Οι υπερήρωες είναι μια μεγάλη βιομηχανία. Ναι, κατά μία έννοια αυτό είναι τόσο κοινότοπο όσο και αυταπόδεικτο. Πράγματι, πλέον η υπερηρωική μυθολογία της μεγάλης οθόνης και της pop κουλτούρας ευρύτερα είναι μια από τις πιο καλοκουρδισμένες κι επικερδείς μεγα-μηχανές της πολιτιστικής βιομηχανίας. Ήδη από τις αρχές των 00s το superhero cinema άρχισε να αποδεικνύει την σχεδόν άνευ προϋποθέσεων βιωσιμότητά του (με τα X-Men και Spider-Man), αλλά από το 2008 που ο Christopher Nolan γύρισε το The Dark Knight κι η Disney έβαλε μπροστά το Marvel Cinematic Universe με το Iron Man, ο υπερηρωικός κινηματογράφος απέδειξε μέσα σε μια δεκαετία ότι είναι η κατεξοχήν δημιουργική και εμπορική δύναμη του σύγχρονου μαζικολαϊκού σινεμά. Όλα αυτά είναι γνωστά και λίγο-πολύ τεκμηριωμένα, τόσα μέσα από την άμεση εμπειρία του καθενός όσο και μέσα από τον λόγο που παράγεται γύρω από την σημερινή μαζική κουλτούρα. Οι υπερήρωες κάνουν κουμάντο, τέλος. Πολύ πριν κάνουν κουμάντο στη μεγάλη οθόνη, όμως, οι υπερήρωες ήταν βιομηχανία και στο χαρτί. Γιατί, ναι, ο κόσμος διάβαζε ακόμα μαζικά κόμιξ.

Σαν βιομηχανία, λοιπόν, τα αμερικάνικα υπερηρωικά κόμιξ πέρασαν διάφορες φάσεις από την πρώτη μαζική τους εμφάνιση στα 30s και την τεράστια επιτυχία τους στα 40s μέχρι σήμερα (η θρυλική Golden Age των κόμιξ). Προφανώς, εδώ δεν έχουμε τον χώρο για μια αναλυτική επισκόπηση της πορείας των υπερηρωικών κόμιξ στις ΗΠΑ, αλλά η ώριμη μορφή αυτής της βιομηχανίας έρχεται με την λεγόμενη Silver Age στα 60s, έπειτα από την πτώση της δημοτικότητάς τους κατά την προηγούμενη δεκαετία. Από τις αρχές του ’60, όμως, εδραιώθηκε πλέον η μοντέρνα εκδοχή της βιομηχανίας υπερηρώων, με βασικό χαρακτηριστικό την μεγάλη διεύρυνση των χαρακτήρων και του δραματικού τους πεδίου, και σαν σωστή βιομηχανία είχε πλέον όλα τα κλασικά γνωρίσματα: είχε ένα βασικό μονοπωλιακό δίπολο στην παραγωγή και την κατανάλωση (Marvel και DC), είχε μια κυρίαρχη ιδεολογία που ταυτιζόταν με αυτήν της αμερικάνικης μεταπολεμικής κουλτούρας και πολιτικής, κι έπειτα είχε βέβαια αμφισβητίες και σαμποτέρ – τόσο από τα αριστερά όσο και απ’ τα δεξιά.

Πώς κολλάνε όλα αυτά με το The Boys, τη νέα σειρά του Amazon που βασίστηκε στο ομώνυμο κόμικ των Garth Ennis και Darick Robertson από το 2006; Θα φτάσουμε κι εκεί. Πριν φτάσουμε, όμως, θα προσπαθήσουμε να δούμε πώς σχετίζεται αυτή η σειρά και το πνεύμα της με την ίδια την γενεαλογία των υπερηρωικών κόμιξ. Μπορεί λοιπόν τόσο η σειρά όσο και το κόμικ να είναι πρόσφατα, αλλά οι προβληματισμοί τους αφορούν την ίδια την εξέλιξη του είδους εδώ και 30-40 χρόνια, πρώτα στο χαρτί και μετά την οθόνη. Κι αυτό γιατί ήδη από τα 80s αρχίζει να παρατηρείται μια στροφή προς το σκοτάδι στον κόσμο των κόμιξ, μια άνοιγμα από τον υπερηρωισμό προς τον αντιηρωισμό – αρχικά με νέες, σκοτεινότερες εκδοχές παλιών και κλασικών ηρώων (όπως του Punisher, του Wolverine και του Daredevil), κι έπειτα με νέους χαρακτήρες και έργα, όπως ο Spawn.

Παράλληλα με αυτήν την στροφή, αρχίζει να αναδύεται και μια τάση μεταμοντέρνας αποδόμησης της ίδιας της κυρίαρχης υπερηρωικής μυθολογίας, ιδεολογίας, ηθικής και αφήγησης – με εμβληματικότερα έργα φυσικά το Watchmen του Alan Moore και το The Dark Knight Returns του Frank Miller που βγήκανε σχεδόν μαζί κατά έναν εντυπωσιακό τρόπο το 1986. Οι σημαντικότερες εξελίξεις, όμως, την ίδια περίοδο συνέβαιναν ελαφρώς πιο υπόγεια – ή τουλάχιστον λίγο πιο κάτω από τους διασημότερους υπερήρωες και τις μικρές ή μεγάλες αποδομήσεις τους. Για την ακρίβεια, στα τέλη του ’80 και τις αρχές του ’90 εμφανίζεται μια άνθιση των creator-owned τίτλων που μετριάζουν το απόλυτο μονοπώλιο DC και Marvel, πιάνοντας έστω κι έμμεσα το νήμα από τα underground comix και τις αυτοεκδόσεις του ’60 μέσα σε ένα πλήρως βιομηχανοποιημένο πια περιβάλλον. Έτσι, έχουμε πλέον εκδότες σαν την Image και την Dark Horse που βγάζουν υπερηρωικούς τίτλους στις παρυφές του συστήματος Marvel-DC, αλλά κι εταιρίες σαν την Vertigo που βγάζει creator-owned τίτλους εντός της DC – κι η οποία έκλεισε φέτος με θλιβερό τρόπο.

Κι έτσι, για να μην τα πολυλογούμε, καθώς έπειτα τα 90s και τα 00s βρήκαν εν πολλοίς τους κλασικούς υπερήρωες στο mainstream προσκήνιο ως ντεμέκ «σκοτεινούς» αντι-ήρωες, στην πραγματικότητα η υπερηρωική μυθολογία άρχισε να περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κενή σοβαροφανή μετσίλα, στο μέτριο γράψιμο και στην συνεχή μανιακή διεύρυνση του σύμπαντος κάθε χαρακτήρα με αμέτρητα crossover events που μύριζαν αρπαχτή από χιλιόμετρα. Την ίδια εποχή, ευτυχώς, βλέπουμε μια σειρά από κομιξάδες που βρίσκονταν μέσα κι έξω από τις Marvel-DC και προσπάθησαν να διευρύνουν εκ νέου το τι σημαίνει superhero αφήγηση θέτοντας λιγότερο ή περισσότερο σε αμφισβήτηση τις παραδοσιακές προϋποθέσεις της. Μιλάμε, βέβαια, για δημιουργούς σαν τους Alan Moore, Brian K. Vaughan, Grant Morrison, Warren Ellis, Neil Gaiman, Brian Michael Bendis, Mark Millar και βέβαια Garth Ennis, γνωστού μεταξύ άλλων για την δημιουργία του The Boys.

Φυσικά, όσο στο χαρτί συνέβαιναν όλα αυτά και γινόταν γενικά χαμούλης, στην μεγάλη οθόνη το υπερηρωικό σινεμά ακόμα πάλευε να αποδείξει την βιωσιμότητά του με σταθερούς όρους. Γιατί μπορεί ο πρώτος Superman του Richard Donner να ήταν υπέροχος, μπορεί οι πρώτοι δύο Batman του Tim Burton να ήταν ακόμα πιο υπέροχοι, μπορεί να είχαμε και κάμποσες απολαυστικές καλτίλες στα 80s και 90s, αλλά συνολικά το superhero σινεμά μας κέρασε πολλή φόλα μέχρι να αρχίσει να βρίσκει τον δρόμο του. Αυτό σημαίνει πως τώρα όλα είναι καλά; Όχι, σε καμία περίπτωση. Εκτός εξαιρέσεων που λατρεύουμε πολύ, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες συνολικά ο υπερηρωικός κινηματογράφος εν γένει είναι αισθητικά και πολιτικά βουτηγμένος στην ομοιομορφία, την κοινοτοπία και την συντήρηση – ακόμα κι αν μερικές φορές τον απολαμβάνουμε γιατί, τι να κάνουμε, έτσι μεγαλώσαμε. Όπως έχουμε γράψει και με άλλη αφορμή, λοιπόν, το superhero σινεμά περνάει μια κρίση που τον ακολουθεί στην εξέλιξή του στα χρόνια:

«Τι χαρακτήρα έχει όμως η κρίση των superhero ταινιών; Πρώτα απ’ όλα, δεν αποτελούν πια εγγυημένεςεμπορικές επιτυχίες, όπως φαινόταν να πιστεύουν τα studio τα τελευταία 5-6 χρόνια. Δεύτερον, τα παραδοσιακά μοτίβα των υπερ-ηρωικών ταινιών μοιάζουν γερασμένα, βάζοντας επί τάπητος το θέμα των διαφορετικών κινηματογραφικών genres εντός του superhero σύμπαντος. Τρίτον, η υπερ-συνδεσιμότητα κάθε τέτοιου σύμπαντος, μαζί με τα αμέτρητα sequels και reboots, αλλά και τα μερικές φορές αδικαιολόγητα μπερδεμένα timelines, αρχίζουν όλο και περισσότερο να στερούν την απόλαυση μιας αυτοτελούς κινηματογραφικής εμπειρίας. Τέλος, και βασικότερο ίσως, καθώς οι υπερ-ηρωικές ταινίες αποτελούν σύγχρονα σύμπαντα λαϊκής μυθολογίας με παγκόσμια απήχηση σε έναν όλο και πιο περίπλοκο κόσμο, δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να απαντήσουν σε δύο βασικά ερωτήματα: πού απευθύνονται και τι θέλουν να πουν».

Παρόλα αυτά, υπήρχαν φυσικά παραγωγές που ήταν πρόθυμες να πειραματιστούν με πιθανές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, μεταφέροντας στην οθόνη ένα πνεύμα πειραματισμού που υπήρχε ήδη στα κόμιξ. Πριν ακόμα πάρουν μπρος τα σύγχρονα κινηματογραφικά σύμπαντα Marvel και DC, είχαμε ταινίες σαν το Unbreakable του M. Night Shyamalan, το Kick-Ass του Matthew Vaughn, το Super του James Gunn, το Chronicle του Josh Trunk, αλλά και μια σειρά σαν το Misfits του Howard Overman. Την ίδια περίοδο, δυστυχώς, είχαμε και μια μεταφορά του Watchmen από τον πλέον ακατάλληλο άνθρωπο να το κάνει, τον Zack Snyder, ο οποίος έμεινε πιστός εντελώς στο γράμμα του κόμικ αλλά ελάχιστα στο πνεύμα. Η καλή εξέλιξη, βέβαια, είναι πως στη συνέχεια τα μεγάλα στούντιο άρχισαν να εμπιστεύονται περισσότερο δημιουργούς με πιο προσωπική και ιδιοσυγκρασιακή φωνή, επιτρέποντάς τους να φτιάχνουν υπερηρωικές ταινίες που ξεφεύγουν από την ομοιομορφία που αναφέραμε προηγουμένως. Έτσι, ήμασταν αρκετά τυχεροί ώστε να δούμε τον James Gunn να γυρίσει Guardians of the Galaxy, τον Taika Waititi να γυρίζει Thor και δυο τύπους σαν τους αδερφούς Russo που αγαπήσαμε από το Arrested Development και το Community να αναλαμβάνουν όχι μία αλλά δύο ταινίες Avengers.

Παρόλα αυτά, ας μην γελιόμαστε, τα μεγαλύτερα βήματα έχουν γίνει στην τηλεόραση – όχι στο σινεμά. Συγκεκριμένα, εδώ και μια πενταετία περίπου, η αμερικάνικη τηλεόραση έχει φιλοξενήσει την υπερηρωική μυθολογία με πολύ πιο ανοιχτούς και περιπετειώδεις όρους από ό,τι η μεγάλη οθόνη. Αρχής γενομένης χοντρικά με το Daredevil δια χειρός Drew Goddard στο Netflix, έπειτα έχουμε δει μια πλειάδα σειρών που είτε μεταφέρουν γνωστούς κλασικούς χαρακτήρες σε ένα πιο γειωμένο, ρεαλιστικό, πολύπλοκο κοινωνικο-ιστορικό περιβάλλον, είτε πειραματίζονται με ήρωες άγνωστους στο ευρύ κοινό, δίνοντάς συχνά έναν πολύ πιο ριζοσπαστικό τόνο απ’ όσο έχουμε συνηθίσει σε αυτά τα πράγματα. Και, ναι, συχνά αυτές οι σειρές βασίζονται σε creator-owned τίτλους που εκδόθηκαν σε εταιρίες σαν τις προαναφερθείσες μέσα από την διαδικασία που περιγράψαμε σε αδρές γραμμές προηγουμένως. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, έπειτα είχαμε την Jessica Jones και τον Luke Cage, το Legion, το Deadly Class, το Umbrella Academy, το Swamp Thing, το Doom Patrol και το Runaways. Παράλληλα, είχαμε σειρές που φλερτάρανε με την υπερηρωική θεματολογία και μυθολογία χωρίς να είναι υπερηρωικές με την στενή έννοια, όπως το Preacher, το Happy! και το American Gods. Και τέλος, περιμένουμε σύντομα να δούμε και σε τηλεοπτική μορφή δύο σπουδαία ριζοσπαστικά κόμικ, ίσως και τα σπουδαιότερα: το Watchmen και το Invisibles.

Όπως καταλαβαίνετε μετά από τόσο δρόμο που διανύσαμε, η τελευταία στάση σ’ αυτήν την διαδρομή είναι το The Boys. Προερχόμενο από έναν έμπειρο συγγραφέα σαν τον Garth Ennis (που έχει δημιουργήσει επίσης έναν Preacher κι έναν Hitman) κι από έναν έμπειρο σεναριογράφο σαν τον Eric Kripke του Supernatural και του Timeless, το The Boys είναι μια σειρά αρκετά φιλόδοξη στις προεκτάσεις της. Από τη μία, πατάει σταθερά στον κλασικό who-watches-the-watchmen προβληματισμό. Από την άλλη, όμως, επιχειρεί και κάτι καινούριο. Δεν αρκείται στο να καταδείξει τον υπερηρωισμό ως συντηρητικό βιτζιλαντισμό ή ως κρατικό εργαλείο καταστολής. Αντίθετα, επιχειρεί να αναπαραστήσει ένα πολύπλοκο υπερηρωικό βιομηχανικό σύμπλεγμα που διαπερνά το σύνολο σχεδόν της μαζικής κουλτούρας και της κοινωνικής ζωής. Οι υπερήρωες του The Boys λοιπόν, διεφθαρμένοι και αλαζόνες ως είναι, γίνονται ταυτόχρονα κι οι πιο απρόσμενα ρεαλιστικοί. Οι πράξεις τους αλληλοδιαπλέκονται με επιχειρηματικά συμφέροντα, διαφημιστές, χορηγίες, δικαιώματα, fan culture, δημόσια παρουσία, δημόσια τάξη.

Ακροβατώντας χωρίς τρομερή σαφήνεια μεταξύ της ριζοσπαστικής αμφισβήτησης και του κυνικού μηδενισμού, το The Boys έχει την αρετή να επιχειρεί να δει συνολικά την υπερηρωική κουλτούρα σαν βιομηχανία και σαν ιδεολογία. Η σειρά πετσοκόβει την απλοϊκή υπερηρωική ηθική του καλού και του κακού, την απουσία πολυπλοκότητας, την κουλτούρα των παράπλευρων απωλειών. Δυστυχώς, παρόλο που θεματικά είναι φιλόδοξη και στέκεται ικανοποιητικά ως προς την δημιουργία του κόσμου μέσα στον οποία διαδραματίζεται, σε επίπεδο χαρακτήρων καταλήγει αρκετά κοινότοπη, αναπαράγοντας όλα τα κλασικά στοιχεία που έχει κι αλλού ο Ennis: στερεοτυπικοί χαρακτήρες, προβλέψιμα back-stories, αναμενόμενη hard-boiled ματσίλα, εφηβικό edginess, κλασική χρήση θανάτων ή βιασμών γυναικών απλώς ως κίνητρο αντρών ηρώων.

Παρόλα αυτά, σε τελική ανάλυση, είναι μια καλή σειρά, μια πολύ τίμια – μια σειρά δηλαδή σε πολύ καλή κατεύθυνση. Μια σειρά που δείχνει προς ένα υπερηρωικό τηλεοπτικό μέλλον όλο και πιο ποικιλόμορφο, απαιτητικό, πολύπλοκο. Ακόμα κι αν τα MCU και DCU κατρακυλήσουν στην κοινοτοπία, λοιπόν, φαίνεται πως στην τηλεόραση έχει ανοίξει μια υπερηρωική πόρτα που δεν πρόκειται να κλείσει σύντομα, ευτυχώς.