Έχουμε συζητήσει πολύ για τον Martin Scorsese τελευταία, αλλά για τους λάθους λόγους. Όχι, μ’ αυτό δεν εννοούμε ότι οι δηλώσεις του για το σινεμά της Marvel κι οι συνέπειές τους είναι ασήμαντες. Κάθε άλλο, αφιερώσαμε πολύ (ψηφιακό) μελάνι πάνω στο θέμα. Αλλά το βασικό θέμα είναι οι ταινίες, πάντα. Κι όταν μιλάμε για τις ταινίες του Martin Scorsese, δεν αναφερόμαστε μόνο σε ένα φαντασιωτικό ένδοξο κινηματογραφικό παρελθόν. Μιλάμε για μισό (και βάλε) αιώνα συναρπαστικής και ζωντανής κινηματογραφίας από έναν άνθρωπο που καθόρισε την όψη και την ψυχή του σύγχρονου αμερικάνικου σινεμά όσο λίγοι άλλοι. Και τώρα που το The Irishman, η νέα του ταινία, έρχεται επιτέλους στις αίθουσες, αρπάζουμε την ευκαιρία να βουτήξουμε στο κοντινό και μακρινό παρελθόν του. Όλα τα παραπάνω, γεμάτα σεβασμό για την πορεία του Scorsese, τα λέω από την σκοπιά κάποιου που δεν είναι κι ο μεγαλύτερος θαυμαστής του. Σημαίνει μήπως αυτό ότι θεωρώ τον Scorsese έναν όχι-και-τόσο-καλό σκηνοθέτη; Ούτε καν, πρόκειται για έναν άνθρωπο που έχει φτιάξει κοντά 40 ταινίες μεγάλου μήκους (μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης) κι ούτε μία από αυτές δεν είναι κάτω του μετρίου, με τις συντριπτικά περισσότερες να είναι από καλές έως πολύ καλές και κάποιες εξ αυτών να είναι αριστουργήματα. Απλά δεν μου ταιριάζει και τόσο πολύ προσωπικά, με την έννοια ότι μπορώ να απολαύσω φουλ τις ταινίες του, αλλά δεν θα τον συμπεριλάμβανα μάλλον στους αγαπημένους μου σκηνοθέτες, στους σκηνοθέτες που με αγγίζουν περισσότερο και βαθύτερα. Αυτό που δε μπορεί να αρνηθεί κανείς, όμως, είναι ότι το σινεμά του Scorsese έχει μια θεματική ταυτότητα και μια κινηματογραφική γλώσσα που είναι σχεδόν ακαταμάχητη. Από την μία πλευρά, υπάρχει το ξεψάχνισμα της ιταλο-αμερικάνικης ταυτότητας, η κατάβαση στα βάθη του ατομικού και συλλογικού εαυτού με τον οποίο ταυτίζεται ο σκηνοθέτης – πακέτο με τις καθολικές εμμονές της ενοχής και της λύτρωσης, πακέτο με την αισθητική αποθέωση και την κριτική εξέταση της εγκληματικής αρρενωπότητας. Από την άλλη μεριά, η σκηνοθετική του ματιά πάντα έπαιρνε αυτά τα βαριά κι ασήκωτα πράγματα κι έβρισκε το καλλιτεχνικό παιχνίδισμα μέσα τους, από την αισθητικοποίηση της βίας και το στυλιζάρισμα του γαμωσταυρίσματος μέχρι τα εκτεταμένα slow-motion, τα περίπλοκα tracking shots, τα αιφνιδιαστικά freeze frames και την σκορσεζικό-σήμα-κατατεθέν voice-over αφήγηση. Μιας κι η νέα του ταινία βγαίνει επίσημα αύριο στα σινεμά λοιπόν (ήδη προηγήθηκαν κάποια previews), και πριν κατευθυνθεί στην πλατφόρμα του Netflix στις 27 Νοεμβρίου, τα βάλαμε όλα κάτω προκειμένου να κατατάξουμε τις 25 ταινίες μυθοπλασίας του Martin Scorsese στη σωστή σειρά. Κι όταν λέμε στη σωστή σειρά, φυσικά, εννοούμε στην σειρά που μας επιβάλει η μικρή φωνή που έχουμε μέσα στο κεφάλι μας. Απολαύστε ψύχραιμα και υπεύθυνα. 25. Kundun (1997) Απ’ όλες τις ταινίες του Scorsese για την πίστη, αυτή είναι η πιο ξεκούδουνη. Έχει υπέροχα σημεία προφανώς, ειδικά οπτικοακουστικά (Deakins και Glass είσαι αφού), αλλά συνολικά είναι μάλλον η πιο αχρείαστη ταινία που έκανε ποτέ. 24. Boxcar Bertha (1972) Έχει κάτι το ιδιαίτερα γοητευτικό αυτή η pulp ταινία του Scorsese, σε παραγωγή του pulp άρχοντα Roger Corman φυσικά, αλλά χάνει από το ότι ο σκηνοθέτης βρίσκεται ουσιαστικά μετέωρος: ούτε αφήνεται στην καλτίλα, είτε έχει την δυνατότητα να αναπτύξει το προσωπικό του ύφος. 23. New York, New York (1977) Η ιδέα ενός musical δια χειρός Scorsese τοποθετημένου στην golden age του κλασικού Hollywood μοιάζει από μόνη της αρκετά παράταιρη. Κι όντως, η ταινία δεν καταφέρνει ποτέ να γίνει συνεκτική, αλλά τουλάχιστον έχει την Liza Minnelli. 22. Gangs of New York (2002) Από μια μεριά, είμαι δεμένος με αυτήν την ταινία γιατί ήταν η πρώτη ταινία Scorsese που πήγα και είδα στο σινεμά όταν βγήκε. Από την άλλη, βέβαια, αναγνωρίζω πως είναι μια ταινία εξαιρετικά καλοφτιαγμένη αλλά ουσιαστικά αδύναμη. 21. Hugo (2011) Μου είχε κάνει εντύπωση το Hugo όταν βγήκε. Δεν είχα διαβάσει σχεδόν τίποτα γι’ αυτό κι η εμπειρία στο σινεμά ήταν σίγουρα διαφορετική απ’ ό,τι είχα μάθει να περιμένω από μια ταινία Scorsese. Ο δημιουργός δεν μας είχε συνηθίσει και τόσο στην ζεστασιά, την ευαισθησία, την μαγεία και την αθωότητα – και μάλλον δίκαια. Είναι μια ενδιαφέρουσα ταινία κι ένας ενδιαφέρον πειραματισμός για έναν σκηνοθέτη στα 70 του, αλλά δεν θα έλεγα ότι είναι ένα πείραμα που δούλεψε. 20. The Irishman (2019) Θα τα πούμε σίγουρα πολύυυ αναλυτικά αυτές τις μέρες για τη νέα ταινία Scorsese, αλλά συνοπτικά θα αρκεστώ να πω στο ότι δεν μου φάνηκε ικανοποιητική. Η αλήθεια είναι πως είχα σχετικά χαμηλές προσδοκίες, γιατί μου φαινόταν μια επιστροφή σε πολύ safe έδαφος από έναν σκηνοθέτη που τα τελευταία χρόνια ήταν πολύ πιο περιπετειώδης ακόμα κι από πιτσιρικάδες δημιουργούς. Μετά την προβολή, το αποτέλεσμα μου φάνηκε θεματικά, αφηγηματικά και συναισθηματικά flat – σαν Scorsese στον πιο αυτόματο πιλότο που υπάρχει. Είπαμε, θα επανέλθουμε. 19. The Aviator (2004) Ναι, η ιστορία του Howard Hughes είναι συναρπαστική, οι ερμηνείες των Leonardo DiCaprio και Cate Blanchett (μεταξύ άλλων) είναι εξαιρετικές, τεχνικά τα πάντα είναι στην σωστή θέση, αλλά συνολικά το αποτέλεσμα αποπνέει μάλλον μια αίσθηση χλιαρότητας. Έτσι κι αλλιώς, σίγουρα δε μιλάμε για ένα passion project του Scorsese, αφού έφτασε στα χέρια του όταν στράβωσε η φάση με άλλους σκηνοθέτες. 18. The Wolf of Wall Street (2013) Με έχει μπερδέψει γενικά αυτή η ταινία, και την έχω δει νομίζω 3 φορές απ’ όταν βγήκε. Είχα από την αρχή διάφορες ενστάσεις, αλλά το όλο πράγμα είναι τόσο συναρπαστικό, τσιτωμένο, φρενήρες και ζαλιστικό που πραγματικά σε συνεπαίρνει με έναν ρυθμό που κατέχει μοναδικά ο Scorsese. Βασικά, είναι Scorsese on steroids. 17. Who’s That Knocking at My Door (1967) Όταν έκανε την πρεμιέρα της η ταινία, ο Scorsese ήταν 25 χρονών. Κι από πολλές απόψεις μοιάζει με ταινία ενός 25χρονου σκηνοθέτη – ενός ενθουσιώδους και πεινασμένου 25χρονου σκηνοθέτη. Τα βασικά στοιχεία της βασανισμένης αρρενωπότητας που θα αποθεωθούν αργότερα στο Raging Bull και το Mean Streets είναι ήδη εδώ, σε ακατέργαστη ακόμα μορφή. Κι αυτός που είναι επίσης εδώ είναι ο εξαιρετικός Harvey Keitel. 16. Cape Fear (1991) Πολύ καλό remake μιας πολύ καλής ταινίας. Αλλά επειδή Scorsese είσαι, παίρνεις ένα δικαστικό μυστήριο και το μετατρέπεις σε ένα τρομακτικό χιτσκοκικό thriller που σε στοιχειώνει. Επίσης, ναι, αληθινά σκιαχτικός Robert De Niro και κλασικά υπέροχος Nick Nolte. 15. Bringing Out the Dead (1999) Φουλ υποτιμημένη ταινία, αν μας ρωτάτε. Αφενός, έχουμε τον εξαιρετικό Paul Schrader σε άλλο ένα κλασικά σκορσεζικό σενάριο βρωμιάς και πόνου. Αφετέρου, έχουμε μια τριπλέτα ερμηνειών από Nicolas Cage, Patricia Arquette και John Goodman που ήταν ιδανική το 1999 – και θα παρέμενε ιδανική σήμερα. Κοφτερό και αιχμηρό φιλμ, γενικά. Ξαναδείτε το. 14. The Age of Innocence (1993) Κλασική περίπτωση ταινίας που δεν θα έπρεπε να δουλεύει αλλά τελικά καταλήγει να είναι υπέροχη. Ένα κυριλέ δράμα εποχής στην Νέα Υόρκη του 19ου αιώνα δια χειρός Scorsese; Ναι, αυτό. Ειδικά ο Daniel Day-Lewis κι η Winona Ryder είναι φανταστικοί, ενώ ο Scorsese αποδεικνύει πως είναι πολύ πιο ικανός για πλουσιοπάροχη ομορφιά απ’ όσο θα περίμενε κανείς. 13. The Last Temptation of Christ (1988) Γιατί δεν έκαναν περισσότερες ταινίες ο Scorsese μαζί με τον Willem Dafoe γαμώτο; Τέλος πάντων, αυτή είναι η μόνη τους συνεργασία κι είναι μια ταινία που την θυμόμαστε δικαίως για τις αντιδράσεις που προκάλεσε εκ μέρους των χριστιανοταλιμπάν, αλλά θα έπρεπε επίσης να την θυμόμαστε συχνότερα για την ποιότητά της. Γιατί είναι ταινιάρα. 12. Alice Doesn’t Live Here Anymore (1974) Η μόνη ταινία του Scorsese που έχει έναν πραγματικά ολοκληρωμένο κεντρικό γυναικείο χαρακτήρα; Μάλλον ναι, κι αυτό γενικά όσο να πεις είναι ένα πρόβλημα. Αλλά εδώ ο Scorsese το έκανε τόσο καλά κι ευαίσθητα που είναι κρίμα το γεγονός ότι δεν το δοκίμασε ποτέ ξανά μέχρι σήμερα. 11. The Departed (2006) Την πρώτη φορά που είδα την ταινία, ομολογώ ότι μου φάνηκε μάλλον υπερτιμημένη. Δηλαδή, ΟΚ, είναι Scorsese, έχει όλα όσα πρέπει, εξαιρετικές ερμηνείες, απίστευτο ρυθμό, τα πάντα, αλλά μου φαινόταν ότι της έλειπε κάπως η ψυχή. Δεν είναι ότι τώρα έχω αλλάξει εντελώς γνώμη, αλλά μιλάμε για μια ταινία τόσο γαμημένα εθιστική που δε μπορώ να αντισταθώ. Για να το πω αλλιώς, αν κάνεις μια ταινία 2μιση ώρες να μοιάζει με 30 λεπτά, τότε κάτι έχεις κάνει πολύ σωστά. 10. The Color of Money (1986) Δεν ξέρω γιατί ακριβώς, αλλά είναι μια από τις αγαπημένες μου ταινίες Scorsese. Υπάρχει κάτι εδώ που με συγκινεί βαθιά, κι ας ξέρω πως είναι περισσότερο ταινία Paul Newman παρά ταινία Scorsese. Είναι μάλλον αρκετά συμβατικό για Scorsese, αλλά η συνέχεια της ιστορίας του The Hustler 25 χρόνια μετά αποπνέει με έναν τρόπο μια αξιοπρέπεια και μια συμφιλίωση με την θνητότητα και το πέρασμα του χρόνου που την κάνει για μένα μια από τις πιο υποτιμημένες ταινίες του δημιουργού. 9. Silence (2016) Ξέρω ότι πολύς κόσμος ένιωσε μάλλον αποξενωμένος από την ταινία, αλλά για μένα εδώ βρίσκεται η αληθινή ψυχή του Scorsese άμα αφαιρέσεις όλην την διακόσμηση και τον κοινωνικο-ιστορικό του περίγυρο. Ένα αληθινό passion project με τις αδυναμίες του, όπως κάθε πραγματικό πάθος, μια ταινία που ο Scorsese την είχε μέσα του από πάντα κι είμαι χαρούμενος που κατάφερε να την βγάλει έξω. 8. Taxi Driver (1976) Ας το ομολογήσω, μιας και φτάσαμε ως εδώ. Γενικά δεν είμαι πολύ μεγάλος fan αυτής της ταινίας. Την έχω δει προφανώς πολλές φορές, την εκτιμώ, διασκεδάζω φουλ, κατανοώ το γιατί τόσος κόσμος την θεωρεί αριστούργημα, αλλά προσωπικά δεν με συγκινεί ιδιαίτερα. Αν με ρωτάτε, το βρίσκω υπερ-στυλιζαρισμένο και κυνικά αποστασιοποιημένο σε βαθμό που καταλήγει για μένα μάλλον ένα αντι-ηρωικό exploitation. Την βάζω στην τελική δεκάδα γιατί δεν θέλω να είμαι άδικος απέναντι στην ιστορία, αλλά ξεκαθαρίζω κιόλας την θέση μου για να μην έχουμε άλλα. 7. Casino (1995) Την ξαναείδα αυτές τις μέρες, ενόψει της νέας ταινίας, κι έχω να πω ότι είναι πολύ καλύτερη απ’ όσο την είχα στο μυαλό μου από την τελευταία φορά. Ο κόσμος αυτής της ταινίας είναι τόσο μεγαλειώδης και αυτάρκης μέσα σε αυτές τις 3 ώρες που είναι μάλλον όσο πιο κοντά έφτασε ο Scorsese στο να φτιάξει το δικό του κινηματογραφικό Great American Novel. 6. Shutter Island (2010) Με τρελαίνει αυτή η ταινία, με τρελαίνει αυτή η αποτύπωση του μεταπολεμικού προσωπικού και συλλογικού αδιεξόδου, με τρελαίνει αυτή η σχιζοειδής θλίψη που αναβλύζει από παντού, με τρελαίνει η μελαγχολικά παρανοϊκή ερμηνεία του DiCaprio, με τρελαίνει η μουσική, όλα. 5. The King of Comedy (1982) Όπως και κάμποσοι άλλοι σκηνοθέτες του New Hollywood, ο Scorsese έκανε στα 80s ταινιάρες που άργησαν αρκετά να εκτιμηθούν. Για μένα, αυτό εδώ είναι το αληθινό Taxi Driver του Scorsese, κάτι συναρπαστικό αλλά και ταυτόχρονα κάτι που δεν μπορείς να κοιτάζεις, κάτι που παράγει αμήχανη πλην ιδιοφυή κωμωδία μέσα από το βαθύ σκοτάδι της ψυχής που θέλει να γίνει θέαμα. Είναι τρομερά αστείο, αλλά δεν σε βλέπω να γελάς. Γι’ αυτό είναι ταινιάρα. 4. Goodfellas (1990) Επίσης μια ταινία που ξαναείδα ενόψει του The Irishman. Τι να πω, είναι τρομερό που συμβαίνει με το Goodfellas. Νόμιζα ότι την θυμόμουν τέλεια, αλλά εντυπωσιάστηκα με το πόσα πολλά νέα πράγματα ανακάλυψα βλέποντας την για πολλοστή φορά. Αν αυτό δεν είναι δείγμα μεγάλης ταινίας, τότε τι είναι; 3. After Hours (1985) Ξεκάθαρα η πιο υποτιμημένη ταινία του Scorsese. Πραγματικά, αν δεν την έχετε δει, τότε θα σας σοκάρει μάλλον το γεγονός ότι έφτιαξε αυτό το πράγμα. Όλα εδώ είναι τέλεια, κι ο Scorsese δείχνει τόση ευρηματικότητα, φαντασία και ριζοσπαστισμό που το όλο πράγμα σε μεθάει σε βαθμό ασυνήθιστο για μια συμβατική κινηματογραφική εμπειρία. 2. Raging Bull (1980) Εδώ είμαστε. Scorsese, Schrader, De Niro, Chapman, Schoonmaker. Η απόλυτη ταινία της βασανισμένης αρρενωπότητας, η απόλυτη ταινία πυγμαχίας, το πιο σκοτεινό character study ενός σκηνοθέτη που είναι συνώνυμος με τα σκοτεινά character studies. Είναι μια ταινία δύσκολο να την βλέπεις, δύσκολο να την αγαπάς, δύσκολο να την κρίνεις – αλλά πρέπει να τα κάνεις και τα τρία. Μόνο έτσι γίνεται. 1. Mean Streets (1973) You don’t make up for your sins in church. You do it in the streets. You do it at home. The rest is bullshit and you know it. Μετά ξυπνάς απότομα από τον ύπνο. Κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη. Πέφτεις ξανά στο κρεβάτι. Ξεκινούν τα τύμπανα του Be My Baby. Η μηχανή ξεκινά να προβάλει. Έρχονται οι αναμνήσεις. Εκεί είναι η καταδίκη κι η σωτηρία.
