Είναι η πρώτη μέρα το Φεβρουαρίου του 2012, το κρύο είναι τσουχτερό και χιονίζει. Άστεγοι συμπολίτες μας καταλαμβάνουν το άδειο καφενείο του Πνευματικού Κέντρο του Δήμου Αθηναίων το οποίο βρίσκεται στο παρκάκι δίπλα στη Νομική Σχολή για να ζεσταθούν: η απάντηση είναι διμοιρίες ΜΑΤ οι οποίες σπεύδουν να αποκλείσουν το χώρο και να σύρουν τους άστεγους στο Α.Τ. Εξαρχείων.

Όταν έχουμε παρακολουθήσει όλοι τέτοια περιστατικά στη χώρα μας, χαιρόμαστε πραγματικά όταν βρισκόμαστε στο ίδιο μήκος κύματος με τους αναγνώστες μας. Κάποιος φίλος του site, την ημέρα που η αστυνομία εισέβαλε και έκλεισε τις καταλήψεις της Βίλλας Ζωγράφου και της στέγης προσφύγων στην Αχαρνών, έγραψε στα σχόλια του site αυτό:

Άντε να εξηγήσω τώρα σε κάποιον άνθρωπο από πολιτισμένη χώρα της Ευρώπης τι σημαίνει “κατάληψη” ενός κτηρίου κ γιατί δεν τους είχαν διώξει με τις κλωτσιές από το πρώτο βράδυ που μπήκαν μέσα με το έτσι θέλω.

 

Κάνουν άραγε καταλήψεις στις “πολιτισμένες” χώρες; Η ειρωνεία εδώ είναι ότι οι καταλήψεις δημόσιων χώρων σα μαζική πρακτική είναι κάτι που όχι απλά υπάρχει, αλλά γεννήθηκε στην πολιτισμένη Δύση και κρατάει ακόμη. Και παρότι αν ακούσει κάποιος τη λέξη squatting το 2017, το πιο πιθανό είναι να σκεφτεί σέρβους πιτσιρικάδες με τσιγάρο και φόρμες adidas, οι αγγλόφωνες χώρες ειδικά την έχουν στο μυαλό τους να σχετίζεται με κάτι άλλο: το διεθνές σήμα της κατάληψης.

Σύμφωνα με το νόμο, κατάληψη/καταπάτηση είναι η χρήση ενός κτηρίου ή χώρου από άτομα που δεν είναι ενοικιαστές ή ιδιοκτήτες του. Η επίκληση στη νομιμότητα δε νομίζουμε πως αξίζει και τίποτα: Όταν οι μισοί τουλάχιστον από τους 10 ως 12 εκατομμύρια κατοίκους της Βομβάης (όπου βρίσκεται και η μεγαλύτερη φτωχογειτονιά της Ασίας) στην Ινδία είναι καταπατητές, είναι προφανές πως δεν το κάνουν γιατί συχνάζουν Εξάρχεια, αλλά γιατί οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν στέγη και το σύστημα δεν το θεωρεί ανάγκη ή προτεραιότητα να αποκτήσουν, όπως όταν για το Μουντιάλ της Βραζιλίας γκρεμίζονταν οι φαβέλλες των φτωχών.

Αυτό ακριβώς είναι και το διαχρονικό νόημα της καταπάτησης: η χρήση πλεονάζοντων ή αχρησιμοποιήτων χώρων για να καλυφθούν πραγματικές ανάγκες. Είτε το έκαναν ακτήμονες αγρότες που καταπατούσαν τη δημόσια γη της Αγγλίας του 17ου αιώνα για να την καλλιεργήσουν (για να διωχτούν με άγρια βία και μερικές κρεμάλες) είτε πιτσιρικάδες που καταλάμβαναν το έδαφος μιας πρώην στρατιωτικής βάσης στη Δανία για να ιδρύσουν ένα χίπικο παράδεισο όπου θα μπορούν να ζήσουν με τον τρόπο που οι ίδιοι θέλουν, στα όρια της υπάρχουσας κοινωνίας.

Για τον 20 αιώνα και τη Δύση συγκεκριμένα, από τη δεκαετία του ’60 και μετά, η λογική της κατάληψης στέγης φουντώνει και εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Δύση, πατώντας πάνω στο τρομερό στεγαστικό πρόβλημα που αναπτύχθηκε τις δεκαετίες μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας δεύτερος κύκλος αναζωπύρωσης της φάσης εμφανίστηκε τη δεκαετία του ’80.

Παρότι το φαινόμενο της καταπάτησης δημόσιων χώρων όχι μόνο είναι αρχαίο και παγκόσμιο φαινόμενο αλλά και στις μέρες μας οι καταλήψεις ανθίζουν πχ στη Λατινική Αμερική, το κίνημα των καταλήψεων έκανε θραύση κυριολεκτικά στην πεφωτισμένη Δύση. Στη Δύση που όπως ακούμε τοοοόσο συχνά δε γίνονται τέτοια “τριτοκοσμικά πράγματα”.

Το ρεύμα καταλήψεων για τη στέγαση βρήκε πλήθος υποστηρικτών και μαζικοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Δανία και η Ιταλία. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ταχύτατοι ρυθμοί βιομηχανικής ανάπτυξης επηρέασαν μεταξύ άλλων και τον κλάδο της πολεοδομίας και της οικιστικής ανάπτυξης των πόλεων, όπου ολόκληρες πόλεις επανασχεδιάζονται και γειτονιές ισοπεδώνονται για να χτιστούν κυριλέ γραφεία και μοντέρνες κατοικίες. Καταλήψεις εμφανίζονται και στην Αγγλία όταν χιλιάδες άστεγοι κατέλαβαν σπίτια κατασκευασμένα από μεγαλοεργολάβους, που έμεναν άδεια προς πώληση.

Εκτός από δωρεάν στέγη, ο μη ιεραρχικός και αντιεμπορευματικός τρόπος ζωής (όλοι προσφέρουν στη συλλογική ζωή και η ίδια η κατάληψη προσφέρει δωρεάν προς τον έξω κόσμο) που βιώνουν οι καταληψίες προσφέρει και μια πρόταση για την οργάνωση της ίδιας της κοινωνίας. Το πρωί πέφτει βάψιμο και σφουγγαρίστρα συλλογικά, το βράδυ παίζει γιορτή με μια συναυλία από όλους για όλους.

Τα παραδείγματα τέτοιων προσπαθειών σε εγκαταλελειμμένα συγκροτήματα κατοικιών, αγροκτήματα, εργοστάσια και παλιά στρατόπεδα ενσωματώθηκαν με διαφορετικό τρόπο σε κάθε χώρα ανάλογα με τα ιδιαίτερα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της καθεμιάς και προφανώς τους σκοπούς που είχαν οι εκάστοτε καταληψίες. Δεν είναι ίδιες όλες αυτές οι προσπάθειες μεταξύ τους.

Η Κριστιάνια  στην Κοπεγχάγη που προαναφέρθηκε ήταν μια Γαύδος της Δανίας με κάμποσα ναρκωτικά ενώ άλλες είχαν πιο πολιτικό χαρακτήρα όπως τα Κοινωνικά Κέντρα της Ιταλίας και λειτουργούσαν σαν κέντρο για οποιονδήποτε και οτιδήποτε ριζοσπαστικό έπαιζε στην πιάτσα. Μια τρίτη εκδοχή ήταν οι καταλήψεις που μέλη είχαν κυρίως καλλιτέχνες και πρακτικά ήταν ένα ανοιχτό ατελιέ και έκθεση ταυτόχρονα, σαν το Kunsthaus Tacheles του Βερολίνο για ένα διάστημα.

 

Κάποιες κατάφεραν να τις κλείσουν με τη βία, κάποιες ατόνησαν και έγιναν τελικά γκαλερί ή πολυκαταστήματα, πολλές για να μην κλείσουν αναγκάστηκαν συμβιβαστούν σε ένα βαθμό με το κράτος, αλλά όπως και να’χει αρκετές καταλήψεις επιβιώνουν με θράσος ως τις μέρες μας στο κέντρο μερικών από τις μεγαλύτερες πόλεις της Γηραιάς Ηπείρου. Κάποιες ελάχιστες από αυτές είναι οι εξής:

Το Blitz στο Όσλο της Νορβηγίας

Υπάρχει από το 1981 που έγινε η κατάληψη μέχρι σήμερα. Εντός αυτού περιλαμβάνονται ένα πολιτικό βιβλιοπωλείο, το Δίκτυο  Καταπολέμησης Φασιστικής Δράσης (AFA), μια φεμινιστική ομάδα, μια παιδική ομάδα, ένα μη κερδοσκοπικό τυπογραφείο, μια φωτογραφική ομάδα, ένας φεμινιστικός ραδιοφωνικός σταθμός, το radiOrakel, ένα vegetarian καφέ, ένα γυμναστήριο και στούντιο ήχου για εναλλακτικές και πειραματικές μπάντες.

Η Rote Flora στο Αμβούργο της Γερμανίας

Η κατάληψη Ρότε Φλόρα στο Αμβούργο υπάρχει από το 1989, όταν ο ιδιοκτήτης αποφάσισε να μετατρέψει το παλιό θέατρο (έτους κατασκευής 1888) σε καινούριο χοροθέατρο, αλλά βρήκε απέναντι του κατοίκους και αναρχικές/αριστερές/αυτόνομες συλλογικότητες οι οποίες κατέλαβαν το χώρο. Οι νέες προσπάθειες της πόλης και του νέου ιδιοκτήτη να το μετατρέψουν σε κάτι άλλο από το 2011 και μετά ναυάγησαν λόγω μαζικών διαδηλώσεων από τον κόσμο της πόλης, οπότε η κατάληψη Rote Flora επιμένει να μη γίνει άλλο ένα Mall ή κάτι τέτοιο και να παραμένει σημείο ραντεβού για οτιδήποτε κινηματικό κι εναλλακτικό παίζει στο Αμβούργο.

To Leoncavallo στο Μιλάνο της Ιταλίας

Το πιο φημισμένο κοινωνικό κέντρο της Ιταλίας ξεκίνησε να εκνευρίζει δημοτικούς συμβούλους το 1975 και έχει άρα μεγαλύτερη ηλικία από τους περισσότερους αναγνώστες μας. Έχοντας αλλάξει μάλιστα τοποθεσία κάμποσες φορές, από μια παλιά αποθήκη σε ένα παλιό εργοστάσιο χαρτιού και όχι μόνο, ο δημόσιος αυτοδιαχειριζόμενος χώρος Leoncavallo συνεχίζει χωρίς άδεια να στεγάζει πολιτικά και καλλιτεχνικά δρώμενα σε ένα πολυεπίπεδο χώρο που καλύπτει πάνω από δέκα στρέμματα, με το slogan που έχουν διαλέξει να ειρωνεύεται ανοιχτά τις αρχές: “Εδώ είμαι και εδώ παραμένω“.

Το Can Vies στη Βαρκελώνη της Ισπανίας

Το Αυτοδιαχειριζόμενο Κοινωνικό Κέντρο Can Vies βρίσκεται στη συνοικία Sants της Βαρκελώνης. Το χτισμένο το 1879 κτήριο είναι υπό κατάληψη από το 1997, όταν μετατράπηκε σε κατειλημμένο κοινωνικό και πολιτισμικό κέντρο από νεολαίους της γειτονιάς. Όταν το 2014 οι αρχές της πόλης εκκένωσαν την κατάληψη και αποπειράθηκαν να την κατεδαφίσουν, ήρθαν αντιμέτωπες με εκτεταμένα επεισόδια όχι μόνο στη Βαρκελώνη, αλλά και στη Βαλένθια και στη Μαγιόρκα. Οι μπουλντόζες του Δήμου πήραν φωτιά, η κατεδάφιση ματαιώθηκε και το Can Vies συνεχίζει ακάθεκτο μέχρι σήμερα.

Ο κατάλογος μπορεί να συνεχιστεί για πολύ, ενώ δεν αναφέρονται καν καταλήψεις στο Παρίσι, το Άμστερνταμ, που κράτησαν δεκαετίες μέχρι να εκκενωθούν τελικά με την επέμβαση ισχυρών αστυνομικών δυνάμεων ένα πρωί. Κι αν ακόμη όλα αυτά σας φαίνονται κειμήλια από το παρελθόν, η οικονομική κρίση ξεθάβει ένα ακόμη πιο παλιό πτώμα, αυτό της έλλειψης στέγης:

Ένα κύμα καταλήψεων στέγης «κλονίζει» τη Μπολόνια για πάνω από ένα μήνα. Οι καταλήψεις πρέπει να κατανοηθούν στο πλαίσιο των εθνικών εβδομάδων δράσεων, που κορυφώθηκαν στις 19 Οκτωβρίου, με μια μεγάλη διαδήλωση στη Ρώμη. Οι καταληψίες δικαιολογούν τις πράξεις τους ως απάντηση στην έκτακτη ανάγκη για στέγαση -όπως περιγράφουν. Για το 2012, η ASIA-USB, ένωση στην πρώτη γραμμή του κινήματος για τα δικαιώματα στέγασης, παραθέτει τα εξής στοιχεία για το 2012: περίπου 1.000 οικογένειες έλαβαν εντολή έξωσης, ενώ 10.000 οικογένειες υπέβαλαν αίτηση για στέγαση στην πρόνοια. Την ίδια στιγμή, 7.000 ιδιόκτητα διαμερίσματα και 225 κρατικές μονάδες στέγασης ήταν κενά.

Η έλλειψη οικονομικής στέγης στη Μπολόνια αποτελεί ένα από τα βασικότερα ζητήματα εδώ και δύο δεκαετίες σχεδόν. Αν και διάφοροι ακτιβισμοί έχουν επιχειρήσει να αναδείξουν το ζήτημα, αυτό έγινε βασικό στο δημόσιο λόγο το 2009, όταν η Nomisma, (οικονομική συμβουλευτική εταιρεία με πανεθνική απήχηση) δημοσίευσε μια λεπτομερή έκθεση για το πρόβλημα της στέγασης στην Ιταλία. Η έκθεση ανέδειξε ότι από το 1991 ως το 2009 σημειώθηκε αύξηση σχεδόν 100% στις τιμές κατοικίας της Μπολόνια και αύξηση 75% στα ενοίκια, ενώ η αύξηση του εισοδήματος ήταν κατά μέσο όρο 18%.

Η ίδια στεγαστική κρίση που στέλνει στο Θεό το κόστος των σπιτιών (όπως πχ και στη Γαλλία) μαζί με την κρίση και τις κατασχέσεις κατοικίας που αφήνουν ένα τεράστιο κτιριακό απόθεμα ανεκμετάλλευτο σπρώχνουν ξανά τον κόσμο που κινδυνεύει να μείνει στο δρόμο να καταλάβει ένα αχρησιμοποίητο κτίριο.

Ταυτόχρονα, στη χώρα μας τουλάχιστον (στην οποία υπήρχε ένα μεγάλο ιστορικό προηγούμενο καταλήψεων, κάποιες από τις οποίες υπάρχουν ακόμη), οι κατασχέσεις σπιτιών από τα δικαστήρια συνυπάρχουν με ένα νέο κύμα καταλήψεων χώρων όπως το εντυπωσιακό City Plaza για να στεγαστούν οι πρόσφυγες που αξίζουν μια καλύτερη μοίρα από τα “κέντρα φιλοξενίας” του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος σαν άλλη Νέα Δημοκρατία άδειασε και κάμποσες από αυτές μπας και γλείψει κανέναν δεξιό ψηφοφόρο.

 

Κι επειδή σύμφωνα με τα παραπάνω και με το δεδομένο ότι γνωστόν στη χώρα μας ακολουθούμε πάντα τις τάσεις του εξωτερικού, όπως ότι επανέρχεται στο προσκήνιο η πατροπαράδοτη τακτική της κατάληψης στέγης, μην ξαφνιαστείτε αν στο μέλλον δούμε καταλήψεις στις οποίες εκτός από πρόσφυγες θα μένουν και ντόπιοι. Τις οποίες φυσικά δε θα κάνει η Χρυσή Αυγή.

(Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον συλλογικό έργο για όποιον ενδιαφέρεται περαιτέρω)