It is known: το time travel γενικά είναι ένα πολύ τζαναμπέτικο πράγμα, οπότε οι ταινίες κι οι σειρές που το χρησιμοποιούν θα έπρεπε να προσέχουν πάρα πολύ. Είναι ένα εργαλείο που κόβει αν δεν προσέξεις, για να το θέσουμε έτσι. Ας πάρουμε το παράδειγμα του πρόσφατου Dark που φαίνεται να είχε βάλει στόχο να προκαλέσει το κάψιμο όσον το δυνατόν περισσότερων εγκεφαλικών κυττάρων των θεατών του, με τη συναίνεσή τους πάντα. Εκεί, όπως γράφαμε τις προάλλες, τέσσερις γερμανικές οικογένειες συνεχίζουν να μένουν εγκλωβισμένες σε μια time-travel συνωμοσία γεμάτη λούπες και παράδοξα που κρατάει εδώ και τρεις γενιές, με τους χαρακτήρες να μετακινούνται ανάμεσα στο 1921 και το 2053 πλέον σα να πηγαίνουν στο περίπτερο για τσιγάρα.

Βέβαια, το Dark μοιάζει να χρησιμοποιεί το time travel με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Για την ακρίβεια, μοιάζει να το χρησιμοποιεί σαν υπερ-πολύπλοκο τρικ επιθυμώντας την ιδεατή αντίδραση «Ω ΜΑΛΑΚΑ ΚΑΨΙΜΟ», σαν να πρόκειται για το απόλυτο gimmick που μπορεί να αντικαταστήσει την ιστορία και το δράμα αφοί τα δυο τελευταία είναι βουτηγμένα στην κοινοτοπία. Ξέρετε τώρα, είναι ο αντίστοιχος τρόπος που το είδαμε να χρησιμοποιείται στο Lost κι αυτός στον οποίο μοιάζει να παραπέμπει το Westworld. Σε τελική ανάλυση, όμως, το time travel είναι ένα αφηγηματικό εργαλείο, όχι ένα οπτικοακουστικό παζλ, ούτε ένα επιστημονικό speculation με προϋποθέσεις γνώσεων κβαντικής φυσικής, σκουληκοτρυπων, Nietzsche και Poincare.

Μ’ αυτήν την έννοια, πρέπει να βρίσκεται σε ενότητα με τα υπόλοιπα στοιχεία της αφήγησης (οπτικά και κειμενικά) και να εξυπηρετεί την ιστορία που θέλει να πει ο δημιουργός με κάποιον τρόπο, είτε πρόκειται για μια mainstream χολιγουντιανή χρονο-περιπέτεια είτε για ένα απαιτητικό πειραματικό φιλμ που θρυμματίζει τον χρόνο και τον χώρο. Αν συγκρίνουμε ας πούμε το Dark με το Twin Peaks και το δικό του time travel, καταλαβαίνουμε εύκολα την διαφορά. Αντίστοιχα, αν γυρίσουμε πίσω σε κινηματογραφικά (Back to the Future, Bill and Ted, Groundhog Day) και τηλεοπτικά (Doctor Who, Twilight Zone) classics που χρησιμοποίησαν συχνά το ταξίδι στο χρόνο, βλέπουμε ότι υπάρχει μια μεγάλη αισθητική συνοχή στο αποτέλεσμα, ακόμα κι αν το ίδιο το time travel που έχουν δεν είναι ιδιαίτερα επιστημονικά επεξεργασμένο ή μετά βίας βγάζει νόημα άμα το κοιτάξεις λίγο πιο προσεκτικά.

Λίγη σημασία έχει όμως αυτό, αν το suspension of disbelief κατορθώνεται μέσα από μια ποιοτική κινηματογραφική ή τηλεοπτική αφήγηση, πόσο μάλλον από μια πλούσια φαντασία στην απόδοση του ίδιου του ταξιδιού στο χρόνο. Για τον ίδιο λόγο, είχαμε πάντα πολύ πετυχημένα action blockbusters που χρησιμοποιούσαν το time travel συμβατικά, ως εργαλείο, χωρίς να χάνονται μέσα στους λαβυρίνθους του. Έτσι, πολύ εύκολα συγχωρείς τα «λάθη» σε classics σαν το Terminator και το 12 Monkeys ή σε σύγχρονες καλές έως και πολύ καλές ταινίες σαν το Source Code, το Looper, το Edge of Tomorrow και το Avengers: Endgame.

Έτσι, λοιπόν, αποφασίσαμε να βάλουμε κάτω τα πράγματα και να φτιάξουμε μια λίστα με τις 15 αγαπημένες μας περιπτώσεις time travel στο σινεμά και την τηλεόραση, αφήνοντας απ’ έξω όλα όσα αναφέραμε ήδη παραπάνω γιατί, ΟΚ, τα ξέρετε ήδη. Απολαύστε υπεύθυνα – κι αν γυρίσετε πίσω στον χρόνο μην μιλήσετε στον παρελθοντικό εαυτό σας.

The Time Machine (1960)

Πόσο mindfuck είναι: Όχι πολύ, αλλά πρόκειται για την πιο κλασική time travel ιστορία ever, δια χειρός H.G. Wells φυσικά, εκείνη δηλαδή που στη λογοτεχνική της μορφή το 1895 έκανε για πρώτη φορά mainstream το ίδιο το ταξίδι στο χρόνο.

Πόσο καλό είναι: Είναι μια κλασική, παλιά, καλή χολιγουντιανή περιπέτεια. Οι άλλες δύο μεταφορές της ιστορίας, από την άλλη, δεν είναι καθόλου καλές.

La Jetee (1962)

https://www.youtube.com/watch?v=fU99W-ZrIHQ

Πόσο mindfuck είναι: Πολύ, αλλά αξίζει τον κόπο. Ούτως ή άλλως, μιλάμε για έναν από τους μεγαλύτερους μάστορες του μεταπολεμικού κινηματογραφικού πειραματισμού – τον Chris Marker.

Πόσο καλό είναι: Αριστούργημα, αν μας ρωτάτε. Επίσης, ως γνωστόν, ήταν η έμπνευση για το 12 Monkeys.

Sleeper (1973)

Πόσο mindfuck είναι: Ουσιαστικά δεν πρόκειται για time travel με την στενή έννοια, αλλά για έμμεσο πλην φουτουριστικό ταξίδι στον χρόνο με cryopreservation. Σε κάθε περίπτωση, στην πράξη χρησιμοποιεί πολλές από τις σταθερές μιας time travel αφήγησης.

Πόσο καλό είναι: Πολύ καλό, από τις καλύτερες στιγμές του Woody Allen. Και σίγουρα πολύ καλύτερο από την αφόρητη τυρίλα της πιο «κανονικής» time travel ιστορίας του με το Midnight in Paris.

Time After Time (1979)

Πόσο mindfuck είναι: Επιστημονικά, καθόλου. Αφηγηματικά, είναι μια παράνοια που εικάζει τι θα είχε συμβεί αν ο H.G. Wells είχε φτιάξει μια αληθινή χρονομηχανή και ταξίδευε στο χρόνο προκειμένου να βρει τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη.

Πόσο καλό είναι: Πολύ καλό, άδικα ξεχασμένο, και μια από τις λίγες ποιοτικές νύξεις steampunk αισθητικής στη μεγάλη οθόνη.

Time Bandits (1981)

Πόσο mindfuck είναι: Καθόλου λόγω time travel, αρκετά λόγω παλιάς, καλής, ανεξέλεγκτης gilliam-ικής φαντασίας.

Πόσο καλό είναι: Είναι μια πανέμορφη χειροποίητη περιπέτεια του φανταστικού που ανυπομονούμε να ξαναδούμε να ζωντανεύει δια χειρός Taika Waititi.

Quantum Leap (1989-1993)

Πόσο mindfuck είναι: Όχι, παρά το όνομά της, η σειρά δεν απαιτεί να είσαι μάστορας στην υπο-ατομική φυσική.

Πόσο καλό είναι: Είναι μια υπέροχη καλτίλα, ένα ιδανικό τηλεοπτικό happy place, μια σειρά που άδικα έχει ξεχαστεί.

Pleasantville (1998)

Πόσο mindfuck είναι: Καθόλου, το time travel χρησιμοποιείται εντελώς συμβατικά κι αποκλειστικά για σκοπούς κοινωνικής σάτιρας.

Πόσο καλό είναι: Είναι μια από τις πιο άδικα ξεχασμένες sci-fi ταινίες των 90s κι είναι επίσης μια ταινία που πέφτει αρκετά διάνα μέσα στις πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες της νοσταλγομανίας μέσα από μια απλή και πετυχημένη χολιγουντιανή φόρμουλα.

Donnie Darko (2001)

Πόσο mindfuck είναι: Εντελώς, ειδικά αν το δεις σε μια καθοριστική εφηβική ηλικία όπως, εχμ, κάτι παιδιά που ξέρουμε.

Πόσο καλό είναι: Αν δεν το θεωρείς αριστούργημα, δε μπορούμε να είμαστε φίλοι.

Primer (2004)

Πόσο mindfuck είναι: Το. Απόλυτο. Mindfuck. Απλά παίρνει όλη την δυνητική πολυπλοκότητα μιας time travel ιστορίας και την μετατρέπει σε μια πειραματική αφήγηση με αληθινό φιλοσοφικο-επιστημονικό αλλά και ανθρωπινο-συναισθηματικό βάθος. Genius.

Πόσο καλό είναι: Έπος. Και το επόμενό του, το Upstream Color, ακόμα καλύτερο. Γενικά, αν δεν είστε ο Shane Carruth μην παίζετε με αυτά τα πράγματα.

The Girl Who Leapt Through Time (2006)

Πόσο mindfuck είναι: Anime είναι, οπότε το έχει το mindfuck του, αλλά με τον κλασικό απρόβλεπτα μαγικό ιαπωνικό τρόπο.

Πόσο καλό είναι: Είναι πολύ καλό, γιατί καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα μια ευφάνταστη time travel ιστορία και μια ώριμη coming of age ιστορία. Για την ιστορία, βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Yasutaka Tsutsui που μας έδωσε επίσης το υπέροχο Paprika.

Timecrimes (2007)

Πόσο mindfuck είναι: Φουλ αποπροσανατολισμός, περιτριγυρισμένος από την πιο αλλόκοτη καλτίλα.

Πόσο καλό είναι: Ταινία-σεμινάριο στο πώς φτιάχνεις low-budget sci-fi που θα έκανε τον David Cronenberg περήφανο.

Black Mirror (2011- )

Πόσο mindfuck είναι: Ε, ξέρετε τώρα, για Black Mirror μιλάμε. Παρόλα αυτά, το San Junipero είναι ένα από τα επεισόδια που βασίζονται λιγότερο στα κλασικά τρικ του Charlie Brooker, και γι’ αυτό είναι και το καλύτερο της σειράς.

Πόσο καλό είναι: Σαν time travel ιστορία, όχι και τόσο, γιατί καταλήγει να αποδομεί πανέξυπνα το time travel premise της και να μετατρέπεται σε κάτι άλλο. Σαν επεισόδιο, είναι 60 από τα καλύτερα τηλεοπτικά λεπτά που έχουμε δει αυτήν την δεκαετία.

Predestination (2014)

Πόσο mindfuck είναι: Σίγουρα πολύ πιο απαιτητικό κι έξυπνο από το μέσο time travel action thriller του Χόλιγουντ, γιατί έχει και μια ιστορία του μεγάλου Robert A. Heinlein από πίσω.

Πόσο καλό είναι: Δυστυχώς πήγε αρκετά έως πολύ άπατο, κι είναι κρίμα γιατί πρόκειται για μια υποδειγματικά φτιαγμένη ταινία του είδους της με έναν πολύ καλό Ethan Hawke να θυμίζει χρυσές sci-fi εποχές Gattaca.

Legion (2017- )

Πόσο mindfuck είναι: Εντελώς. Περιμένουμε το φινάλε στις 12 Αυγούστου να μας αποτελειώσει.

Πόσο καλό είναι: Πέρα από το ότι είναι μια εξαιρετική σειρά από έναν εξαιρετικό δημιουργό (Noah Hawley σ’ αγαπάμε), με τον τρίτο κύκλο της απέδειξε πως μπορεί να χρησιμοποιήσει το time travel για να συγκροτήσει μια διαφορετική αντίληψη για το ταξίδι στο παρελθόν ως ένα πρόβλημα φιλοσοφικό, ως μια αφετηρία για να φανταστούμε διαφορετικά τη σχέση ανθρώπου και χρόνου.

Russian Doll (2019- )

Πόσο mindfuck είναι: Όλα ξεκαθαρίζουν όσον αφορά τις χρονικές παραδοξότητες, όλα μένουν ανοιχτά όσον αφορά την ανθρώπινη επαφή.

Πόσο καλό είναι: Σίγουρα μια από τις καλύτερες σειρές του 2019 και ίσως μια από τις καλύτερες σειρές της δεκαετίας, η οποία παρεμπιπτόντως είδε το time travel από τη σκοπιά ενός μαγικού ρεαλισμού ως μεταφορά για την συναισθηματική επαφή με τον εαυτό και τον άλλο.