Δεν υπάρχει, μάλλον, στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης πιο συναρπαστική φιγούρα από τον Vincent van Gogh. Δεν είναι μόνο το γεγονός πως το έργο του αποτέλεσε ένα από τα θεμέλια της μοντέρνας ζωγραφικής του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Δεν είναι μόνο πως οι πίνακές του ή το ύφος του είναι αναγνωρίσιμα ακόμα κι από τον κόσμο που δεν ενδιαφέρεται καν για την ίδια την ιστορία της ζωγραφικής. Δεν είναι μόνο η επίμονη μυθολογία του αδικημένου και καταραμένου καλλιτέχνη που παρεξηγήθηκε από την εποχή του και αναγνωρίστηκε μόνο μετά θάνατον. Δεν είναι μόνο το ξεψάχνισμα της ζωής του, το κομμένο αυτί, η ψυχική ασθένεια, η σχέση με τον αδερφό του, ο θάνατος στην φτώχεια. Είναι μαζί, λοιπόν, η βιογραφία, ο μύθος κι η καλλιτεχνική σημασία του Vincent van Gogh που τον έχουν κάνει τόσο εμβληματική φιγούρα στην κουλτούρα του τελευταίου αιώνα.
Πριν ακόμα φτάσουμε στον κινηματογράφο, είναι αδύνατον να αγνοήσουμε το ότι ο van Gogh συνάρπαζε ανέκαθεν τους δημιουργούς. Ο Antonin Artaud έγραφε μελέτες γι’ αυτόν, κι ο Martin Heidegger θεμελίωνε πάνω του την αισθητική του φιλοσοφία. Ο Charles Bukowski του έγραφε ποιήματα, κι ο Woody Allen του έγραφε διηγήματα. Τραγούδια γι’ αυτόν έφτιαχνε ο Bob Dylan, η Joni Mitchell, αλλά κι ο 2Pac. Τίποτα, όμως, δεν συγκρίνεται μ’ αυτό που έχει συμβεί με τον Vincent van Gogh στην μεγάλη οθόνη. Για την ακρίβεια, πρέπει να πρόκειται για μια από τις ιστορικές προσωπικότητες με τις περισσότερες κινηματογραφικές βιογραφίες ever, αφού απ’ όσο γνωρίζουμε υπάρχουν 14 ολόκληρες ταινίες (μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ) πάνω στην ζωή και το έργο του σπουδαίου Ολλανδού ζωγράφου.
Η τελευταία τέτοια ταινία, το At Eternity’s Gate, κυκλοφόρησε μόλις την προηγούμενη βδομάδα στις κινηματογραφικές αίθουσες – και μας αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για τον van Gogh στο σινεμά. Η υπέροχα ποιητική ταινία του Julian Schnabel, που ήδη είχε ένα σημαντικό παρελθόν στον ζωγραφικό κινηματογράφο με το λατρεμένο Basquiat του 1996, έχει στο επίκεντρό της έναν απίστευτο Willem Dafoe σε μια από τις πιο συγκλονιστικές ερμηνείες της τεράστιας καριέρας του. Εστιάζοντας στα δύσκολα τελευταία χρόνια του ζωγράφου, τα οποία έτσι κι αλλιώς έχουν αποτελέσει την βασική πηγή της μυθολογίας του, η ταινία καταφέρνει να αποτυπώσει με τρομερά συγκινητικό τρόπο την άλλοτε βασανιστικά κι άλλοτε απελευθερωτικά σχιζοειδή σχέση μεταξύ προσωπικής ευγένειας, ψυχικής ασθένειας και καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας. Και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο βγαίνει στην επιφάνεια ο τρομερός van Gogh του Willem Dafoe, άλλοτε πνιγμένος μέσα στο μουντό γκρίζο απ’ το οποίο ήθελε να γλιτώσει, κι άλλοτε λουσμένος στο φωτεινό πορτοκαλί που ήθελε να τον αγκαλιάσει.
Έτσι, λοιπόν, αποφασίσαμε να κάνουμε μια περιήγηση στην μεγάλη κινηματογραφική ιστορία του Vincent van Gogh, διαλέγοντας 10 ταινίες που έχουμε δει και, ενίοτε, αγαπήσει.
Πριν ο τεράστιος Alain Resnais γυρίσει τις εμβληματικές μεγάλου μήκους ταινίες του (το Hiroshima Mon Amour, το Last Year at Marienbad, το Providence), τα μικρού μήκους φιλμ του έκρυβαν ήδη έναν τεράστιο θησαυρό μεγάλου εικαστικού ενδιαφέροντος. Ανάμεσα στα ταινιάκια για τον Gauguin, τον Picasso και τον Ernst, υπήρχε κι αυτό εδώ το υπέροχο φιλμ για τον van Gogh.
Εδώ έχουμε ένα από τα αρχετυπικά biopics της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ, με τον βασιλιά του χολιγουντιανού μελοδράματος Vincente Minnelli να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το ομώνυμο βιογραφικό μυθιστόρημα του Irving Stone, με τους Kirk Douglas και Anthony Quinn να δίνουν δυο καταπληκτικές ερμηνείες ως Vincent van Gogh και Paul Gauguin αντίστοιχα.
Πρόκειται για ένα πανέμορφο ντοκιμαντέρ από τον Oλλανδο-Aυστραλό σκηνοθέτη Paul Cox, έναν από τους σημαντικότερους δημιουργούς του αυστραλιανού νέου κύματος των 70s, όπου μεταξύ άλλων ο αείμνηστος John Hurt διαβάζει τα γράμματα του Vincent προς τον αδερφό του, Theo.
O Akira Kurosawa αφιερώνει τμήμα μιας από τις τελευταίες ταινίες του, του καταπληκτικού Dreams, σε έναν πίνακα του van Gogh, δημιουργώντας μια μαγική κινηματογραφική στιγμή με τον ίδιο στην κάμερα, τον Martin Scorsese να υποδύεται τον ζωγράφο και τον George Lucas να παρέχει τα οπτικά εφέ. Αυτά τα πράγματα δε συμβαίνουν συχνά.
ΟΚ, εδώ έχουμε μια από τις πιο αδύναμες ταινίες της λίστας, αφού το φιλμ του Αυστραλού Michael Rubbo δεν είναι μάλλον και κάτι το ιδιαίτερο, αλλά απ’ την άλλη αυτός ο μαγικός ρεαλισμός για όλη την οικογένεια έχει μια περίεργη αύρα.
Μετά από μια μέτρια πορεία στα 80s, ο τεράστιος Robert Altman μπαίνει στη δεκαετία του ’90 με τρεις εκπληκτικές ταινίες. To Vincent & Theo, το The Player και το Short Cuts. Στην πρώτη απ’ αυτές, λοιπόν, έχουμε ένα μεγάλο έπος τριών ωρών κι έναν απίστευτο Tim Roth στον ρόλο του van Gogh.
Μπορεί το Van Gogh του Maurice Pialat να μην είναι καμιά εξαιρετική ταινία (ο ίδιος έχει πολύ καλύτερες βέβαια), αλλά παίρνει την γενναία απόφαση να μην ασχοληθεί ιδιαίτερα με το έργο του van Gogh, κι αντίστοιχα να βουτήξει με τα μπούνια στις προσωπικές σχέσεις του ζωγράφου, παράγοντας έτσι ένα δυνατό και σκληρό δράμα χαρακτήρων.
Εδώ κλέβουμε λίγο, αφού το Vincent & the Doctor δεν είναι ταινία, αλλά επεισόδιο του Dr. Who. Και ναι, γι’ αυτόν τον λόγο είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα στα οποία έχει εμφανιστεί ο ζωγράφος, με τον υπέροχο Eleventh Doctor να επιστρέφει πίσω στον χρόνο για να συναντήσει τον van Gogh που υποφέρει από οράματα ενός παράξενου εξωγήινου πλάσματος. Έπος.
Το είδαμε πρόπερσι και μείναμε μαλάκες. Κακά τα ψέματα, το Loving Vincent των Dorota Kobiela και Hugh Welchman είναι ένα σπουδαίο τεχνικό επίτευγμα και μια πρωτόγνωρη εικαστική εμπειρία, για την οποία 125 συνολικά καλλιτέχνες χρειάστηκε να ζωγραφίσουν στο χέρι 65.000 καρέ.
Τα είπαμε και στην αρχή, οπότε ας μην φλυαρούμε. Αξίζει να δείτε το At Eternity’s Gate μόνο και μόνο για την ερμηνεία του Willem Dafoe. Κανονικά, θα έπρεπε να πάρει το φετινό Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου με κλειστά μάτια. Δεν θα το πάρει, γιατί ο κόσμος είναι άδικος, αλλά εσείς οφείλετε να τον αποθεώσετε.
