«Οι άνθρωποι, όπως έχει ορθώς ειπωθεί, σκέφτονται σε κοπάδια, τρελαίνονται λοιπόν και σε κοπάδια, ενώ δυστυχώς αναρρώνουν σιγά σιγά και ένας ένας.», αυτά μπορεί να γράφτηκαν από τον Charles Mackay το 1841 στο κλασικό έργο του «Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds», αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι όσα περιγράφει για τις μαζικές μανίες και την συμπεριφορά του πλήθους παραμένουν σωστά μέχρι σήμερα.
Η ψυχολογία του όχλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξηγηθούν κατά ένα μέρος – όχι τελείως – οι παρακάτω μανίες και ξεσπάσματα περίεργης συμπεριφοράς τα οποία εμφανίστηκαν και εξαφανίστηκαν ανησυχητικά γρήγορα. (να σημειωθεί ότι ο Justin Bieber δεν συμπεριλαμβάνεται στην παρακάτω λίστα)

1. H θανάσιμη Χορευτική Μανία του Μεσαίωνα

Το 1374, δεκάδες χωρικοί κατά μήκος του Ρήνου επλήγησαν από μια θανάσιμη μάστιγα – μια χορευτική μάστιγα, την επονομαζόμενη χορειομανία (choreomania). Οι χωρικοί ξεχύθηκαν στους δρόμους χοροπηδώντας και χορεύοντας υπο τη συνοδεία κάποιας μουσικής που κανείς εκτός από αυτούς δεν μπορούσε να ακούσει. Μετά βίας έτρωγαν ή κοιμόντουσαν, απλά χόρευαν, για μέρες ολόκληρες ενίοτε, μέχρι τα ματωμένα πόδια τους να αδυνατούν να τους συγκρατήσουν περαιτέρω.

Η μάστιγα σάρωσε την επαρχία και εξαφανίστηκε τόσο γρήγορα όσο είχε εμφανιστεί. Μέχρι τον Ιούλιο του 1518, στο Στρασβούργο, όπου μία γυναίκα με το όνομα Frau Troffea έπιασε πάλι το ρυθμό και χόρευε στο δρόμο για μέρες χωρίς σταματημό. Μέσα σε μια εβδομάδα 34 άτομα ενώθηκαν μαζί της, ενώ μέχρι το τέλος του μήνα ο αριθμός αυτός ανέβηκε στα 400. Αν ήταν κρατούμενοι σε φυλακή στις Φιλιππίνες, θα υπήρχε χορογραφία, μουσική υπόκρουση θα ήταν το Thriller και φυσικά θα ανέβαινε στο Youtube (http://www.youtube.com/watch?v=hMnk7lh9M3o), αλλά επειδή ήταν ο Μεσαίωνας, απλά πέθαναν. Δεκάδες έχασαν τη ζωή τους, χορεύοντας κυριολεκτικά μέχρι την καρδιακή προσβολή, το εγκεφαλικό και την εξάντληση. Και έτσι απλά όπως είχε συμβεί και παλιότερα η μάστιγα εξαφανίστηκε.

Τι συνέβη λοιπόν;

Ιστορικοί, ψυχολόγοι και κάθε λογής επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν το μυστήριο αυτού του χορευτικού φαινόμενου. Για αρκετό καιρό η κυρίαρχη θεωρία ήταν ότι επρόκειτο για ένα μαζικό ψυχωτικό επεισόδιο το οποίο πυροδοτήθηκε από την κατανάλωση ψωμιού το οποίο είχε μολυνθεί από αίρα (ergot), ένα μύκητα που αναπτύσσεται στην σίκαλη. Όταν καταναλωθεί προκαλεί σπασμούς, τρέμουλο και παραισθήσεις.

Ο John Waller, ένας καθηγητής ιστορίας στο Michigan State University, διαφωνεί: Σύμφωνα με όλες τις πηγές από την περίοδο και των δύο ξεσπασμάτων, οι ασθενείς χόρευαν, δεν είχαν σπασμούς. Όσο για την άλλη θεωρία, που υποστηρίζει ότι τα θύματα ήταν μέλη μια χορευτικής αίρεσης, ο Waller ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να υποδηλώνει ότι χόρευαν με τη θέληση τους.

Έτσι ο Waller έχει μια διαφορετική θεωρία – ότι αυτές οι μάστιγες ήταν μαζικές ψυχογενείς ασθένειες, οι οποίες είχαν ως αφορμή τις δεισιδαιμονίες και την κατάθλιψη. Πριν και τις δύο μανίες είχαν προηγηθεί περίοδοι καταστροφικών λιμών, καταστροφής σιτηρών, πλημμυρών και κάθε λογής Βιβλικών καταστροφών. Το άγχος, ο φόβος, η κατάθλιψη και οι προλήψεις – συγκεκριμένα ότι ο Θεός έστελνε λοιμούς για να τιμωρήσει τους αμαρτωλούς – έκανε τους ανθρώπους ευάλωτους να βρεθούν σε αυτή την ακούσια κατάσταση έκστασης.

Το Στρασβούργο δεν ήταν το τελευταίο κρούσμα της χορευτικής μανίας, καθώς το πιο σύγχρονο λέγεται πως είναι τη δεκαετία 1840 στη Μαδαγασκάρη, όπου άνθρωποι χόρευαν σαν δαιμονισμένοι. Η επιδημία αυτή βέβαια φαίνεται να έχει τις ρίζες της στο συγκεκριμένο πολιτιστικό περιβάλλον.

2. Η επιδημία νευρικού γέλιου στην Tanganyika το 1962

Όλα ξεκίνησαν με ένα αστείο. Αφού όμως 95 μαθήτριες, σε οικοτροφείο της Tanganyika (σημερινή Τανζανία), προσβλήθηκαν από την επιδημία νευρικού γέλιου, αναγκάζοντας το σχολείο να κλείσει για δύο εβδομάδες, σταμάτησε να είναι και τόσο αστείο.

Η επιδημία νευρικού γέλιου ξεκίνησε στις 30 Ιανουαρίου 1962, στο ιεραποστολικό σχολείο ενός μικροσκοπικού χωριού στην περιοχή Bukoba της Tanganyika, σύμφωνα με το Ιατρικό Ημερολόγιο της Κεντρικής Αφρικής. Ξεκίνησε με μια κρίση ανεξέλεγκτου γέλιου μεταξύ τριών μαθητριών, η οποία μετατράπηκε σε ανεξέλεγκτο κλάμα, συνοδευόμενο από άγχος, μανία καταδίωξης και σε κάποιες περιπτώσεις βίαια ξεσπάσματα κατά την προσπάθεια περιορισμού των ασθενών. Τα συμπτώματα μεταδόθηκαν αστραπιαία στο σχολείο, όπως φαίνεται μέσω της επαφής με κάποιο μολυσμένο άτομο, η εμφάνιση ήταν ξαφνική και μπορούσε να διαρκέσει από μερικές ώρες μέχρι 16 μέρες.

Το σχολείο αναγκάστηκε να αναστείλει την λειτουργία του τον Μάρτιο, αφότου περισσότερες από τις μισές μαθήτριες – 95 από τις 159 – είχαν προσβληθεί. Δέκα μέρες μετά το κλείσιμο του σχολείου, η ασθένεια εμφανίστηκε ξανά, αυτή τη φορά σε ένα χωριό 55 μίλια μακριά. Μερικά από τα κορίτσια κατάγονταν από το χωριό και επέστρεψαν εκεί μετά το κλείσιμο του οικοτροφείου. Συνολικά, περίπου 217 άτομα προσβλήθηκαν στο χωριό μεταξύ Απριλίου και Μαΐου. Η ασθένεια στη συνέχεια εξαπλώθηκε στην επαρχία και κάθε φορά το πρώτο θύμα ήταν κάποιος που είχε έρθει σε επαφή με τα κορίτσια του κλειστού σχολείου.

Τι συνέβη λοιπόν;

Όπως συμβαίνει όμως συνήθως με τις ψυχογενείς ασθένειες, δεν υπήρχε κάποιο πρόβλημα στην φυσιολογία των ασθενών. Δεν παρουσίασαν πυρετό, σπασμούς και οι καλλιέργειες αίματος τους δεν παρουσίασαν τίποτα το ενδιαφέρον. Διάφορες θεωρίες ότι ήταν θύματα κάποιου ψυχοτρόπου μύκητα, απορρίφθηκαν, αφού δεν υπήρξαν άλλα συμπτώματα. Και όπως χαρακτηριστικά αγενώς τονίζει το ιατρικό ημερολόγιο «Κανένα μορφωμένο και σχετικά εκλεπτυσμένο μέλος της κοινωνίας δεν μολύνθηκε».

3. Δρομομανία ή αλλιώς Παθολογικός Τουρισμός

Στους περισσότερους ανθρώπους αρέσει να κάνουν διακοπές συχνά πυκνά. Κάποιοι όμως δεν μπορούν να σταματήσουν. Η δρομομανία είναι η ανεξέλεγκτη επιθυμία για ταξίδια, ο παθολογικός τουρισμός, που ήταν σε έξαρση την περίοδο 1886 με 1909 στην Γαλλία. Ο άνθρωπος που αποτέλεσε παράδειγμα δρομομανίας για το Ευρωπαϊκό ιατρικό κύκλωμα ήταν ένας βιομηχανικός εργάτης, ο Jean-Albert Dadas. Ο Dadas εισήχθει στο νοσοκομείο Saint-Andre Hospital στο Μπορντό το 1886, αμέσως μόλις επέστρεψε από ένα πραγματικά επικό ταξίδι. Ήταν εξαντλημένος, φυσικά, αλλά ταυτόχρονα μπερδεμένος και ασαφής – δεν μπορούσε να θυμηθεί που είχε πάει και τι είχε κάνει.

Ένας γιατρός του νοσοκομείου κατάφερε να ενώσει τα κομμάτια της ιστορίας του, την οποία υπέβαλε στο ιατρικό ημερολόγιο με τον χαριτωμένο τίτλο «Τρελοί ταξιδιώτες». Το ακούσιο ταξίδι του Dadas ξεκίνησε αφότου λιποτάκτησε από τον Γαλλικό στρατό κοντά στην Μονς το 1881. Από εκεί ταξίδεψε ανατολικά στην Πράγα, μετά στο Βερολίνο, μέσα από την τότε Ανατολική Πρωσία και τελικά στη Μόσχα. Στη Μόσχα συνελήφθει – ένας τσάρος είχε μόλις δολοφονηθεί και ο Dadas ήταν τόσο άτυχος ώστε να μοιάζει με ένα μέλος της μηδενιστικού κινήματος που ευθύνονταν για τη δολοφονία – και καταδικάστηκε να περπατήσει (!) μέχρι την εξορία του στην Τουρκία. Αυτό βέβαια μπορεί και να ταίριαζε γάντι στη συγκεκριμένη αρρώστια του. Στην Κωνσταντινούπολη, σώθηκε περιέργως από το Γαλλικό προξενείο και πήρε το δρόμο για τη Βιέννη όπου ξανάρχισε να δουλεύει.

Η ιστορία του Dadas ενέπνευσε αρκετές άλλες περιπτώσεις δρομομανίας στην Γαλλία, εκείνη την εποχή. Και παρόλο που μπορεί να μην ήταν πραγματική επιδημία, με την έννοια ότι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων υπέφερε από αυτή, προκάλεσε σίγουρα επιδημία συζητήσεων στους ιατρικούς κύκλους. Φαίνεται να εξαφανίζεται περί τα 1909, ακριβώς την εποχή που οι πρώτοι ψυχολόγοι άρχισαν να τη διερευνούν.

Τι συνέβη λοιπόν;

Η περιπέτεια του Dadas φαίνεται κιόλας να εμφανίζεται σε μια εποχή, που η ιατρική κοινότητα, κάποιοι κύκλοι ορμώμενοι και από ψευδο-επιστήμες όπως η ευγονική, ενδιαφέρονταν να κατακερματίσουν κάθε πνευματική ασθένεια σε διαφορετικές μανίες. Ο Dadas λοιπόν θα μπορούσε να πάσχει από δραπετομανία, μια ψύχωση διαφυγής από το σπίτι, αν και σίγουρα δεν έπασχε από κλινομανία, την άρνηση να σηκωθεί κάποιος από το κρεβάτι. Βέβαια η δρομομανία του θα του ήταν πολύ πιο εύκολη αν ταυτόχρονα έπασχε και από χαρτομανία, δηλαδή την ψύχωση του να βλέπει παντού χάρτες.

4. Koro ή το Σύνδρομο Συρρίκνωσης των Γεννητικών Οργάνων

Άλλο ένα σύνδρομο που συνδέεται με την κουλτούρα, το koro αναφέρεται στο φόβο ότι τα γεννητικά όργανα κάποιου συρρικνώνονται και υποχωρούν μέσα στο σώμα του. Άνθρωποι έχουν υποφέρει από αυτό, συνήθως σε επιδημίες μαζικής υστερίας, από περίπου το 300 π.Χ. Εμφανίζεται κυρίως στην Αφρική και την Ασία και συνοδεύεται συνήθως από έντονο άγχος (αναμενόμενο) και φόβο για επικείμενο θάνατο, ή έλλειψη σεξουαλικής ικανότητας. Ένα από τα πιο πρόσφατα ξεσπάσματα koro ήταν το 1967 στη Σιγκαπούρη, όπου περίπου 1000 άντρες προσπάθησαν να αποτρέψουν την σμίκρυνση χρησιμοποιώντας δαγκάνες και μανταλάκια.

Τι συνέβη λοιπόν;

Γυναίκες έχουν επίσης πέσει θύματα του πανικού, εμφανίζοντας συχνά τον φόβο ότι τα στήθη ή θηλές τους εξαφανίζονται. Παρόλα αυτά το koro είναι πιο «χτυπήσει» τους άντρες και σύμφωνα με ψυχολόγους, πιο πιθανό εκείνους που ζουν σε κοινωνίες όπου η αξία τους καθορίζεται από την αναπαραγωγική τους ικανότητα. Οι ψυχολόγοι καταλογίζουν ευθύνες στο πολιτιστικό περιβάλλον, τονίζοντας ότι αυτές οι επιδημίες ακολουθούν συνήθως περιόδους κοινωνικής έντασης ή γενικού άγχους, η Κινέζικη ιατρική από την άλλη, κατηγόρησε τα πνεύματα των θηλυκών αλεπούδων, ενώ στην Αφρική θεωρούνταν αποτέλεσμα μαγείας.

5. Motor Hysteria

Ο Μεσαίωνας ήταν αρκετά βαρετός και ακόμη περισσότερο για τους – ενίοτε ακούσιους – κατοίκους των μοναστηριών. Έτσι το να κλαψουρίζουν σαν γάτες ήταν ένας τρόπος για να περάσει η ώρα. Οι ιστορικές αναφορές υποδεικνύουν ότι οι μονές έσφυζαν από τη λεγόμενη “motor hysteria”, ένα είδος μαζικής ψυχογενούς ασθένειας, η οποία οδηγούσε κάποιες γυναίκες να επιδεικνύουν δαιμονική συμπεριφορά, άλλες να ξεσπούν με σεξουαλικά ενοχλητικούς τρόπους και οι μοναχές ενός ολόκληρου μοναστηριού να νιαουρίζουν και να προσπαθούν να σκαρφαλώσουν σε δέντρα.

Η περίοδος που οι μοναχές παρεκτρέπονταν κράτησε περίπου 300 χρόνια, ξεκινώντας από περίπου το 1400 και επηρεάζοντας μοναστήρια σε όλη την Ευρώπη. Ένα από τα τελευταία κρούσματα ήταν το 1749 και ήταν πιθανά και το πιο θανατηφόρο, καθώς μια μοναχή, σε ένα μοναστήρι στο Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας, αποκεφαλίστηκε υπό την υποψία ότι μάγισσα, μετά από ένα επεισόδιο μαζικών λιποθυμιών, αφρίσματος από το στόμα και ουρλιαχτών. Συνήθως βέβαια αυτά τα συμβάντα κατέληγαν στο να καλέσει κάποιος έναν ιερέα για μερικούς εξορκισμούς.

Ο Waller, αυτός με τις έρευνες για τη χορευτική επιδημία, κατέληξε επίσης σε μια θεωρία για την παρεκτροπή αυτή στην συμπεριφορά των μοναχών. Ένας συνδυασμός άγχους, ισχυρής θρησκευτικής παράδοσης και κατάστασης έκστασης.

Τι συνέβη λοιπόν;

Οι γυναίκες που στέλνονταν σε μοναστήρια δεν πήγαιναν πάντα με την θέληση τους, και οι μονές, ειδικά στις αρχές του 1400, ήταν πολύ σκληρά μέρη. Η αυστηρή αφοσίωση στην πνευματική βελτίωση δεν ήταν κατάλληλη για όλους και το άγχος και οι στερήσεις που βίωναν αυτές οι γυναίκες μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα αυτό το ξέσπασμα. Όταν αυτό συνέβαινε, η συμπεριφορά τους έμοιαζε με τα στερεότυπα του δαιμονισμού: «Πίστευαν ανεπιφύλακτα στην πιθανότητα του δαιμονισμού και έτσι καθιστούσαν τον εαυτό τους ευάλωτο σε αυτό.» γράφει ο Waller.

Σύγχρονα ξεσπάσματα ψυχογενών ασθενειών τείνουν να εμφανίζονται γύρω από εσφαλμένες αναφορές για ξεσπάσματα ασθενειών ή και χημικών διαρροών. Αλλά οι ψυχολόγοι και οι νευρολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι αποτέλεσμα υποβόσκοντος άγχους και τα συμπτώματα μπορεί να χειροτερέψουν όταν επαληθεύονται από την κάλυψη των ΜΜΕ.

sauce