Το κίνημα Provo πρωτοεμφανίστηκε στο Άμστερνταμ το 1964, ταράζοντας την ηρεμία και τον καθωσπρεπισμό των κατοίκων της πόλης. Μια παρέα καλλιτεχνών, διανοούμενων και street punks με ουτοπικές ιδέες και ανατρεπτικές διαθέσεις βάλθηκε, με δράσεις που είχαν μορφή παιχνιδιού, να ξεμπροστιάσει τον καταπιεστικό χαρακτήρα των αρχών. Το κίνημα πήρε το όνομά του από την ολλανδική λέξη «provoceren», που σημαίνει να προκαλείς. Οι Provos, όπως αποκαλούνταν τα μέλη του, συνδύαζαν τη μη-βία με το παράλογο χιούμορ για να εξωθήσουν τις αρχές, και κυρίως την αστυνομία, σε υπερβολικές και βίαιες αντιδράσεις, που θα τις εξέθεταν και θα τις γελοιοποιούσαν. Το Provo βρήκε έδαφος καταρχήν στην υποκουλτούρα των Nozems, στιλάτων νέων που κυκλοφορούσαν με μοτοποδήλατα και περνούσαν την ώρα τους προκαλώντας την αστυνομία. Σε αντίθεση όμως με τους Nozems, το Provo είχε συγκεκριμένους ιδρυτές, τον Robert Jasper Grootveld, καλλιτέχνη και ακτιβιστή, και τους Roel van Duijn και Rob Stolk, αναρχικούς.

Ο Robert Jasper Grootveld ήταν ένας εκκεντρικός καλλιτέχνης του δρόμου, που ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 προσέλκυε μεγάλα πλήθη με παραστάσεις σε πλατείες του Άμστερνταμ. Αποτελούσε μέρος μιας ευρύτερης ομάδας νέων καλλιτεχνών που πειραματίζονταν με διάφορους τρόπους «διεύρυνσης της συνείδησης» μέσα από την τέχνη και τα ναρκωτικά. Γύρω από αυτούς του hipsters της εποχής, οι οποίοι άκουγαν jazz μουσική και επισκέπτονταν εκθέσεις έργων τέχνης, αναπτύχθηκε μια σκηνή happenings με βασικό χαρακτηριστικό τον αυτοσχεδιασμό. Ο Grootveld έγινε, λοιπόν, γνωστός ως performer αλλά και ως ακτιβιστής ενάντια στις μεγάλες καπνοβιομηχανίες.

Στον πυρήνα της φιλοσοφίας του ήταν η πεποίθηση του ότι οι μάζες είχαν υποστεί πλύση εγκεφάλου και είχαν μετατραπεί σε ένα κοπάδι από εξαρτημένους καταναλωτές, με χειρότερη των εξαρτήσεών τους το κάπνισμα. Στρεφόμενος ενάντια σε αυτό που αποκαλούσε «Nico-Mafia» ξεκίνησε να γράφει την λέξη «καρκίνος» με πίσσα πάνω στις αφίσες με διαφημίσεις προϊόντων καπνού σε ολόκληρη την πόλη του Άμστερνταμ, πράξη για την οποία συνελήφθη και φυλακίστηκε. Στη συνέχεια άρχισε να διοργανώνει εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις σε ένα στούντιο που ονόμασε «Αντικαπνιστικό Ναό», ανακηρύσσοντας τον εαυτό του «Αντικαπνιστή Αρχιμάγο». Απογοητευμένος από την μικρή μιντιακή κάλυψη των παραστάσεών του, αποφάσισε να καταφύγει σε μια εντυπωσιακή κίνηση. Κατά τη διάρκεια μιας παράστασης έβαλε φωτιά στον «Αντικαπνιστικό ναό», μπροστά σε ένα κατάπληκτο κοινό καλλιτεχνών, μποέμ και δημοσιογράφων, και γλύτωσε από τη φωτιά μόνο χάρη στην επέμβαση της αστυνομίας!

Από το 1964, τα happenings του Groonvelt μεταφέρθηκαν στην πλατεία Spui στο Άμστερνταμ, όπου κάθε Σαββατόβραδο, τα μεσάνυχτα, συνέρρεε ένα όλο και μεγαλύτερο πλήθος καλλιτεχνών, διανοούμενων, και περιθωριακών νέων. Εκεί, μια νύχτα του Μαΐου του 1965, ο Roel van Duijn μοίρασε για πρώτη φορά την προκήρυξη που ανακοίνωνε την γέννηση του κινήματος Provo και δήλωνε ότι το Provo «οφείλει να επιλέξει ανάμεσα στην απελπισμένη αντίσταση και στην υπακοή και εξαφάνιση.
Το Provo καλεί σε αντίσταση οποτεδήποτε αυτό είναι δυνατό. Το Provo συνειδητοποιεί ότι τελικά θα χάσει, αλλά δεν μπορεί να προσπεράσει την ευκαιρία να κάνει τουλάχιστον μία ακόμη ειλικρινή προσπάθεια να προκαλέσει την κοινωνία». Ο Roel van Duijn, φοιτητής φιλοσοφίας στο University of Amsterdam, και εμπνεόμενος από τον αναρχισμό, τον Ντανταϊσμό, τον Γερμανό φιλόσοφο Herbert Marcuse και τον De Sade, αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για την έκδοση του περιοδικού Provo, το πρώτο τεύχος του οποίου εμφανίστηκε τον Ιούλιο του 1965 και περιείχε συνταγές του 19ου αιώνα για αυτοσχέδιες βόμβες και εκρηκτικά.
(Provo)κάροντας τις αρχές
Για τα μέλη των Provos, οι αστυνομικοί αποτελούσαν μη-δημιουργικά στοιχεία, απαραίτητα για ένα επιτυχημένο happening. Ένα συνηθισμένο παιχνίδι για τον Grootveld και την παρέα του ήταν το «Marihuettegame», που στόχευε μέσω της παραπληροφόρησης να καταδείξει την παντελή άγνοια των αρχών σχετικά με την χρήση κάνναβης. Συγκεκριμένα, τα μέλη των Provos έβρισκαν πρωτότυπους τρόπους να παγιδεύουν την αστυνομία ώστε να τους συλλαμβάνει επ’αυτοφώρω για χρήση διαφόρων νόμιμων ουσιών όπως τσάι, άχυρο, γατοτροφή, μπαχαρικά και βότανα. Μάλιστα, τα μέλη των Provos συχνά κατέδιδαν τον εαυτό τους στην αστυνομία. Ο ίδιος ο Grootveld διηγείται ένα περιστατικό κατά το οποίο η αστυνομία και οι τελωνιακοί, με τους δημοσιογράφους να καταγράφουν την είδηση, τους σταμάτησαν για έλεγχο στα σύνορα με το Βέλγιο, για να βρουν μετά από εξονυχιστική έρευνα ότι είχαν πάνω τους μόνο σκυλοτροφή και κάποια νόμιμα βότανα. Οι εφημερίδες την επόμενη μέρα αστειεύονταν γράφοντας «Η μαριχουάνα είναι σκυλοτροφή».

Η τακτική της πρόκλησης των αρχών με ευφάνταστους τρόπους, με στόχο να γελοιοποιηθούν αντιδρώντας υπερβολικά, βρήκε διάφορες εφαρμογές από το κίνημα των Provos, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση στην οποία αποφάσισαν να στραφούν κατά της μοναρχίας ως πιο ξεκάθαρου συμβόλου του συστήματος. Η κλιμάκωση της αντι-μοναρχικής εκστρατείας των Provos έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 1966, στον γάμο της πριγκίπισσας Βεατρίκης της Ολλανδίας με έναν Γερμανό διπλωμάτη, τον Claus von Amsberg, ο οποίος στο παρελθόν είχε υπάρξει μέλος της ναζιστικής νεολαίας.

Οι Provos ξεκίνησαν την προετοιμασία τους μήνες πριν την τελετή του γάμου, διαδίδοντας εξωφρενικές φήμες για επικείμενες δράσεις τους, ανάμεσα στις οποίες η φήμη ότι θα έριχναν LSD στο σύστημα παροχής νερού της πόλης, ότι θα νάρκωναν τα βασιλικά άλογα, και ότι συνέλεγαν κοπριά για να την απλώσουν στην διαδρομή της παρέλασης. Στην πραγματικότητα, οι Provos δεν είχαν κάποιο συγκεκριμένο πλάνο για την περίσταση, αλλά οι αρχές συγκέντρωσαν 25.000 αστυνομικούς για να φρουρούν την παρέλαση! Την ημέρα του γάμου, οι Provos, ντυμένοι ως ευυπόληπτοι πολίτες, κατάφεραν να περάσουν τον αστυνομικό κλοιό εξοπλισμένοι με βόμβες καπνού, ακίνδυνες μεν, με εντυπωσιακό αποτέλεσμα δε. Με το ξεκίνημα της γαμήλιας πομπής, οι πρώτες βόμβες έσκασαν, γεμίζοντας την πλατεία με σύννεφα καπνού. Η αστυνομία, μπροστά στα τηλεοπτικά συνεργεία που μετέδιδαν την τελετή σε παγκόσμια εμβέλεια, αντέδρασε σπασμωδικά και βίαια, επιτιθέμενη, μέσα στην σύγχυση, και σε παρευρισκόμενους ξένους δημοσιογράφους.
Άσπρα Σχέδια

Η δημιουργικότητα των Provos, όμως, δεν εξαντλούνταν στην διοργάνωση τέτοιων ακτιβισμών. Οι Provos μέσω του περιοδικού και των φυλλαδίων τους πρότειναν τα λεγόμενα Άσπρα Σχέδια, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο λεπτομερή και επεξεργασμένα, με γνώμονα το ενδιαφέρον για το περιβάλλον και την υπεράσπιση του δημόσιου χώρου της πόλης. Το πλέον γνωστό από τα σχέδια αυτά είναι αυτό των Άσπρων Ποδηλάτων, το οποίο πρότεινε την απαγόρευση της κυκλοφορίας των μηχανοκίνητων οχημάτων στο κέντρο της πόλης και την υιοθέτηση του πρώτου συστήματος bike sharing, σύμφωνα με το οποίο ο δήμος θα αγόραζε 20.000 ποδήλατα ετησίως, τα οποία θα αποτελούσαν δημόσια περιουσία και θα χρησιμοποιούνταν ελεύθερα και δωρεάν από τον οποιονδήποτε. Όταν η δημοτική αρχή απέρριψε την πρόταση, οι Provos ξεκίνησαν το εγχείρημα μόνοι τους, με 50 άσπρα ποδήλατα, τα οποία όμως κατάσχεσε η αστυνομία.

Άλλα σχέδια που προτάθηκαν από τους Provo ήταν αυτό της Άσπρης Στέγασης (που πρότεινε την νομιμοποίηση και υποστήριξη των καταλήψεων), το Σχέδιο των Άσπρων Παιδιών (που προέβλεπε την ύπαρξη δωρεάν παιδικών σταθμών), και το περισσότερο χιουμοριστικό Σχέδιο του Άσπρου Κοτόπουλου (που προέκυψε σαν απάντηση στην ένταση της καταστολής, και πρότεινε την αλλαγή της εικόνας της αστυνομίας με τον αφοπλισμό της, την μετακίνησή της με άσπρα ποδήλατα και την δωρεάν χορήγηση εκ μέρους της πρώτων βοηθειών, τηγανητού κοτόπουλου και αντισυλληπτικών!).
Μαζικοποίηση του κινήματος και αντιπολεμικές διαδηλώσεις
Ως το 1965 το κίνημα των Provos αποτελούσε πλέον πρώτο θέμα για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κυρίως λόγω του πανικού και των υπερβολικών αντιδράσεων τόσο από την πλευρά της δημοτικής αρχής, όσο και από την πλευρά της αστυνομίας. Παρόλο που η ομάδα δεν ήταν παρά μικρή σε αριθμό, χειριζόμενη τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κατάφερνε να δίνει την εντύπωση ότι είχε χιλιάδες υποστηρικτές. Με την έναρξη των συγκεντρώσεων στα πλαίσια του Σχεδίου των Άσπρων Ποδηλάτων, η αστυνομία αντέδρασε με συλλήψεις μελών των Provo στην πλατεία Spui και με ένταση της καταστολής, που οδήγησε στην μαζικοποίηση των διαδηλώσεων και αρκετές φορές σε ταραχές. Προς τα τέλη του 1965, αριστεροί φοιτητές οργάνωσαν τις πρώτες διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ, στις οποίες συμμετείχαν και μέλη των Provo. Το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε στις διαδηλώσεις αυτές που μαζικοποιούνταν συνεχώς και αντιμετωπίζονταν από την πλευρά της αστυνομίας με εκατοντάδες συλλήψεις κάθε εβδομάδα.

Η ένταση με την αστυνομία, όμως, κορυφώθηκε τον Ιούνιο του 1966, μετά τον θάνατο του εργάτη οικοδομών Jan Weggelaar κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης. Η επίσημη εκδοχή απέδωσε τον θάνατό του σε καρδιακή προσβολή, αλλά οι περισσότεροι πίστευαν ότι επρόκειτο για δολοφονία από την αστυνομία. Οι οικοδόμοι κήρυξαν απεργία και μεγάλο πλήθος εργατών, με την υποστήριξη αλληλέγγυων ομάδων μεταξύ των οποίων και μέλη των Provos, συμμετείχε σε διαδηλώσεις που απέκτησαν εξεγερσιακό χαρακτήρα. Οι διαδηλωτές συγκρούονταν με την αστυνομία στους δρόμους του Άμστερνταμ και επιτίθονταν στα γραφεία και τα οχήματα της εφημερίδας “De Telegraaf”, η οποία είχε αποδώσει την δολοφονία του Jan Weggelaar σε συνάδελφό του. Τελικά τον Αύγουστο του 1966 συγκλήθηκε μια επίσημη επιτροπή με στόχο την διερεύνηση της κρίσης, τα πορίσματα της οποίας οδήγησαν στην απόλυση του Αρχηγού της Αστυνομίας. Λίγο αργότερα, παραιτήθηκε και ο δήμαρχος του Άμστερνταμ, κάτω από την πίεση των πορισμάτων της επιτροπής, που στιγμάτιζαν τους χειρισμούς του.
Η αυτό-διάλυση των Provos
Περιέργως οι ιδρυτές του Provo, προχώρησαν στην αυτό-διάλυση του, μέσα σε μια εβδομάδα από την παραίτηση του δημάρχου, τον Μάιο του 1967, δηλώνοντας ότι η ομάδα όφειλε να εξαφανιστεί, καθώς όλοι οι Μεγάλοι Άνδρες που την έκαναν ισχυρή έφυγαν από τις θέσεις τους. Το κίνημα Provo, πάντως, παρά την μικρή διάρκεια της δραστηριοποίησής του, σίγουρα αποτέλεσε ένα μέσο διοχέτευσης και έκφρασης της συσσωρευμένης δυσαρέσκειας και οργής τόσο των καλλιτεχνών και των διανοουμένων, όσο και των νέων, των nozems και των street punks. Κατάφερε επίσης να προβληματίσει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού σχετικά με τον αυταρχικό χαρακτήρα της αστυνομίας και των αρχών. Και, εν τέλει, άφησε μια παρακαταθήκη πρωτότυπων προοδευτικών ιδεών, σχετικά με τον δημόσιο χώρο, την μετακίνηση στην πόλη, την χρήση μαριχουάνας, η επίδραση των οποίων είναι πασιφανής, σήμερα, στην καθημερινότητα της ζωής στο Άμστερνταμ.

Χάνης Μπάνης