Ναι, αγαπητές φίλες κι αγαπητοί φίλοι, συζητάμε για τις μάγισσες στην οθόνη – κι η αφορμή είναι το Chilling Adventures of Sabrina που έκανε πρεμιέρα στο Netflix πριν από μερικές μέρες. Η αλήθεια είναι ότι, μέσα στον κυκεώνα remakes και reboots που μαστίζει το αμερικάνικο κινηματογραφικό και τηλεοπτικό τοπίο, αυτή η συγκεκριμένη σειρά είχε φανεί από την πρώτη στιγμή περιέργως πλην εντόνως πετυχημένη στην αισθητική και την προσέγγισή της. Φυσικά, η Sabrina Spellman ήταν και είναι ένας χαρακτήρας βαθιά ριζωμένος στην pop κουλτούρα, από τα Archie κόμιξ των 60s μέχρι τις live-action και την animated τηλεοπτικές σειρές των 90s που χαζεύαμε στην τηλεόραση όταν ήμασταν πιτσιρίκια. Η νέα εκδοχή του Roberto Aguirre-Sacasa, όμως, κατάφερε να πατήσει μερικά πολύ συγκεκριμένα κουμπιά κατά την φετινή μεταφορά του ομώνυμου κόμικ από το 2014. Η νέα Sabrina επιλέγει μια horror αισθητική που είναι μεθυστική και campy όσο πρέπει, συνδυάζοντάς την με μια πλούσια μυθολογία κι ένα καλογραμμένο teen drama που φέρνει στο μυαλό τις καλές μέρες του Buffy the Vampire Slayer. [%contentAd%] Και γι’ αυτό, προφανώς, ο κόσμος και η κριτική την λάτρεψαν (ΟΚ, εκτός από κάποιους): γιατί ήταν πράγματι μια ιδιαιτέρως διασκεδαστική και καλογυρισμένη σειρά. Βέβαια, αυτή η αίσθηση οικειότητας που προκαλεί η σειρά δεν οφείλεται μόνο στο ότι πρόκειται για ένα καλά εδραιωμένο franchise σε μια νέα εκδοχή με ένα κάποιο twist. Εκτός αυτού, οι γυναικείες κοινότητες μαγισσών έχουν διανύσει αμέτρητα χιλιόμετρα φιλμ στην μικρή και τη μεγάλη οθόνη – κι η μυθολογία της μαγείας έχει περάσει ποικιλοτρόπως μέσα στο dna της λαϊκής κουλτούρας. Φυσικά, η αμερικάνικη τηλεόραση έχει κι αυτή την δική της παράδοση στην αναπαράσταση γυναικών μαγισσών, συνήθως με μια ανάλαφρη νότα, ξεκινώντας από την τεράστια τηλεοπτική επιτυχία του Bewitched στα 60s και φτάνοντας μέχρι την προαναφερθείσα Buffy ή το Charmed (κι αυτό με δικό του reboot να τρέχει τώρα) που ολοκληρώθηκαν στα 00s. Πριν απ’ αυτά, όμως, ο παγκόσμιος κινηματογράφος είχε φροντίσει ώστε να εμπεδώσει την εικονογραφία των μαγισσών στη συλλογική συνείδηση με διάφορους τρόπους. Κατά μία έννοια, η ίδια η αναπαράσταση της μάγισσας είναι ένα πεδίο σύγκρουσης. Από την μία πλευρά, οριοθετείται από το ιστορικό κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη και την Αμερική κατά την αυγή της νεωτερικότητας και εμφανίζεται ρητά ή άρρητα ως εγκληματικός θρίαμβος του «πολιτισμού» (βασικά, του ηθικού πανικού και της υστερίας) απέναντι στις «σκοτεινές δυνάμεις» (βασικά, τον γυναικείο πληθυσμό που παρέκκλινε από την κυρίαρχη ηθική της εποχής). Δίπλα σ’ αυτό, έρχεται και μια πλειάδα θρύλων και παραδόσεων από τη ευρωπαϊκή λαϊκή μυθολογία που επέζησε μέσα στην εικονογραφία του σινεμά. Από την άλλη πλευρά, η αναπαράσταση της μάγισσας οριοθετείται από μια σύγχρονη ματιά φαντασίας που μεταφέρει την μαγεία στον κόσμο του 20ού αιώνα, σαν υπόγειο ρεύμα συνέχειας που διαπερνάει την ιστορία και συγκροτεί κοινότητες γυναικών με όρους αυτονομίας και αυτοπεποίθησης. Με έναν τρόπο, ακόμα και στις πιο φαινομενικά αφελείς ή κωμικές εκδοχές του, ο κινηματογράφος των μαγισσών υπήρξε στον πυρήνα του πολιτικός. Είτε οι μάγισσες γίνονταν σύμβολο ενός αρχέγονου ανορθολογικού κακού είτε γίνονταν σύμβολο ενός γυναικείου αγώνα αυτοκαθορισμού, η μαγεία στη μεγάλη οθόνη δεν ήταν ποτέ μια απλή υπόθεση. Ήταν, όμως, πάντα μια διαβολικά διασκεδαστική υπόθεση, αφού όπως και να το κάνουμε ο horror και fantasy κινηματογράφος είναι ένας από τους αγαπημένους μας τρόπους για να περνάει η ώρα η ζωή. Και κάπως έτσι, αποφασίσαμε να κουτσο-αφηγηθούμε έναν αιώνα μαγισσών στη μεγάλη οθόνη μέσα από 13 ταινίες που αγαπάμε πολύ κι οι οποίες διαφέρουν από πολύ έως πάρα πολύ μεταξύ τους – καλύπτοντας το φάσμα από την συντηρητική καταδίκη μέχρι την φεμινιστική επανοικειοποίηση. Δεν βάλαμε μέσα πράγματα σαν το Wizard of Oz ή το Rosemary’s Baby, αφενός γιατί ΟΚ προφανώς τα ξέρετε κι αφετέρου γιατί μας αρέσει ο αριθμός 13, αφού έχει κι ο ίδιος το δικό του μυθολογικό βάρος. Ξεκινάμε, λοιπόν. [%contentAd2%] Haxan (1922) https://www.youtube.com/watch?v=Jl6NvqUM5IM Έχουν περάσει σχεδόν 100 χρόνια, κι όμως η ταινία του Δανού Benjamin Christensen παραμένει ένα από τα πιο στοιχειωτικά και μυστηριώδη πράγματα που μπορεί να δει κανείς σήμερα. Όντας γυρισμένο σαν βουβό ντοκιμαντέρ, το Haxan είναι ουσιαστικά μια αλλόκοτη horror μελέτη πάνω στο Malleus Maleficarium και τη γέννηση των συνθηκών μαζικής υστερίας που οδήγησαν στο κυνήγι μαγισσών της Ευρώπης από τον 15ο μέχρι τον 18ο αιώνα. I Married A Witch (1942) Εδώ έχουμε την αρχετυπική περίπτωση σύνδεσης του εγκληματικού παρελθόντος με μια κωμική ματιά στο παρόν, με την Veronica Lake να πρωταγωνιστεί ως μάγισσα από το παρελθόν που επιστρέφει στη ζωή το 1942 για να εκδικηθεί έναν απόγονο του διώκτη της, ο οποίος στο παρόν τυχαίνει να είναι υποψήφιος κυβερνήτης. Ναι, μπορεί να μοιάζει αφελής ταινία αν τη δούμε με σημερινά μάτια, αλλά η σκηνοθεσία του σπουδαίου Rene Clair και η (uncredited λόγω μακαρθισμού) γραφή του Dalton Trumbo κάνουν το I Married A Witch μια πανέξυπνη ρομαντική κωμωδία – απ’ αυτές που έχει ξεχάσει πώς να φτιάχνει το Χόλιγουντ. Day of Wrath (1943) Ναι, είναι το αριστούργημα του Carl Theodor Dreyer και παραδεχόμαστε ότι δεν είναι κι η πιο εύκολη ταινία του κόσμου, αλλά αυτή η ιστορία επιθυμίας και καχυποψίας από την δανέζικη επαρχία του 17ου αιώνα έχει ακόμα τεράστια δύναμη – ειδικά με το κόντεξτ της ταινίας να την συνδέει εκ των πραγμάτων με τη ναζιστική κατοχή της Δανίας στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν γυρίστηκε δηλαδή το Day of Wrath. The Crucible (1957) https://www.youtube.com/watch?v=se10J821_Mo ΟΚ, φυσικά η εκδοχή του 1996 με τον Daniel Day-Lewis και τη Winona Ryder είναι πολύ πιο γνωστή (κι είναι επίσης ωραιότατη), αλλά η ταινία του 1957 έχει μερικές αρετές που είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Για παράδειγμα, έχει την Simone Signoret και τον Yves Montand στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, κι έχει ένα σενάριο γραμμένο από τον ίδιο τον Jean-Paul Sartre. Γενικά, το σινεμά φέρθηκε καλά στο κλασικό θεατρικό έργο του Arthur Miller. Black Sunday (1960) Μάλλον η πιο αρχετυπική αναπαράσταση της γυναικείας μαγείας ως σταθερής αναφοράς του horror κινηματογράφου. Η ταινία του Mario Bava είναι ένα αριστούργημα γοτθικού τρόμου κι είναι ισόποσα βάρβαρη και σαγηνευτική, «δικαιολογώντας» εξίσου την απαγόρευσή της εκείνη την εποχή και την μεγάλη λατρεία από τον κόσμο κατά τις επόμενες δεκαετίες. Και μερικά χρόνια αργότερα, το διήγημα Viy του Nikolai Gogol, το οποίο διασκεύασε πολύ ελεύθερα το Black Sunday, θα έβρισκε μια πολύ πιο πιστή και παράξενη εκδοχή. Viy (1967) Αυτή εδώ η ταινία, λοιπόν, για πολλά χρόνια είχε την φήμη του μοναδικού horror film που γυρίστηκε ποτέ στη Σοβιετική Ένωση. Κι είναι ένα αλλόκοτο horror film, ομολογουμένως. Όντας βασισμένο στο προαναφερθέν διήγημα του Gogol, το Viy αφηγείται μια σκοτεινή ιστορία λαϊκού υπερφυσικού τρόμου με μερικά από τα πιο παράξενα και γκροτέσκα special effects που έχουμε δει, ακόμα και για τα δεδομένα του low-budget horror κινηματογράφου των 60s. The Devils (1971) Κι εδώ, στη μέση της λίστας, φτάνουμε στην πιο φαντασμαγορική και πολιτική εκδοχή της μαγείας που θα συναντήσετε σ’ αυτό το κείμενο. Πρόκειται για μια αφήγηση γύρω από την θρυλική δίκη του Loudun, την ίδια που ενέπνευσε το γράψιμο του Aldous Huxley και την μουσική του Krzysztof Penderecki. Η ταινία του Ken Russell, φυσικά, θεωρήθηκε βλάσφημη και απαγορεύθηκε σε ουκ ολίγες χώρες, αλλά ο λόγος που το The Devils παραμένει ακόμα προκλητικό με ουσιαστικό τρόπο, κι όχι ως άσκηση edginess, είναι ο τρόπος που επιχειρεί να συνδέσει τον ηθικό πανικό και την σεξουαλικότητα με την κατάχρηση πολιτικής εξουσίας – και μάλιστα με τον πιο οργασμικό οπτικά τρόπο. Belladonna of Sadness (1973) Εεε, βασικά, απλά δείτε το. Κάντε ένα δώρο στα μάτια σας και δείτε αυτήν την ιαπωνική animated ταινία του Eiichi Yamamoto. Τα υπόλοιπα μπορούν να περιμένουν. Suspiria (1977) Ναι, φυσικά και δεν θα μπορούσε να λείπει η κλασική ταινία του Dario Argento και, ναι, φυσικά και είναι η πιο glossy και φανταχτερή εκδοχή της μαγείας που έχει υπάρξει στο σινεμά. Όσο άφθονο κυλάει το αίμα, άλλο τόσο κάθε δευτερόλεπτο είναι φορτωμένο με χρωματική και μουσική πανδαισία από το score των Goblin. Αφηγηματικά παρουσιάζει μικρό ενδιαφέρον, αλήθεια είναι, αλλά το Suspiria είναι μια αισθητική εμπειρία με τα όλα της. Βέβαια, το φετινό σχεδόν-remake του Luca Guadagnino είναι πολύ πιο πλούσιο δραματικά και πολιτικά – κι εμείς ανήκουμε σε εκείνους που το λάτρεψαν. Kiki’s Delivery Service (1989) Μάλλον η ταινία που συνδέεται περισσότερο η Sabrina του Netflix, εδώ που τα λέμε. Ο σπουδαίος Hayao Miyazaki και το σπουδαίο Studio Ghibli χρησιμοποίησαν την μυθολογία των μαγισσών για να αφηγηθούν μια υπέροχα ευαίσθητη coming-of-age ιστορία ενός κοριτσιού που αναζητά την ταυτότητά του μέσα σε έναν σκληρό κόσμο. The Witches (1990) Ο Nicolas Roeg είναι ένας μεγάλος σκηνοθέτης, κι έπρεπε βέβαια να περάσουν χρόνια απ’ όταν βλέπαμε τις μάγισσές του ως παιδιά για να το καταλάβουμε. Κι όμως, παρόλο τον πολιτικό συντηρητισμό του, το παραμύθι του Roald Dahl έχει ένα τόσο μεγάλο πλην fabulous σκοτάδι που είναι αδύνατον να μην σε σαγηνεύσει είτε ως παιδί είτε ως ενήλικα. Επίσης, ναι, η Anjelica Huston θα είναι για πάντα η αγαπημένη μας μάγισσα. The VVitch (2015) Φυσικά, η ταινία του Robert Eggers είναι πιθανώς το καλύτερο δείγμα της νέας golden era του κινηματογραφικού τρόμου. Εκτός αυτού, όμως, το The Witch είναι κι η ιστορία μιας οικογένειας στην οποία η μαγεία εισβάλλει με τρόπο φαινομενικά καταστροφικό, αλλά στην ουσία του επίσης απελευθερωτικό – αναλόγως από ποια σκοπιά το βλέπεις. Κι υπάρχουν ελάχιστες ταινίες σαν αυτήν τα τελευταία χρόνια. The Love Witch (2016) https://www.youtube.com/watch?v=cD2T99T5kSs Αποτελώντας την άλλη (αλλά κι εξίσου σημαντική) πλευρά ταινιών σαν την από πάνω, το The Love Witch της Anna Biller (με την ίδια σε ρόλο παραγωγού, σκηνοθέτη, σεναριογράφου, μουσικού και μοντέρ!) είναι κι αυτό με τη σειρά του ένα από τα καλύτερα δείγματα του meta κι ειρωνικού τρόμου της εποχής μας. Προφανώς, η οπτική της ταινίας είναι ακραία ειρωνική και campy, και μέσα απ’ αυτήν την προσέγγιση η Biller καταφέρνει να φέρει την αρχετυπική κινηματογραφική μάγισσα εκεί όπου ανήκει πραγματικά: σε μια διασκεδαστική και ουσιαστική φεμινιστική επεξεργασία της γυναικείας ταυτότητας, σεξουαλικότητας κι επιθυμίας.
