Αν κάτι μου έχει προκαλέσει πραγματικά εντύπωση στο πώς έχει κινηθεί διεθνώς η pop κουλτούρα τα τελευταία 5-10 χρόνια, χρόνια κατά τα οποία θυμίζω είδαμε πράγματα απίστευτα και αξιοπερίεργα όπως μια παγκόσμια πανδημία και ένα Barbenheimer, αυτό είναι ότι κατάφερε με κάποιο τρόπο να (ξανα)γίνει viral, relevant και hyped η βρετανική μοναρχία. Στ’ αλήθεια δεν ξέρω τι να πω. Αδυνατώ να καταλάβω πώς φτάσαμε εδώ ως κοινωνία. Από τον μιντιακό πανικό για την Meghan Markle και την Kate Middleton ως “μοντέρνες” (sic) δούκισσες/πριγκίπισσες μέχρι τον θάνατο της Βασίλισσας Ελισσάβετ πρόπερσι, για κάποιον μυστήριο λόγο η βρετανική βασιλική οικογένεια γνωρίζει τελευταία ένα γιγάντιο celebrity στάτους. Δεν το λέω από μια σκοπιά επιτελεστικής αντιμοναρχικής κριτικής. Οκ, προφανώς να πάει να γαμηθεί η βασιλική οικογένεια, η βρετανική μοναρχία είναι υπεύθυνη για μερικά από τα μεγαλύτερα αποικιοκρατικά/καπιταλιστικά εγκλήματα της σύγχρονης ιστορίας κλπ, αλλά δεν προσπαθώ να το πάω προς τα εκεί. Καλές απόψεις, δεν λέω, αλλά μάλλον συμφωνούμε ψιλο-όλοι έτσι κι αλλιώς. Απλά μου προκαλεί γνήσια έκπληξη ότι ο κόσμος *νοιάζεται* αρκετά ώστε το βασιλικό λαϊκό θέαμα όχι μόνο να αναπαράγεται αλλά να γνωρίζει και εκ νέου αναζωπύρωση τα τελευταία χρόνια, και μάλιστα με “εκσυγχρονισμένους” πολιτισμικά/πολιτικά όρους αφού η νέα βασιλική celebrity κουλτούρα έχει πλέον liberal ψευδοπροοδευτικό περίβλημα που ντύνει την ηδονοβλεψία με συζητήσεις γύρω από τις έμφυλες και φυλετικές ταυτότητες των μελών της βασιλικής οικογένειας (άλλωστε η δούκισσα Meghan είναι πολύ “ευαίσθητη” και “ενεργή” σε “ζητήματα social justice”).
Προφανώς η αλλόκοτη εμμονή της βρετανικής κοινωνίας με την βασιλική οικογένεια ήταν πάντα ένα προϊόν της βρετανικής πολιτιστικής βιομηχανίας που εξαγόταν στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά η ανανέωση που γνωρίζει τα τελευταία χρόνια έχει συμβαδίσει και με μια μυθοπλαστική αναγέννηση για την οποία ευθύνεται κυρίως το Netflix. Σαφέστατα υπήρχαν ήδη κάμποσες πρόσφατες ξεπλυματικές κυριλάτες χλιαρές βιογραφικές ταινίες σαν το The King’s Speech ή το Victoria & Abdul, αλλά ο μεγάλος πανικός έγινε με την τεράστια επιτυχία αρχικά του The Crown και έπειτα του Bridgerton στην streaming πλατφόρμα, με το πρώτο να αφηγείται όοολη την ιστορία της Ελισσάβετ και της οικογένειάς της, και το δεύτερο να φαντάζεται μια εναλλακτική εκμοντερνισμένη εκδοχή της αριστοκρατίας γύρω από τον Βασιλιά Γεώργιο Γ’. Είτε βλέπει κανείς αυτές τις σειρές με αγνό ενδιαφέρον για κλεφτές ηδονοβλεπτικές ματιές στην βασιλική ζωή είτε τις βλέπει ως fun escapism ή guilty pleasure για να περνάει η ώρα, παραμένει ενδιαφέρον το γεγονός ότι αυτού του είδους η ηδονοβλεπτική celebrity κουλτούρα για την βασιλεία και την αριστοκρατία έχει επανέλθει στην μαζικολαϊκή δημόσια σφαίρα. Ίσως είναι λιγότερο κάτι που αφορά την μοναρχική ζωή ως τέτοια, και περισσότερο μια υπο-περίπτωση της σύγχρονης εμμονής με την ηδονοβλεψία των λαϊκών στρωμάτων προς τις ανώτερες τάξεις (και ειδικά την μεγαλοαστική τάξη), όπως αυτή εκφράζεται σε σύγχρονες ταινίες και σειρές σαν το Succession, το The Menu, το Knives Out, το Glass Onion, το Triangle of Sadness και το The White Lotus. Σε αντίθεση με αυτά τα παραδείγματα, βέβαια, οι “βασιλικές” σειρές περισσότερο δείχνουν “κατανόηση” και “συμπάθεια” προς το βασιλικό drama παρά αποτυπώνουν το ίδιο αίσθημα ταξικής μνησικακίας και φαντασιωτικής εκδικητικότητας που περιέχουν οι “μεγαλοαστικές” ταινίες και σειρές.
Σε κάθε περίπτωση, στο κέντρο αυτού του φανταστικού διαγράμματος Βενν βρίσκεται μια ηδονοβλεψία της μεγαλοπρέπειας και του πλούτου, η οποία άλλοτε πηγαίνει προς την εξιδανίκευση των βασιλικών ζωών και άλλοτε προς την ψευδοτραγικότητά τους. Όπως και να το κάνουμε, σε μια εποχή που δυσκολεύεται να παράξει νέες μυθολογίες και νέα σύμβολα, η βασιλική οικογένεια προσφέρει άλλη μια περίπτωση αναγνωρίσιμων προσώπων της μαζικής κουλτούρας προς εύκολη κατανάλωση. Υπάρχει βέβαια, από την άλλη, και μια τεράστια κινηματογραφική ιστορία αναπαραστάσεων της βρετανικής μοναρχίας, με το σινεμά να αναλαμβάνει τον φιλόδοξο ρόλο της ιστορικής καταγραφής, της πολιτικής ανάλυσης και της κοινωνιοψυχολογικής επεξεργασίας του βίου των Βρετανών μοναρχών. Με αφορμή την κυκλοφορία νέας σεζόν Bridgerton πριν λίγες μέρες, και με το The Crown να έχει ολοκληρωθεί λίγο πριν τελειώσει το 2023, είπαμε να κάνουμε ένα αφιέρωμα σε καλύτερες (συμβατικές ή εναλλακτικές) αναπαραστάσεις της βρετανικής μοναρχίας στο σινεμά. Πριν προχωρήσουμε στην λίστα, δύο σημειώσεις. Πρώτον, αφήνουμε απ’ έξω όλες τις ταινίες που διασκευάζουν πτυχές του αρθουριανού θρύλου, ώστε να εστιάσουμε σε πιο legit ιστοριογραφικά προσωπικότητες. Άρα δεν έχουμε Excalibur, Army of Darkness, Monty Python and the Holy Grail, The Kid Who Would Be King κλπ. Παρομοίως, αφήνουμε απ’ έξω όλες τις μεταφορές του Μακβέθ, από τον Orson Welles μέχρι τον Roman Polanski και τον Bela Tarr, γιατί πρόκειται για Σκωτσέζο βασιλιά αφού (μην τα μπερδεύουμε, έχουν γίνει πόλεμοι και για λιγότερα). Και βεβαίως οφείλουμε ένα honorable mention στο θρυλικό Blackadder των Richard Curtis και Rowan Atkinson, οι οποίοι ειδικά στην 2η και την 3η σεζόν έφτιαξαν μια εξαίρετη σάτιρα της βρετανικής μοναρχίας. Εδώ όμως μιλάμε για σινεμά, και προχωράμε ευθύς αμέσως στις 10+1 καλύτερες ταινίες για Βρετανούς βασιλιάδες, βασίλισσες και όλα τα γύρω-γύρω.
Μια πρώιμη κινηματογραφική ματιά στον πολυτάραχο έγγαμο βίο του Ερρίκου Η’, από τον πρωτοπόρο σκηνοθέτη του βρετανικού σινεμά Alexander Korda και με τον σπουδαίο Charles Laughton σε μια από τις πρώιμες ερμηνείες που τον καθιέρωσαν κινηματογραφικά.
Ο σαιξπηρικός συνήθης ύποπτος Laurence Olivier σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί σε αυτήν την εμβληματική μεταφορά του Ριχάρδου Γ’, έχοντας ήδη κάνει το ίδιο με έναν Ερρίκο Ε’ κι έναν Άμλετ την προηγούμενη δεκαετία. Η απόλυτη κλασική σαιξπηρική ταινία, αν μας ρωτάτε.
Μιλώντας για τον πολυτάραχο έγγαμο βίο του Ερρίκου Η’, εδώ το κινηματογραφικό πολυεργαλείο Fred Zinnemann αφηγείται την ιστορία του φιλοσόφου Thomas More καθώς αρνείται να υποκύψει στα καπρίτσια του προαναφερθέντος μονάρχη. Ταινία-σημείο αναφοράς, ξεκάθαρα.
Σε μία από τις σπουδαιότερες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ, ο Orson Welles συνδέεται με το υφέρπον αντιεξουσιαστικό πνεύμα του σαιξπηρικού έργου και μπαίνει στον ρόλο του Falstaff, του ατιμασμένου ιππότη-χαρά της ζωής που αναγκάζει τον νεαρό Ερρίκο Ε’ να διαλέξει ανάμεσα σε εκείνον ή τον βασιλιά πατέρα του Ερρίκο Δ’.
Με λιγότερο κριτική ματιά αλλά και με επική ιστορική διάθεση, το The Lion in Winter βρίσκει τον Peter O’Toole σε μια φοβερή ερμηνεία ως Ερρίκος Β’ (έναν ρόλο που είχε ξαναπαίξει στο Becket λίγα χρόνια νωρίτερα). Αρκετά μελοδραματικό, αλλά από αυτές τις περιπτώσεις που “δεν τα φτιάχνουν πια όπως παλιά”.
Στην πιο ανορθόδοξη βασιλική ταινία της λίστας, βρίσκουμε την ανδρόγυνη φιγούρα του Orlando, βασισμένη φυσικά στο ομώνυμο αριστούργημα της Virginia Woolf, να παραλαμβάνει ένα δώρο, μια ευχή, και μια κατάρα από την Ελισσάβετ Α’ λίγο πριν αυτή αφήσει την τελευταία της πνοή. Απίστευτη Tilda Swinton, προφανώς.
Μια ματιά στην ερωτική ζωή της Βασίλισσας Βικτώριας ως κοινωνικό δράμα, η οποία έρχεται να καλύψει μυθοπλαστικά τα κενά της αντίστοιχης ιστοριογραφίας. Πλουσιοπάροχη σκηνοθεσία από τον John Madden και τρομερή ερμηνεία από την Judi Dench.
Σπανιώς τα βασιλικά κατορθώματα γίνονται αφορμή για κωμωδίες, αλλά εδώ, στην ιστορία του παράφρονα βασιλιά Γεωργίου Γ’, που τον βλέπουμε επίσης και στο Barry Lyndon και την τρίτη σεζόν Blackadder, όλα δένουν υπέροχα και διασκεδαστικά.
Τα έχουμε ξαναπεί για το The Favourite, η οποία σημειωτέον παραμένει η αγαπημένη μου ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, εν μέρει ακριβώς επειδή εξερευνά την ζωή της Βασίλισσας Άννας μέσα από ένα ψυχοσεξουαλικό πρίσμα που συνενώνει την πολιτική, τον έρωτα και την εξουσία.
Καταμεσής του πολιτισμικού takeover που έκανε η βρετανική μοναρχία με The Crown και Bridgerton, ο σύγχρονος μετρ των ανορθόδοξων βιογραφιών Pablo Larrain σκηνοθέτησε μια υπέροχη Kristen Stewart ως αθεράπευτα θλιμμένη Πριγκίπισσα Νταϊάνα.
Η καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Χωρίς τσιριμόνιες. Αν δεν συμφωνείτε, δε μπορούμε να γίνουμε φίλοι. Έχει και βασιλιά μέσα, τον Ριχάρδο Α’, στο τέλος.
