Quantcast

Το «Sharp Objects» είναι ένα σκοτεινό τηλεοπτικό θαύμα

Οι Jean-Marc Vallée, Morti Noxon και Amy Adams παίρνουν το ομώνυμο βιβλίο της Gillian Flynn και φτιάχνουν μια από τις καλύτερες σειρές της χρονιάς

Υπάρχουν, εδώ που τα λέμε, κάποιες σταθερές εμμονές στην αμερικάνικη κινηματογραφική και τηλεοπτική δραματουργία. Και, κακά τα ψέμματα, μια εμμονή που εμφανίζεται κατ’ εξακολούθηση στις ταινίες και σειρές που φτιάχνονται στις ΗΠΑ μπορεί κάλλιστα να διαχυθεί σε ολόκληρο το φάσμα της pop κουλτούρας. Να, για παράδειγμα, οι παραγωγοί και καταναλωτές αυτών των αφηγήσεων φαίνεται να αγαπάνε πολύ πράγματα όπως τα νεκρά κορίτσια, η small town επαρχιακή μιζέρια και τα καλοκουρδισμένα whodunit εγκληματικά μυστήρια. Πράγματι, πόσο συχνά έχουμε δει τις δολοφονίες νεαρών γυναικών να χρησιμοποιούνται ως προκάτ plot device για τους άνδρες πρωταγωνιστές; Πόσο συχνά έχουμε δει ένα ενορχηστρωμένο κυνήγι για την εύρεση του δολοφόνου, με τα στοιχεία του εγκλήματος να αποκαλύπτονται με απόλυτα ελεγχόμενο ρυθμό; Πόσο συχνά έχουμε δει ανθρώπους να δυσφορούν μέσα σε μια μικρή επαρχιακή αμερικάνικη πόλη, προδιαγράφοντας παράλληλα την επιθυμία και την αδυναμία φυγής; Πολύ συχνά, θα απαντήσουμε εκ του ασφαλούς, ρισκάροντας ελάχιστα.

Φυσικά, δεν τα λέμε όλα αυτά για σνομπάρουμε αφ’ υψηλού ή να διαγράψουμε μονοκοντυλιά τις αφηγηματικές σταθερές με τις οποίες μεγαλώσαμε μέσα στην μαζική κουλτούρα. Ούτως ή άλλως, ακόμα και μέσα στην συχνά δυσβάσταχτη κοινοτοπία τους, μας έχουν προσφέρει ουκ ολίγες φορές συντροφιά, ψυχαγωγία ή έμπνευση. Από την άλλη, βέβαια, όλες αυτές οι βεβαιότητες της μαζικής κουλτούρας χρειάζονται επεξεργασία και κριτική, έτσι δεν είναι; Και μάλιστα είναι ευτυχείς εκείνες οι φορές που η επεξεργασία και η κριτική τους δεν γίνεται από σκοπιά ακαδημαϊκή ή δημοσιογραφική (καλή ώρα), αλλά από την σκοπιά δημιουργών που έχουν να προσφέρουν κάτι διαφορετικό: μια ενδιαφέρουσα ματιά στο τι δρόμους μπορεί να ακολουθήσει η μαζική λαϊκή ψυχαγωγία, αναγνωρίζοντας και εξετάζοντας το παρελθόν και το παρόν της.

Στην αμερικάνικη τηλεόραση, για παράδειγμα, η στιγμή που οι προαναφερθείσες αφηγηματικές εμμονές μπήκαν τελευταία φορά όλες μαζί στο μικροσκόπιο ήταν στο Twin Peaks των David Lynch και Mark Frost. Κι όντως, η αριστουργηματική σειρά του 1990 πήρε τα στερεότυπα του νεκρού κοριτσιού, της small town μιζέριας και του whodunit μυστηρίου και τα ανακάτεψε αλχημικά ώστε να δημιουργήσει μια σπουδαία μεταφυσική σαπουνόπερα. Κατά μία έννοια, παρόμοιες μοιάζουν και οι φιλοδοξίες του Sharp Objects, της νέας μίνι-σειράς του HBO που ξεκίνησε στις αρχές Ιουλίου και ολοκληρώθηκε την Κυριακή που μας πέρασε.

Το Sharp Objects, λοιπόν, είναι μια συναστρία απ’ αυτές που συμβαίνουν όλο και πιο συχνά στην αμερικάνικη τηλεόραση κατά την χρυσή εποχή της που διανύουμε. Η σειρά βασίζεται στο ομώνυμο λογοτεχνικό ντεμπούτο της Gillian Flynn, η οποία, πέρα από το best-sellers status της, έχει μεταφερθεί ήδη στη μεγάλη οθόνη δύο φορές με τα Gone Girl και Dark Places. Το σενάριο, από την άλλη, γράφτηκε από την Marti Noxon, η οποία υπήρξε για χρόνια μια εκ των βασικών σεναριογράφων του Buffy the Vampire Slayer. Στην σκηνοθεσία, δε, βρίσκεται ο Jean-Marc Vallée, ο οποίος στην μεγάλη οθόνη μας χάρισε, μεταξύ άλλων, το Dallas Buyers Club και στην μικρή το έτερο υπέροχο prestigious γυναικείο δράμα των τελευταίων ετών, δηλαδή το Big Little Lies. Και, τέλος, στους πρωταγωνιστικούς ρόλους έχουμε την Amy Adams, ίσως την ηθοποιό της γενιάς της που βρίσκεται στην πιο διαολεμένη φόρμα απ’ όλες τα τελευταία χρόνια, την αγαπημένη Patricia Clarkson και την εφηβική αποκάλυψη της σειράς, Eliza Scanlen.

Στα χαρτιά, λοιπόν, το Sharp Objects στήνεται σαν ένα αρκετά συμβατικό σκοτεινό crime drama μυστηρίου. Η Camille Parker είναι μια δημοσιογράφος αστυνομικού ρεπορτάζ που αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής ασθένειας, με ροπή προς την κατάθλιψη, τον αλκοολισμό και τον αυτοτραυματισμό. Κάποια στιγμή εγκαταλείπει το St. Lewis για να επιστρέψει στην γενέτειρά της, την μικρή κωμόπολη του Wind Gap στο Missouri του αμερικάνικου νότου, προκειμένου να καλύψει δημοσιογραφικά την δολοφονία μιας έφηβης και την εξαφάνιση μίας ακόμα. Και, φυσικά, επιστρέφοντας στην μικρή πόλη που μεγάλωσε, αναγκάζεται να έρθει ξανά αντιμέτωπη με τους προσωπικούς της δαίμονες (sic), την σκληρή μητέρα της, Adora, την μικρή αδερφή της, Amma, τα μυστικά και τα ψέματα του Wind Gap. Είναι, με λίγα λόγια, μια τραυματισμένη γυναίκα σε αποστολή: αναγκάζεται να βρεθεί σε μια θέση παρρησίας ώστε να καταγράψει την δημόσια και ιδιωτική ιστορία των προσωπικών και συλλογικών τραυμάτων, ενώνοντας το μερικό και το καθολικό μέσα σε μια δημοσιογραφική αφήγηση.

Παρ’ όλα αυτά, μια σειρά και μια ταινία δεν είναι απλώς κείμενο. Και στην πράξη το Sharp Objects είναι πολλά, πολλά περισσότερα πράγματα από το άθροισμα των μερών του. Δεν είναι μόνο ότι αποτελεί άλλη μια πολύτιμη προσθήκη στην πρόσφατη παράδοση των σειρών που δημιουργούνται από γυναίκες τηλεοπτικούς auteurs και ξεπερνάνε κατά πολύ τον περιορισμένο και περιοριστικό χώρο που άφηνα η pop κουλτούρα στις γυναικείες αφηγήσεις. Είναι, επίσης και πρωτίστως, μια πραγματική και σκληρή διαπραγμάτευση του τρόπου που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τις γυναικείες ιστορίες σε τέτοιου είδους prestigious τηλεοπτικά δράματα.

Πιο συγκεκριμένα, ο τρόπος που αναγνωρίζει, επεξεργάζεται και ενσωματώνει τις στερεοτυπικές εμμονές που περιγράψαμε παραπάνω είναι τόσο ψυχρά χειρουργικός και ανθρώπινα συγκινητικός που δύσκολα περνάει απαρατήρητος, ακόμα και για τα πιο αδιάφορα μυαλά και μάτια. Το σημείο-κλειδί, εν πολλοίς, βρίσκεται στον ελλειπτικό και φευγαλέο τρόπο που το Sharp Objects αντιμετωπίζει τον ίδιο τον τελικό στόχο της πλοκής του: την εξιχνίαση των δολοφονιών και την απόδοση δικαιοσύνης (sic, ξανά) για τους νεκρούς. Κατά μία έννοια, οι Flynn, Noxon και Valee δεν αφηγούνται τις συγκεκριμένες ιστορίες των – εξίσου βασανισμένων – νεκρών και ζωντανών κοριτσιών. Αντίθετα, περισσότερο κατασκευάζουν έναν μεγάλο, κινούμενο ιμπρεσιονιστικό πίνακα που ανασυγκροτεί θραυσματικά την ίδια την κουλτούρα που παράγει τέτοιες ιστορίες ψυχικού και σωματικού τραυματισμού, θανάτου, ψυχικής ασθένειας και υποτίμησης της ζωής. Παράλληλα, ναι, η μικρή πόλη του Wind Gap είναι γεμάτη ψέματα, αλλά εδώ το ψέμα δεν έχει τόσο ηθική ή μεταφυσική βαρύτητα (όπως συμβαίνει στους αδερφούς Cohen ή τον David Lynch αντίστοιχα, για να πάρουμε τις καλύτερες περιπτώσεις αυτών των δύο εκδοχών), αλλά εμφανίζεται σαν αφρός μιας πολύπλοκης ψυχικής, ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας – με αποκορύφωμα το εξαιρετικό επεισόδιο του γκροτέσκου εορτασμού της Calhoun Day.

Βέβαια, το έδαφος όπου βαδίζει το Sharp Objects είναι πολύ ολισθηρό – ακριβώς επειδή επιλέγει να αγκαλιάσει σφιχτά τις στερεοτυπικές αφηγηματικές εμμονές τις οποίες επεξεργάζεται. Δεν έχω διαβάσει κανένα βιβλίο της Flynn, αλλά οι κινηματογραφικές μεταφορές των βιβλίων της δίνουν συχνότατα την αίσθηση ενός ιδιότυπου μισογυνισμού. Για παράδειγμα, εν πολλοίς ο ανθρώπινος κόσμος αυτών των μεταφορών αποτελείται από γυναίκες που αναπτύσσουν σχεδόν αποκλειστικά τοξικές σχέσεις μεταξύ τους και από άνδρες που είναι, εχμ, μπουνταλάδες – υπνοβάτες στον κοινωνικό τους ρόλο ή πιθανά θύματα του γυναικείου χειρισμού. Από την άλλη, φυσικά, υπάρχει ο αντίλογος πως αυτή η δυναμική εκφράζει την αυταπόδεικτη θέση πως, ναι, οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι εξίσου ικανοί για το χειρότερο με τους σκληρούς ανδρικούς χαρακτήρες που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στις οθόνες – μια παραλλαγή, ίσως, της ιστορικής συζήτησης για το τι σημαίνουν ακριβώς οι femme fatale χαρακτήρες ως πεδίο σύγκρουσης γυναικείας αυτενέργειας και σεξιστικών στερεότυπων.

Κατά μία έννοια, πάντως, το Sharp Objects προσπαθεί παράλληλα να χτίσει έναν πολύπλοκο γυναικείο κόσμο σε δύο επίπεδα: αφενός από την σκοπιά των τραυματισμένων αντι-ηρωίδων κι αφετέρου από την σκοπιά της εφηβικής ψυχοσύνθεσης – χτυπώντας παράλληλα τις στερεοτυπικές παραδοχές ότι οι γυναικείες αντι-ηρωίδες είναι δύσκολο να γραφτούν κι ότι τα νεαρά κορίτσια είναι κατά βάση επιφανειακά, κενά και ακίνδυνα. Όλως τυχαίως, βέβαια, τα τελευταία χρόνια είχαμε και δύο ακόμα περιπτώσεις τηλεοπτικών σειρών που εξερεύνησαν αυτά τα δύο πεδία: το βρετανικό Killing Eve και το νορβηγικό Skam, αμφότερα εκ των δύο ήταν υπέροχα και τα αγαπήσαμε τα μάλα. Ταυτόχρονα, ναι, το ότι η δημιουργός του Sharp Objects είχε μια τεράστια εμπειρία από την Buffy παίζει έναν εξίσου προφανή και αόρατο ρόλο, μιας και πρόκειται για μια σειρά που άλλαξε σε μεγάλο βαθμό το πώς αναπαρίστανται οι γυναικείοι χαρακτήρες στην μαζική κουλτούρα των τελευταίων δύο δεκαετιών.

Αυτό, όμως, που εμποδίζει το Sharp Objects από το να αφήσει την τοξικότητα των σχέσεων που αναπαριστά να κατρακυλήσει στο σαδιστικό misery porn σειρών σαν το The Handmaid’s Tale, για παράδειγμα, είναι η ίδια η αισθητική γλώσσα της σειράς. Δεν είναι μόνο το αριστοτεχνικό γράψιμο και οι εξαιρετικές ερμηνείες των πρωταγωνιστριών, είναι κι ότι το Sharp Objects είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα φτιαγμένα πράγματα που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στην αμερικάνικη τηλεόραση. Από την μία πλευρά, ο Valee πιάνει το νήμα της μεγάλης κινηματογραφικής παράδοσης του Southern Gothic, από το Little Foxes του William Wyler και το Baby Doll του Elia Kazan μέχρι το Hush Sweet Charlotte του Robert Aldritch, ραντίζοντάς το με την απειλητική ατμόσφαιρα του πρώτου κύκλου True Detective και την γκροτέσκα βίαιη ειρωνεία των μυθιστορημάτων της Flannery O’Connor. Παράλληλα, οι συνεχείς υπνωτικές εικόνες των κοριτσιών με τα roller skates παραπέμπουν στο βίντεο του Hiro Murai για το Gold του Chet Faker, ενώ η αναπαράσταση της εφηβικής κοινωνικότητας μοιάζει σαν μια νωχελική μίξη του Twin Peaks με το Spring Breakers σε μίζερη επαρχιακή εκδοχή. Κι όλα αυτά βρίσκουν την τελειότερη εκτέλεσή τους στο επεισόδιο όπου η Camille βρίσκεται τριπαρισμένη σε ένα εφηβικό πάρτι και περιηγείται στον κήπο των επίγειων πλην απόκοσμων απολαύσεων.

Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο της αισθητικής γλώσσας του Sharp Objects είναι η ιδιαίτερη σχέση μεταξύ μνήμης και μοντάζ που δημιουργεί ο Valee και η ομάδα των μοντέρ του. Αναλαμβάνοντας κι ο ίδιος σχεδόν πάντα των μοντάζ των ταινιών του (με το ψευδώνυμο John Mac McMurphy), ο σκηνοθέτης του Sharp Objects καταφέρνει να αναπαραστήσει την μνήμη με τρόπο που σπάνια βλέπουμε πλέον στην μικρή και τη μεγάλη οθόνη. Καθώς το μεγάλο αφηγηματικό format των τηλεοπτικών σειρών προσφέρεται, δυστυχώς, για κακοστημένα flashbacks και προχειρογραμμένο exposition του παρελθόντος, ο Valee κινηματογραφεί την μνήμη με όλη την αδιαφάνεια και ένταση των πραγματικών αναμνήσεων. Μοιάζοντας σαν να δανείζεται την αντίληψη του συγγραφέα Μαρσέλ Προυστ για την ακούσια μνήμη και την αποκάλυψη της ουσίας του παρελθόντος, η Camille βομβαρδίζεται από συνειρμικές συνδέσεις με αναμνήσεις του παρελθόντος μέσα από καθημερινά triggers. Το μοντάζ μοιάζει απροειδοποίητο και αιχμηρό, σαν συναίσθημα. Η αφήγηση γίνεται απαιτητική, σαν την πραγματικότητα. Η μνήμη του παρελθόντος κρύβει το κλειδί για την κατανόηση του τώρα κι οι αναμνήσεις των νεκρών βαραίνουν σαν εφιάλτης τα μυαλά των ζωντανών. Οι μνημονικές εκλάμψεις, όμως, δεν μοιάζουν με μικρές ωρολογιακές βόμβες που περιμένουν διεκπεραιωτικά την ώρα τους για να εκραγούν, αλλά αντίθετα εμφανίζονται σαν κοφτερές στιγμές αποκάλυψης. Και ναι, αυτό είναι μια ζόρικη πλην ευπρόσδεκτη ανάσα δροσιάς σε σύγκριση με την παράδοση σειρών που είτε σε αντιμετωπίζουν σαν χαζό πλασάροντάς σου μασημένη τροφή ή στήνοντας αυτάρεσκα διανοητικά παζλ χωρίς κανένα περιεχόμενο.

Στο τέλος της σειράς, πριν από λίγες μέρες, βρήκαμε το Sharp Objects σε αφηγηματική και οπτική έξαρση. Μπορεί το ύφος του φινάλε να κατέληξε σχετικά ασυνεχές και ίσως κάπως κυνικά αναίσθητο, αλλά η ένταση ήταν τόσο αιχμηρή που τρύπησε το ταβάνι, το πάτωμα κι όλους τους τοίχους του οικοδομήματος που ονομάζεται Sharp Objects. Σε τελική ανάλυση, είναι δύσκολο να κοιτάξουμε κατάματα τις ανθρώπινες ενορμήσεις θανάτου, αλλά αξίζει να επεξεργαστούμε το ερώτημα αν μπορούν να μας γίνουν προσβάσιμες και κατανοητές. Μέσα στον μοχθηρό και θανατερό κόσμο του Wind Gap, μάθαμε εκ νέου ότι η φροντίδα και ο οίκτος μπορούν να γίνουν πολύ επικίνδυνα πράγματα. Μάθαμε, επίσης, ότι η πραγματική αγάπη και ανθρωπιά θέλουν κόπο, μόχθο, εργασία – και δεν είναι προδιαγεγραμμένο ότι θα τα καταφέρουμε όλοι μας. Το Sharp Objects, λοιπόν, είναι μια σκοτεινή ελεγεία γι’ αυτές κι αυτούς που δεν τα κατάφεραν.

Best of internet