Λίγα είναι τα πράγματα που έχουν τροφοδοτήσει την κινηματογραφική μυθολογία περισσότερο από το οργανωμένο έγκλημα. Και λογικό, φυσικά, αφού είναι πηγή κέρδους και εξουσίας που βρίσκεται ταυτόχρονα εκτός του νόμου και εντός του συστήματος, με τρόπο σχεδόν μυθικό. Α, ναι, επίσης περιλαμβάνει βία, θάνατο, περιθώριο, χλιδή, ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο, γκέτο, νύχτα – δηλαδή περίπου όλα τα όμορφα πράγματα σ’ αυτήν τη ζωή.
Ήδη από τα 30s που ουσιαστικά ωριμάζει η αμερικάνικη βιομηχανία του σινεμά και ο κινηματογράφος γίνεται η κατεξοχήν λαϊκή μορφή τέχνης και ψυχαγωγίας, η γκάνγκστα μυθολογία αφήνει ήδη ένα σημαντικό στίγμα με κλασικές ταινίες σαν τα Scarface, Little Caesar και The Public Enemy, με τις φιγούρες των James Cagney, Edward G. Robinson και Paul Muni να κυριαρχούν. Φυσικά, επρόκειτο για τις δεκαετίες της καπιταλιστικής κρίσης και της ποτοαπαγόρευσης, και οι φιγούρες των ληστών και παρανόμων είχαν ήδη μια μυθική διάσταση στην λαϊκή αμερικάνικη κουλτούρα για πολλές δεκαετίες.
Έπρεπε, βέβαια, να φτάσουμε στα 60s και 70s, με το New Hollywood να ανατέλλει, για να επινοηθεί από την αρχή το γκανγκστερικό ύφος με βάση τις κινηματογραφικές και θεματικές κατευθυντήριες γραμμές της νέας γενιάς δημιουργών. Αυτή είναι η εποχή που μας δίνει τις ταινίες του Arthur Penn, του Sam Peckinpah και, φυσικά, των Francis Ford Coppola και Martin Scorsese – οι οποίοι συνταιριάζουν την ανανεωμένη κινηματογραφική αισθητική του New Hollywood με την ώριμη, συναισθηματική, κοινωνική ματιά στα ενδότερα του κόσμου του οργανωμένου εγκλήματος, τους μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς, το αμερικάνικο όνειρο, την πυρηνική και ευρύτερη οικογένεια, την ιταλο-αμερικάνικη ταυτότητα.
Κι έτσι, λίγο πολύ, ο Νονός βάφτισε το σύγχρονο ύφος του μαφιόζικου σινεμά, με το Mean Streets να ακολουθεί από πολύ κοντά έναν χρόνο αργότερα. Όχι ότι η περίπτωση της αμερικάνικης μαφίας ήταν μοναδική, βέβαια. Ήδη το γαλλικό σινεμά είχε μια πολύ μεγάλη γκανγκστερική παράδοση, ενώ στα 60s και 70s αναπτύσσεται πολύ κι ο υπέροχος ιαπωνικός yakuza κινηματογράφος. Παράλληλα, οι ΗΠΑ είχαν κι έχουν και τη δική τους διακριτή παράδοση μαύρου σινεμά, με τη μορφή των hood films, που μας έχει χαρίσει πολλές υπέροχες ταινίες, ενώ τα τελευταία χρόνια η φάση των μεξικάνικων καρτέλ και της σύγχρονης ιταλικής μαφίας γίνεται όλο και πιο δημοφιλής. Αλλά ελάχιστα πράγματα έχουν αποτυπωθεί στο συλλογικό κινηματογραφικό ασυνείδητο όσο οι εμβληματική γκανγκστερική εικονογραφία του Κόπολα και του Σκορσέζε.
Έπειτα, τα 80s έφεραν με τη σειρά τους έναν νέο αέρα, ταιριαστό στο κλίμα της δικής τους εποχής, με μια ματιά πιο ειρωνική, κυνική, έως και συχνά αμοραλιστική. Αποτέλεσμα, φυσικά, ήταν κλασικές πια ταινίες σαν το remake του Scarface και το The Untouchables, αμφότερα δια χειρός Brian De Palma. Στον αντίποδα αυτών, είχαμε ένα αληθινό έπος από τον Sergio Leone με τη μορφή του Once Upon a Time in America, το οποίο διάλεξε μια πιο μακρο-ιστορική ματιά για να αφηγηθεί το οργανωμένο έγκλημα.
Στην αυγή των 90s, όμως, ήρθε το Goodfellas. Άνοιξε την δεκαετία, κυκλοφορώντας σαν σήμερα το Σεπτέμβριο του 1990, και σημάδεψε όλον τον γκανγκστερικό κινηματογράφο που επρόκειτο να ακολουθήσει. Γι’ αυτό λοιπόν, έτσι επετειακά αλλά όχι με το στανιό, είπαμε να βάλουμε κάτω τους λόγους για τους οποίους το Goodfellas παραμένει ακόμα το τελευταίο πραγματικό γκάνγκστερ αριστούργημα του χολιγουντιανού κινηματογράφου.
Ίσως ξεκινάμε με αμφιλεγόμενη δήλωση, αλλά, ναι, παρόλο που αγαπάμε ακόμα τις (περισσότερες) κατοπινές ταινίες του Σκορσέζε, πιστεύουμε ότι δεν κατάφερε να ξεπεράσει το Goodfellas αυτές τις σχεδόν τρεις δεκαετίες. Το Casino είναι φοβερό, το The Departed επίσης, το Silence το λατρέψαμε, το The Irishman το περιμένουμε πώς και πώς – αλλά το Goodfellas είναι το τελευταίο αριστούργημα ενός σπουδαίου σκηνοθέτη. Κι αυτό έχει σημασία.
Ήδη την ίδια χρονιά, το 1990, κυκλοφόρησε το King of New York του Ferrara και ο τρίτος Νονός του Κόπολα, ενώ μέσα στην δεκαετία είδαμε επίσης το Carlito’s Way του De Palma, το A Bronx Tale του ίδιου του De Niro, το Donnie Brasco, το Gotti, και φυσικά το Casino, ξανά από τον Σκορσέζε. Κατά μία έννοια, πέρα από την αντικειμενική ώθηση που έδωσε ξανά το Goodfellas στο είδος, όλες αυτές τις ταινίες είχαν το ύφος της ταινίας στο dna τους, χωρίς βέβαια να καταφέρουν να την ξεπεράσουν.
Αρχίζουμε να λέμε ονόματα, κι εσείς σταματήστε μας όταν το κρίνετε χρήσιμο: Robert De Niro, Ray Liotta, Joe Pesci, Lorraine Bracco, Frank Vincent, Paul Sorvino, Frank Sivero. Με λίγα λόγια, σχεδόν όλοι οι ιταλο-αμερικάνοι ηθοποιοί που αργότερα εμφανίστηκαν σε πολλές από τις ταινίες του Σκορσέζε και άλλων δημιουργών που σημάδεψαν τη δεκαετία. Α, ναι, επίσης πολλούς από αυτούς τους είδαμε και τους αγαπήσαμε στο The Sopranos, μια εξαιρετική σειρά (ίσως την καλύτερη ever) που ο δημιουργός της δήλωσε πως το Goodfellas «είναι το Κοράνι του».
Ναι, το πιο διάσημο tracking shot σ’ ολόκληρο το σινεμά. Και μαζί μ’ αυτό, είχε στον υπερθετικό βαθμό όλα αυτά στα οποία έκαναν tributes αργότερα οι μαθητές του Σκορσέζε, σαν τα freeze frames και το ιδιαίτερο σκορσεζικό γρήγορο μοντάζ. Επίσης, από πίσω παίζει το Then He Kissed Me των Crystals. Γενικά, είναι τέλειο, όλο. Είναι το αληθινό παιδί της εισαγωγής του Mean Streets με το Be My Baby των Ronettes. Και τα αγαπάμε και τα δύο, πολύ.
