Lincoln (2012)

Κάνοντας τα πρώτα βήματα έξω από την αίθουσα του Λίνκολν, δεν αισθανόμουν ότι είχα μάθει απολύτως τίποτα. Διατηρούσα την εντύπωση πως είχα μόλις παρακολουθήσει μια από τις πιο αδιάφορες ταινίες των Όσκαρ, μια χαζοχαρούμενη αγιογραφία ενός προέδρου των ηνωμένων πολιτειών, ο οποίος είχε σημαντικό λόγο και ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, ειδικά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της δεκαετίας του 1860. Αυτό που δεν ήξερα, αυτό που μου αποκαλύφθηκε μετά μια σύντομη ιστοριογραφική μελέτη, ήταν ότι τα παραπάνω συμπεράσματα, παρότι εξακολουθούσαν να είναι αληθή, θα έπρεπε να περάσουν οπωσδήποτε σε δεύτερη μοίρα σε μια κριτική της ταινίας. Το πιο σημαντικό, το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της ταινίας δεν ανιχνευόταν τελικά στην παιδιάστικη απλοποίηση της ιστορίας που κυνηγούσε να συμπυκνώσει μεγάλα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα σε ένα χολιγουντιανό πυροτέχνημα, αλλά μάλλον στο ποιά συγκεκριμένα απλοποιητική αφήγηση επιλέχθηκε και ποιά είναι η χρησιμότητά της.

Το Λίνκολν είναι γυρισμένο μέσα σε σκοτεινά, κλειστοφοβικά δωμάτια γεμάτα καπνό. Πολυάσχολοι λευκοί άνδρες πάνε κι έρχονται συζητώντας σε τροχιά γύρω από το δράμα του προέδρου Λίνκολν ο οποίος, λόγω πηγαίας φιλευσπλαχνίας και καλοκαρδοσύνης, παλεύει με νύχια και με δόντια να περάσει τη δέκατη τρίτη τροπολογία του αμερικάνικου συντάγματος, η οποία αφορούσε στην κατάργηση της δουλείας των μαύρων. Στη διάρκεια της ταινίας παρακολουθούμε τη στρατηγική του Λίνκολν, τον οποίον το μάτι του σκηνοθέτη δε σταματά στιγμή να λατρεύει σαν θεό, η οποία συνίσταται εν πολλοίς στη χαλιναγώγηση των αριστερών ριζοσπαστών που επιθυμούσαν διακαώς όχι μόνο την κατάργηση της δουλείας, αλλά και την άμεση θέσπιση του δικαιώματος ψηφοφορίας για τους μαύρους άνδρες, και στην αλίευση ψήφων υπέρ της τροπολογίας από την αντίπαλη πολιτική παράταξη. Τελικά, η προβαλλόμενη ως σοφή και μόνη πολιτικά δόκιμη στάση του Λίνκολν χαρακτηρίζεται από ψυχραιμία, μετριοπάθεια και “ρεαλισμό”, μια στάση που υπογραμμίζει την αξία του ανδρός κυρίως από τη συνεπή και ρωμαλέα του αντίσταση στον ανεδαφικό και ανεγκέφαλο αριστερό ριζοσπαστισμό, με αποκορύφωμα τη σκηνή όπου ο εκπρόσωπος του τελευταίου ρεύματος Στήβενς παραδέχεται το λάθος του μέσα από τη σιωπή του.

Το Λίνκολν είναι γυρισμένο μέσα σε σκοτεινά, κλειστοφοβικά δωμάτια γεμάτα καπνό. Και δεν ασχολείται καθόλου με το τι συνέβη στους δρόμους, στις φυτείες, στα χωράφια, στα πεδία του πολέμου. Αν το έκανε, θα αναγκαζόταν να δείξει και το ότι η δουλεία είχε στην ουσία καταργηθεί από τα ίδια τα κινήματα και τους αγώνες των μαύρων εργατών, οι οποίοι κατάφεραν να επιβάλλουν το διακύβευμα της ίδιας τους της ελευθερίας πάνω στην ατζέντα του πολέμου. Ο επικίνδυνος και – καθ’ όλα προωθούμενος από την ταινία – μύθος, πώς οι παθητικοί μαύροι σκλάβοι απλά ελεήθηκαν από την πολιτική που ακολούθησε η πολιτική ηγεσία των βόρειων, έχει διττή προβληματική σημασία: από τη μία αποκρύπτει τη σημασία του αίματος και των αγώνων των μαύρων, φιμώνοντας έτσι την ιστορική μνήμη ενός επίπονου και μακροσκελούς αγώνα, αφ’ ετέρου διατείνεται πως η πολιτική είναι ζήτημα μόνο ενός σώματος εκλεκτόρων, πως είναι αποφάσεις λαμβανόμενες πίσω από κλειστές πόρτες, μακριά από και χοντρικά ασύνδετη με το πλατύ κοινωνικό πεδίο, ασύνδετη με τα δρώντα υποκείμενα που δέχονται αλλά και σχηματίζουν την πολιτική.

Η ταινία μας παρουσιάζει τον πρωταγωνιστή της ως έναν βαθιά προοδευτικό ριζοσπάστη, που με χαρακτηριστική αυτοθυσία που φτάνει κοντά στο να του κοστίσει την πολιτική του καριέρα, μάχεται για την ελευθερία των μαύρων δούλων. Προσπερνώντας το γεγονός της αστείας προσπάθειας να μας πείσει ότι η ελευθερία ενός τεράστιου πληθυσμού είναι κυρίως ζήτημα καπατσοσύνης και φιλευσπλαχνίας ενός μόνο ανθρώπου, βλέπουμε επίσης πως ο τρόπος που προσπαθεί να το καταφέρει, να μας πείσει για κάτι τέτοιο είναι με το να χτίσει μια εντελώς εκ των υστέρων, επίπλαστη σημαντικότητα γύρω από την ίδια την δέκατη τρίτη τροπολογία, η οποία με μια αστραπιαία ματιά στα ιστορικά γεγονότα αποδεικνύεται τελικά ένα άνευ σημασίας, διαδικαστικό ζήτημα, γεγονός που συνδέεται άμεσα και με την υποτιμητική απεικόνιση των αριστερών ριζοσπαστών στην ταινία. Ο Στήβενς όχι μόνο έπαιξε πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και ύστερα από το ψήφισμα καταλυτικό ρόλο στο να εγκαθιδρυθούν θεσμικά τα ελάχιστα δικαιώματα και οι ελευθερίες των μαύρων, αλλά φυσικά και η στάση του ως προς την αναγκαιότητα και το επείγον του δικαιώματος ψήφου κάθε άλλο παρά καταστρεπτικά έδρασε για την ίδια τη θεσμική κατάργηση της δουλείας. Το κερασάκι στην τούρτα του παραλογισμού αποτελεί το γεγονός πως ο ίδιος ο Λίνκολν δεν ήταν υπέρ της κατάργησης της δουλείας μέχρι ένα πολύ προχωρημένο χρονικά σημείο: Όταν η δουλεία είχε ήδη πρακτικά πεθάνει από το χέρι των κινημάτων που εναντιώνονταν σε αυτήν.

Τελικά, το Λίνκολν πρόκειται για μια ταινία που προέρχεται από, χτίζει και διανθίζει έναν ακόμα επικίνδυνο και κολακευτικό μύθο για έναν ακόμα λευκό άνδρα ηγέτη. Μια ταινία που μετατοπίζει συνειδητά το κέντρο βάρους των πολιτικών διεργασιών σε συγκεκριμένα πεδία, απλοποιώντας την ιστορία με τρόπο όχι παιδικό, αλλά απόλυτα στρατευμένο στο να εξοβελίσει έξω από την ιστορική αφήγηση πολύ συγκεκριμένες πτυχές της. Προσπαθώντας δε να μας πείσει για το ρεαλισμό της και διαισθανόμενος ίσως ο Σπίλμπεργκ το σαθρό έδαφος πάνω στο οποίο στέκεται το δημιούργημά του, ασχολείται επίμονα με τα σκοτεινά φίλτρα της κάμεράς του, το ντεκόρ, τα κουστούμια και πράγματα ήσσονος, τελικά, σημασίας. Κρίμα για τις καταπληκτικές ερμηνείες των Τόμι Λι Τζόουνς και Ντάνιελ-Ντέι Λιούις, δύο εκ των καλύτερων ηθοποιών της γενιάς τους.