Κατά μία έννοια, η φετινή Biennale ήταν η πρώτη πραγματική επιστροφή των μεγάλων, γιγαντιαίων, γαργαντουικών κινηματογραφικών διοργανώσεων στην post-covid εποχή. Αυτό, βέβαια, δεν κρίνεται με βάση την ίδια την ποιότητα των ταινιών – δεν δουλεύει έτσι το πράγμα, μην κοροϊδευόμαστε. Παρότι τα μεγάλα φεστιβάλ των τελευταίων δύο ετών σε γενικές γραμμές κατάφεραν να πραγματοποιηθούν είτε physically με αυστηρά υγειονομικά μέτρα είτε digitally με παρακολούθηση εξ αποστάσεως, σε κανένα άλλο μέχρι σήμερα δεν είχαμε δει τόσο γκράντε επιστροφή της celebrity κουλτούρας των μεγάλων πρεμιέρων και του κόκκινου χαλιού. Κι έτσι, το 78ο Φεστιβάλ Βενετίας γέμισε ξανά κινηματογραφικούς stars, χολιγουντιανούς celebrities, δημοσιογραφικά λαγωνικά και παιδικές φωνούλες που ουρλιάζουν το όνομα του internet crush τους. Η φύση επουλώνεται. Προφανώς, είναι κάτι που το ήθελε διακαώς τόσο το φεστιβάλ όσο και τα στούντιο. Η επιστροφή της αίγλης, του θεάματος, του μεγα-event και του virality είναι κάτι που αναζητά μανιασμένα η βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας ώστε να προσομοιάσει μια κάποια αίσθηση παλαιού τύπου κανονικότητας. Το χρήμα λοιπόν κύλησε και το κόκκινο χαλί γέμισε: Timothee Chalamet, Zendaya, Anya Taylor-Joy, Oscar Isaac, Benedict Cumberbatch, Jessica Chastain, Kristen Stewart, Penelope Cruz, Antonio Banderas, Olivia Colman, Dakota Johnson, Kate Hudson, οι πάντες πέρασαν για μια βόλτα. Με το Dune φυσικά να έχει την τιμητική του, εξαργυρώνοντας το νόμισμα του all-star cast, και την πρώτη πιτσιρικοτριάδα να τραβάει τα περισσότερα βλέμματα μιας και βρίσκεται στο απόγειο της νεανικής δόξας, δημοσιότητας και καύλας της. Αυτό το hype έφερε μαζί του και μια αντίρροπη κίνηση, όπως συμβαίνει πάντα με την ιντερνετική οικονομίας της προσοχής: όταν κάτι γίνεται viral μέσα από μια ημι-οργανωμένη και ημι-αυθόρμητη κοινωνική μηχανική, ξεκινάει ο κλασικός κύκλος της αποθέωσης και του κραξίματος που αμφότερα εντείνουν ακόμα περισσότερο hype. Ο αλγόριθμος είναι ικανοποιημένος. Η αλήθεια είναι πως έχει όντως πλάκα να σχολιάζεις τις celebrity εμφανίσεις των νεαρών stars στα μεγάλα φεστιβάλ. Ούτως ή άλλως εκεί ακριβώς, στα μεγάλα φεστιβάλ, είναι που εμφανίζεται το απόλυτο σημείο σύγκλισης του σινεμά ως τέχνης και ως εμπορεύματος. Μπορεί σε ένα βαθμό η celebrity κουλτούρα να μοιάζει πως βρίσκεται σε αντίθεση με την αγνή σινεφιλία, αλλά η πραγματικότητα δεν είναι τόσο απλοϊκά διαχωρισμένη σε άσπρο και μαύρο. Ουσιαστικά, ο κινηματογράφος είναι η κατεξοχήν τέχνη της μαζικής κουλτούρας του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, αφού από την δεκαετία του ’20 που αναδύθηκε σε μείζονα βιομηχανία ήταν πλέον αδιαχώριστος από τις ίδιες της τεχνολογικές, πολιτισμικές και ιδεολογικές εξελίξεις (αλλά και συγκρούσεις) των ίδιων των καπιταλιστικών κοινωνιών. Κι η λατρεία των κινηματογραφικών stars υπήρξε ιστορικά θεμελιώδης στην εδραίωση του σινεμά ως μαζικολαϊκής τέχνης που επικοινωνεί βαθύτατα με την εποχή της μέσα από την δημιουργία σύγχρονων μύθων. (Αξίζει κανείς να διαβάσει περισσότερα γύρω από το ζήτημα αν ενδιαφέρεται, τσεκάροντας για παράδειγμα το κλασικό έργο Οι Σταρ του Γάλλου κοινωνιολόγου Edgar Morin αλλά και την ιδιοφυή σάτιρα Βαβυλώνα του Χόλιγουντ του avant-garde προβοκάτορα Kenneth Anger). Φυσικά, το γεγονός πως αυτή είναι μια πτυχή που βρίσκεται από την αρχή μέσα στο σινεμά δε σημαίνει πως δεν έχει δεχτεί σκληρή κριτική μέσα στα χρόνια. Πρώτα απ’ όλα, έχει δεχτεί κριτική μέσα από μια άλλη πτυχή του σινεμά, εκείνη που -επίσης από τις απαρχές του- χρησιμοποιεί την κινηματογραφική γλώσσα ακριβώς για να επιτεθεί (άμεσα ή έμμεσα) στον καπιταλιστικό πολιτισμό παρότι προέρχεται από τα σπλάχνα του. Ειδικά από τα μέσα του 20ού αιώνα κι έπειτα, αρχίζει να αναπτύσσεται όλο και περισσότερο μια κοινωνική και καλλιτεχνική κριτική που στέκεται ενάντια στην λατρεία της εικόνας, την αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, την αποθέωση της ομορφιάς και της νεότητας, την κουλτούρα της διαφήμισης και της κατανάλωσης, την διαφύλαξη του ταξικού, φυλετικού και έμφυλου status quo. Προφανώς, δεν χρειάζεται να κάνουμε και πολλά νοητικά βήματα μέχρι να φτάσουμε στο συμπέρασμα ότι η θεοποίηση των stars κι η celebrity κουλτούρα έχουν βάλει εντόνως το χεράκι τους σε όλα αυτά. Πράγματι, το κινηματογραφικό star system έφτασε στον βαθμό της κοσμικής θρησκείας, δημιουργώντας και συντηρώντας πολλούς από τους κοινωνικούς μύθους του τελευταίου αιώνα. Οι άνθρωποι, ειδικά στην δύση, ζούμε μέσα από είδωλα και ομοιώματα, συσσωρεύουμε τις εικόνες τους και προσευχόμαστε σε αυτές, σελίδα με την σελίδα, κλικ με το κλικ. Έχουμε αναπτύξει μια κουλτούρα ηδονοβλεψίας και κλειδαρότρυπας που είναι σχεδόν μέσα στο κοινωνικό μας dna πλέον, σε βαθμό που να αποτελεί όχι συνειδητή απόφαση αλλά ενστικτώδη συμπεριφορά. Κι αυτή η κριτική με τη σειρά της, όπως συμβαίνει στον μεταμοντέρνο καπιταλισμό, άρχισε σταδιακά να ενσωματώνεται από το ίδιο το θέαμα, το οποίο έχει μια ανεξάντλητη δυνατότητα να παίρνει αυτά που το αμφισβητούν και να τα μετατρέπει σε εργαλεία που ισχυροποιούν (με όλο και πιο διακριτικούς και ύπουλους τρόπους) την κυριαρχία του πάνω στη ζωή. Έτσι δεν μοιάζει, κατά μία έννοια, το να κράζουμε το star system της μαζικής κουλτούρας μέσα από τις πλατφόρμες και τα μέσα έκφρασης που έχει η δημιουργήσει η ίδια; Είναι αυτός ο φαύλος κύκλος της οικονομίας του hype που αναφέραμε παραπάνω. Η κριτική στην θεαματική κουλτούρα, παλιότερα αλλά και σήμερα, όταν δεν γίνεται πολιτική και συγκεκριμένη ώστε να στοχεύει στις δομές που τα παράγουν όλα αυτά τείνει απλώς να επιτίθεται στους ανθρώπους που ασχολούνται με τους celebrities, τους stars και τα pop προϊόντα γενικότερα. Ουσιαστικά, αυτή η εκδοχή της κριτικής στην λατρεία των stars καταλήγει απλά ένας ακόμα τρόπος για να περιφρονηθεί η ίδια η λαϊκή κουλτούρα μέσα από μια ελιτίστικη διάκριση ανάμεσα σε «υψηλά» και «χαμηλά» ενδιαφέροντα. Ξέρετε, λέμε για αυτήν την κριτική που βλέπει απλά αδαείς μάζες και πρόβατα ώστε να νιώθει η ίδια μια αριστοκρατική αίσθηση ανωτερότητας που μοιράζονται όσοι πιστεύουν ότι είναι κάτι καλύτερο από τον διπλανό τους επειδή καταναλώνουν πιο ακριβά ή πιο εκλεπτυσμένα πολιτιστικά προϊόντα – λες και δεν είναι η ίδια βιομηχανία που παράγει την βλοσυρή εγκεφαλικότητα του Christopher Nolan και το νεανικό σταριλίκι του Timothee Chalamet (για την ακρίβεια, είναι μέχρι κι η ίδια εταιρεία). Αν πηγαίναμε κι ένα βήμα παρακάτω, θα βλέπαμε ότι η αυτού του είδους η ελιτίστικη περιφρόνηση της λαϊκής λατρείας κινηματογραφικών stars έχει και την εξής πλευρά: πολύ συχνά προέρχεται από άνδρες σινεφίλ που λατρεύουν να μισούν τόσο τις νεαρές celebrities όσο και τις νεαρές fans τους, θεωρώντας τες απόλυτα σύμβολα κενότητας, ματαιότητας και επιφανειακότητας – κάτι τέλος πάντων που είναι «μόνο για κοριτσάκια» (κατά το ίδιο σεξιστικό σκεπτικό, οι νεαρές και όμορφες stars δεν έχουν να επιτελέσουν κάποιον άλλο ρόλο πέρα από το να γίνουν «μούσες» των ανδρών δημιουργών, δηλαδή να εμπνεύσουν και να διακοσμήσουν χωρίς να κατέχουν κάποια αυτοτελή καλλιτεχνική ποιότητα οι ίδιες). Μπορούμε λοιπόν να κάνουμε κριτική στην celebrity κουλτούρα χωρίς να πέσουμε σε αυτές τις παγίδες; Ας ελπίσουμε πως ναι, αλλιώς θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχει νόημα που γράφουμε αυτό το κείμενο και δεν έχει επίσης να νόημα να γράφουμε γενικά για pop πράγματα εκτός αν είναι να τους επιτεθούμε. Οπότε θα έπρεπε να κλείσουμε αυτό το site και να βρούμε κάποια άλλη δουλειά. Όχι και η πρώτη μας επιλογή αυτή τη στιγμή, οπότε προχωράμε. Ας επιστρέψουμε στη Βενετία. Πράγματι, έγινε χαμός φέτος στο μέτωπο του celebrity culture, με την Generation Z του Hollywood να τραβάει τα φώτα πάνω της μέσα σε ένα μεγάλο νταραβέρι προώθησης ταινιών, διαφήμισης σχεδιαστών, οικονομίας του viral, μηχανικής των social media, ανάπτυξης του προσωπικού brand κάθε star. Έχει επίσης νόημα όμως να δούμε τι είναι αυτοί οι νέοι Gen-Z stars, να κατανοήσουμε τι χαρακτηριστικά έχουν, πώς συνδέονται με την εποχή τους και γιατί τους λατρεύουν τα σημερινά πιτσιρίκια, αν αλλάζει η ίδια η φύση του κινηματογραφικού celebrity ή έστω σε τι διαφέρει από τις προηγούμενες μορφές του, ποιες νέες κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες ενσωματώνει (ή/και εκμεταλλεύεται), γιατί δημιουργεί απόλαυση σε κάποιους και την κλέβει από κάποιους άλλους. Ας πιάσουμε με την σειρά την τριάδα που συζητήθηκε περισσότερο φέτος στη Biennale, η οποία ούτως ή άλλως βρισκόταν στο βάθρο των internet boyfriends/girlfriends τα τελευταία χρόνια. Ο Chalamet είναι μια περίπτωση βγαλμένη από την παράδοση των dreamy/boyish νεαρών αγοριών stars της στροφής της χιλιετίας, πατώντας σε εκείνη τη γραμμή που συνδέει τον Leonardo DiCaprio, τα boy-bands του millennium και τον Justin Bieber. Με άλλα λόγια τον αγαπούν τα κορίτσια και τον μισούν τα αγόρια (επειδή τον αγαπούν τα κορίτσια). Η ιδιαιτερότητα του Chalamet βέβαια είναι στο ότι συνδυάζει την fuckboi ποιότητα με μια θηλυκή ενέργεια που τον κάνει κάπως εύθραυστα twinky/fairy – πράγμα που δοκιμάζει ακόμα περισσότερο τις ανδρικές άμυνες απέναντι του. Η Zendaya από την άλλη έχει μια ανδρόγυνη αύρα που δείχνει απειλητική και υπνωτική εναλλάξ, ενώ κινείται με εντυπωσιακά casual άνεση ανάμεσα στο tomboy και το fabulous, και την ίδια στιγμή εκπέμπει μια σεξουαλική αμφισημία όπως αρμόζει σε ένα αυθεντικό Gen-Z icon (ξανά προς απογοήτευση του παραδοσιακού ανδρικού βλέμματος). Παίζει ρόλο και το σχεδόν ειρωνικά εξωτικό μονολεκτικό όνομα φυσικά. Κι αν προσθέσουμε την Taylor-Joy, γνωστή και ως Monica Bellucci των πρόσφατων internet crushes, θα συναντήσουμε έναν συνδυασμό παλιάς χολιγουντιανής σταρ α λα Veronica Lake με μια απόκοσμα εξωγήινη ή σκοτεινά παραμυθένια ενέργεια που θυμίζει Tilda Swinton. Τι κοινά στοιχεία θα βρίσκαμε στους τρεις τους; Μιλάμε για σημερινά παιδιά μεταξύ 20 και 25 ετών που πατάνε του κουμπιά ενός μεγάλου μέρους του σύγχρονου νεανικού κοινού. Έχουν μια ρευστότητα στην ταυτότητά τους, αφού πρόκειται για φιγούρες που είναι στο έναν ή τον άλλο βαθμό κάπως ανδρόγυνες, με σώματα αδύνατα (κι έχουν φάει τόσο κράξιμο για αυτό, ήμαρτον) που μοιάζουν μεταξύ τους και σχεδόν θα μπορούσαν να είναι είτε ανδρικά είτε γυναικεία, με συμπεριφορές που εναλλάσσονται ανάμεσα στο cool και το awkward, με μια ελαφριά αίσθηση outsider στην show business, με σεξουαλική αμφισημία που σχετίζεται με το ότι έχουν αγαπηθεί μέσα από queer ρόλους (ειδικά ο Chalamet στο Call Me By Your Name κι η Zendaya στο Euphoria). Αξίζει να σημειώσουμε επίσης πως μια σημαντική πρόδρομος αυτής της φουρνιάς stars είναι η Kristen Stewart, που επίσης βρισκόταν Βενετία με το Spencer του Pablo Larrain, η οποία διατήρησε το girl-power fandom της Twilight εποχής μετατρέποντάς το σε κάτι πιο ρευστό καθώς εξελίχθηκε σε αμήχανο queer icon που ταυτόχρονα κερδίζει ενήλικη εμπιστοσύνη μέσα από τις καλλιτεχνικές επιλογές της. Για να το πούμε πιο συμπυκνωμένα, βλέπουμε αυτούς τους stars να συμπυκνώνουν ή να αντανακλούν την διαφορετικότητα και την πολλαπλότητα των εμπειριών και των ταυτοτήτων που βγαίνει πλέον όλο και περισσότερο στην επιφάνεια όσον αφορά τις νέες γενιές. Δεν θα έπρεπε καθόλου να μας εκπλήσσει που αυτό το πράγμα γίνεται ένα νόμισμα προς εξαργύρωση στο πεδίο της celebrity κουλτούρας – εφόσον φυσικά καταφέρνει να κουμπώσει πάνω σε παραδοσιακά πρότυπα ομορφιάς, γιατί θέαμα είσαι αφού. Ούτως ή άλλως, πάντα το Hollywood κι η pop βιομηχανία έπαιρνε σύγχρονες κοινωνικές τάσεις που αναδύονταν από τα κάτω, αφαιρούσε την ριζοσπαστικότητά τους και τις μετέτρεπε σε εικόνες-είδωλα που φρόντιζε να πουλήσει εκ νέου στο κοινό. Μιλάμε για ένα σύγχρονο κοινό που δεν αναγνωρίζει καμία διάκριση ανάμεσα στην υψηλή και την χαμηλή κουλτούρα, αγκαλιάζει την ρευστότητα των ρόλων των φύλων, εξερευνά με πιο περιπετειώδη τρόπο την σεξουαλικότητά του (το hornyposting για αυτούς τους νέους stars είναι σε άλλα επίπεδα), υποστηρίζει το body positivity, χρησιμοποιεί τα πολιτικά εργαλεία των φεμινισμών στο πεδίο της καθημερινότητας κι εκφράζει την λατρεία προς τους stars με πιο συμμετοχικούς και δημιουργικούς τρόπους (memes, TikTok videos κλπ). Και δεν αναφερόμαστε εδώ μόνο σε κορίτσια, αφού ευτυχώς και τα αγόρια γίνονται σε ένα βαθμό πλέον λιγότερο κομπλεξικά ή αμυντικά απέναντι σε τέτοια ζητήματα. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ ότι ένα μέρος της αντίδρασης στην σημερινή λατρεία σύγχρονων stars εκ μέρους του νεανικού κοινού είναι στην πραγματικότητα απλώς συγκαλυμμένος συντηρητισμός, δηλαδή μια ηθική-πολιτική επίθεση στις παραπάνω ιδέες μεταμφιεσμένη σε κριτική της celebrity κουλτούρας. Γι’ αυτό και συχνά εκπέμπει vibes τύπου angry boomers yell at teenagers, ενώ ενίοτε μπορεί και να εκφράζει ανοιχτά μια νοσταλγία για παλιότερες εκδοχές κινηματογραφικών stars που ενσαρκώνανε πιο σταθερές και παραδοσιακές αξίες, ρόλους και ταυτότητες. Είναι κάτι που συνδέεται με την ελιτίστικη κριτική για την οποία μιλάγαμε προηγουμένως, η οποία πολλές φορές μυρίζει ζήλια και φθόνο, μνησικακία και μιζέρια, κι αναζητά μια ατομική αίσθηση ανωτερότητας μέσα από την περιφρόνηση των προτιμήσεων της μάζας. Ε, όχι φίλε και φίλη, δεν είσαι ανώτερο ον αν απλά δεν ασχολείσαι με την εμφάνιση ενός celebrity στο κόκκινο χαλί. Λυπάμαι, θα πρέπει να βρεις άλλο random τρόπο να ποσοτικοποιήσεις την ανθρώπινη αξία ώστε να νιώσεις καλύτερα με τον εαυτό σου. Έτσι κι αλλιώς, όλοι και όλες μας έχουμε πλευρές που μας κάνουν να ενδίδουν σε ταπεινές απολαύσεις της κυρίαρχης κουλτούρας, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μας κάνει να νιώθουμε ενοχές, αφού από μόνο του δεν μας κάνει άβουλα πρόβατα – κι άρα το να αρνούμαστε αυτές τις απολαύσεις δεν μας κάνει έξυπνους λύκους (αφήστε που σε αυτήν την περίπτωση η πλήρης άρνηση οδηγεί συχνά σε φαινόμενα “guilty pleasure” που είναι ένας εντελώς προβληματικός τρόπος να σχετίζεσαι με την απόλαυση). Παρόλα αυτά, υπάρχει πραγματική ανάγκη για αληθινή και βαθιά κριτική στο σύγχρονο καπιταλιστικό θέαμα, κομμάτι του οποίου είναι και η λατρεία των stars. Αν είναι να την κάνουμε όμως, ας την κάνουμε με τρόπο που να στρέφεται πρώτα ενάντια στις δομές και τις ιδεολογίες που παράγουν αυτά τα φαινόμενα και όχι στους ίδιους τους ανθρώπους που τα απολαμβάνουν. Είναι αλήθεια ότι οι δομές κι οι ιδεολογίες ενσαρκώνονται από ανθρώπους, ναι, αλλά είναι οι ίδιοι αυτοί οι άνθρωποι που έχουν την δυνατότητα να τις γκρεμίσουν και να φτιάξουν καινούριες, καλύτερες. Και τότε, όλοι οι φίλοι μας θα είναι stars.
