούρας. Μια πλευρά αυτής της διαδικασίας αφορά το ερώτημα του πώς μεταχειρίζεσαι, επεξεργάζεσαι και συζητάς τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις που κουβαλούν πάνω τους ανεξίτηλα τα σημάδια της καταπίεσης και της βαρβαρότητας. Μια άλλη πλευρά, ακόμα πιο καίρια, αφορά το τι κάνεις με τις ιστορίες που έχουν να διηγηθούν σήμερα οι ίδιοι οι καταπιεσμένοι. Υπάρχει χώρος να εκφραστούν; Υπάρχουν πλατφόρμες να τα αναδείξουν; Υπάρχουν αυτιά να τις ακούσουν; Κατά μία έννοια, το να πεις Black Lives Matter σημαίνει επίσης να πεις Black Stories Matter. Ότι δηλαδή τα βιώματα των καταπιεζόμενων μειονοτήτων τείνουν να αποσιωπούνται και να αγνοούνται από την επίσημη ή κυρίαρχη πολιτισμική έκφραση. Παρόλα αυτά, μια πιο προσεκτική ματιά θα συμπεράνει ότι η μαύρη τέχνη των ΗΠΑ έχει τεράστια ιστορία και πλουσιότατη παράδοση πίσω της σε όλα τα επίπεδα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Αυτός ο καλλιτεχνικός πλούτος, από την σπουδαία μαύρη μουσική κληρονομιά μέχρι την ποίηση και τη ζωγραφική, είχε πάντα να αντιμετωπίσει δύο σημαντικά εμπόδια. Από τη μία, την καταστολή και τον παραμερισμός για να μην αποκτήσει πραγματική ορατότητα. Από την άλλη, την ευκαιριακή ενσωμάτωση και εκμετάλλευση από το πολιτιστικό status quo. Σε κάθε περίπτωση, οι μαύρες ιστορίες υπάρχουν και διεκδικούν χώρο σε όλον τον 20ο και τον 21ο αιώνα. Και μπορεί ο mainstream κινηματογράφος να περιορίζει συχνά τη μαύρη παρουσία στο σινεμά σε κοινότοπες υπερ-κυριλέ βιογραφίες, διδακτικίστικα κοινωνικά δράματα και εντυπωσιακά γαμηστερούς υπερ-ήρωες, αλλά υπάρχει ταυτόχρονα κι ένας πολυσχιδής μαύρος κινηματογράφος των δημιουργών που ξεκινάει από πρώιμο προπολεμικό μαύρο σινεμά των αρχών του αιώνα, περνάει από το ανεξάρτητο/blaxploitation σινεμά του ’60-’70 και φτάνει μέχρι το σήμερα που η μαύρη κινηματογραφική μυθοπλασία περνάει την πιο πλούσια και φωταγωγημένη περίοδό της. Αν θέλουμε να μιλήσουμε για το σύγχρονο αμερικάνικο μαύρο σινεμά, θα πρέπει να πούμε ότι η περασμένη δεκαετία ήταν εξαιρετικά κομβική όσον αφορά την ορατότητα και την αναγνώρισή του. Κατά μία έννοια, τα 10s ήταν η δεκαετία που ο κινηματογράφος των μαύρων δημιουργών έγινε για πρώτη φορά μαζικά αποδεκτός και ορατός σε επίπεδο μεγάλων φεστιβάλ, σημαντικών βραβείων και εμπορικών επιτυχιών. Αν εντοπίζαμε τρεις βασικούς σταθμούς σε αυτήν την διαδικασία, θα ήταν οι εξής. Πρώτον, η οσκαρική επιτυχία του 12 Years a Slave του Steve McQueen από το 2013 που έστρεψε το ιστορικό βλέμμα προς τα πίσω και ταυτόχρονα άνοιξε τον κινηματογραφικό δρόμο προς τα μπρος. Δεύτερον, το μεγάλο breakthrough του Moonlight του Barry Jenkins από το 2016 που είδε μια ανεξάρτητη black queer ταινία της Α24 να φτάνει πανηγυρικά και επεισοδιακά μέχρι το Όσκαρ. Τρίτον, η μεγάλη εμπορική επιτυχία του Get Out του Jordan Peele από το 2017 που απέδειξε ότι η μαύρη κοινωνική εμπειρία μπορεί να φτάσει σε κάθε είδους ακροατήριο, πόσο μάλλον με τη μορφή ενός horror φιλμ είδους. Έτσι, με σημεία αναφοράς αυτές τις τρεις ταινίες, όλη η περασμένη δεκαετία σημαδεύτηκε από όλο και μεγαλύτερες κινηματογραφικές επιτυχίες που προέρχονταν από μαύρους δημιουργούς. Ας τα βάλουμε κάτω αναλυτικά. Χοντρικά, από το 2013 και μετά έχουμε μια σειρά από όλο και μεγαλύτερες μαύρες ταινίες στην Αμερική. Στο πεδίο των βιογραφιών, είχαμε Selma και Straight Outta Compton. Στο πεδίο του ιστορικού δράματος, είχαμε Fences και Mudbound. Στο πεδίο των franchise blockbusters, είχαμε Black Panther και Creed. Στο πεδίο των μεγάλων ντοκιμαντέρ, είχαμε 13th και OJ: Made in America. Στο πεδίο των ταινιών είδους, είχαμε BlacKkKlansman και Us. Κι αυτοί είναι μόνο οι μεγαλύτεροι χολιγουντιανοί τίτλοι. Στα χαμηλότερα (και ουσιαστικότερα) κλιμάκια της κινηματογραφικής παραγωγής, έβραζε πραγματικά ο τόπος. Για παράδειγμα, στον αντίποδα των παραπάνω ταινιών, τα 10s ήταν η δεκαετία που είδαμε να αποκτούν μεγαλύτερη απήχηση κάποια υπέροχα, πρωτότυπα, πειραματικά μαύρα φιλμ, όπως το Burning Cane, το An Oversimplification of Her Beauty και το Hale County This Morning This Evening. Για να μη μιλήσουμε καν για το τηλεοπτικό πεδίο όπου μέσα σε ελάχιστα χρόνια έχουμε πράγματα σαν το Atlanta, το Dear White People (προερχόμενο από ταινία), το She’s Gotta Have It (παρομοίως), το Insecure, το The Chi και το David Makes Man. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι τα 10s ήταν η δεκαετία που το μαύρο σινεμά απέδειξε μια σειρά από πράγματα: την αφηγηματική του δύναμη, την καλλιτεχνική του ζωντάνια, την εμπορική του βιωσιμότητα. Και ο κόσμος άκουσε, και το αγκάλιασε. Το ότι θέσαμε ως χρονιά-ορόσημο το 2013 δεν ήταν καθόλου τυχαίο. Δεν πρόκειται μόνο για τη χρονιά που κυκλοφόρησε το 12 Years a Slave για να γίνει η πρώτη ταινία μαύρου σκηνοθέτη που κερδίζει το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Ήταν επίσης η χρονιά που δημιουργήθηκε το Black Lives Matter ως ρεύμα διαμαρτυρίας, αρχικά ως απάντηση στη δολοφονία του Trayvon Martin. Και την αμέσως επόμενη χρονιά, οι δολοφονίες των Michael Brown και Eric Garner έδωσαν τεράστια ώθηση και ορατότητα στις φωνές που λένε ότι οι μαύρες ζωές αξίζουν. Όπως πάντα, η τέχνη δεν αντιγράφει την ζωή αλλά την ακολουθεί και συνδιαλλέγεται μαζί της μέσα στη μεγάλη περιπέτεια της ιστορίας. Αντίστοιχα, ο σημερινός διεθνής αναβρασμός που πυροδότησε ο θάνατος του George Floyd αφήνει ήδη τα πρώτα σημάδια του στο πώς αντιμετωπίζουμε τις ιστορίες των καταπιεσμένων μέσα και έξω από την οθόνη. Προς το παρόν, διαλέγουμε 10 ταινίες που κυκλοφόρησαν από το 2013 και μετά κι οι οποίες πιστεύουμε ότι μεταφέρουν με πετυχημένο τρόπο την ιδιαιτερότητα του μαύρου βιώματος. Μπορεί να μην έγιναν τόσο γνωστές όσο οι παραπάνω, αλλά είναι ταινίες με μαύρους δημιουργούς (στο σενάριο ή τη σκηνοθεσία) που αξίζει και με το παραπάνω να ανακαλυφθούν. Fruitvale Station (2013) https://www.youtube.com/watch?v=crMTGCCui5c Ντεμπούτο για Ryan Coogler και πρώτη συνεργασία με Michael B. Jordan. Η πραγματική ιστορία της δολοφονίας του Oscar Grant με την κινηματογραφική ματιά ενός σκηνοθέτη που θα μας απασχολεί για πολύ καιρό ακόμα. Dope (2015) Εξαιρετικά γλυκόπικρο hood film, πανέξυπνο γράψιμο, φανταστικό soundtrack, η καλύτερη ταινία του Rick Famuyiwa. I Am Not Your Negro (2016) Ο Raoul Peck παίρνει τα λόγια και τις πράξεις του μεγάλου συγγραφέα James Baldwin και φτιάχνει ένα ντοκιμαντέρ ορόσημο για την παράδοση της μαύρης αντίστασης στην Αμερική. Sorry to Bother You (2018) Υπέροχος αφρο-σουρεαλισμός, θρασύτατη προλεταριακή οπτική, λατρεμένος Boots Riley των The Coup στην κάμερα και υπέροχος Lakeith Stanfield μπροστά της. Από τις πιο υποτιμημένες ταινίες της δεκαετίας. If Beale Street Could Talk (2018) Ξανά Barry Jenkins μετά το Moonlight, ξανά James Baldwin μετά το I Am Not Your Negro, εδώ σε ένα πραγματικό κινηματογραφικό ποίημα που θα έπρεπε να έχει αναγνωριστεί περισσότερο. Επίσης, μουσικάρες από τον Nicholas Britell. Blindspotting (2018) Το μεγάλο βήμα του Daveed Diggs από το hip-hop των Clipping στη μεγάλη οθόνη, με τον ίδιο να γράφει το σενάριο και να πρωταγωνιστεί σε ένα από τα πιο πρωτότυπα hood films που έχουμε δει εδώ και πολλά χρόνια. The Last Black Man in San Francisco (2019) Ο Jimmie Fails είναι ένας άνθρωπος που παίζει τον εαυτό του, σε μια ιστορία που έχει γράψει για τον εαυτό του, και την οποία σκηνοθετεί ο συν-σεναριογράφος και κολλητός του, Joe Talbot. Υπέροχο, απλά υπέροχο. Queen and Slim (2019) Γνωρίσαμε τη Lena Waithe αρχικά ως ηθοποιό στο Master of None. Μετά, ως δημιουργό του τηλεοπτικού The Chi. Κι έπειτα, ως κινηματογραφική σεναριογράφο για το πανέξυπνο Queen and Slim. Τα καλύτερα είναι μπροστά της. Native Son (2019) Εδώ έχουμε τη μεταφορά του έτερου σπουδαίου μαύρου λογοτέχνη του 20ού αιώνα μετά τον James Baldwin. Το κλασικό μυθιστόρημα του Richard Wright διασκευάζεται από την Suzan-Lori Parks και σκηνοθετείται από τον Rashid Johnson. Jezebel (2019) Υπέροχο κινηματογραφικό ντεμπούτο από τη Numa Perrier, η οποία στο Jezebel αφηγείται την δική της ιστορία ως μαύρη sex worker στην Αμερική των 90s.
