Quantcast
ORIGINALS

Η Ψυχασθένεια, ο Κθούλου, Μερικοί Φόνοι και Ένα Ποτήρι Bourbon

Ένα τρομοφοβικό παραλήρημα μιας χαμένης ψυχής


βα.αλ. · 30 Μαρτίου 2013

cthulu

“Είσαι λίγο psycho”

 

Είναι πολύ περίεργο πράγμα ο φόβος. Και ο τρόμος είναι επίσης περίεργο πράγμα. Και γενικώς τα πράγματα είναι περίεργα και τέλος πάντων και οι άνθρωποι είναι περίεργοι και για να μην το πολυζαλίζουμε το θέμα μας, οι διαδρομές ανθρώπων και πραγμάτων έτσι και αλλιώς μόνο περίεργες είναι: ακανόνιστες, απροσδόκητες, μη γραμμικές και ευτυχώς όλο εκπλήξεις. Παρακάτω ακολουθεί μια μικρή τέτοια ιστορία. Είναι κάποιες διαδρομές ανθρώπων και δημιουργιών οι οποίες όμως θα έρθουν να διασταυρωθούν και με τις κοινωνικές συνθήκες και με τις μικρές προσωπικές ιστορίες.

Σε πολύ τρυφερή ηλικία αποφάσισα να ανατινάξω την καλύβα του μπάρμπα Θωμά με ένα κανόνι laser. Το πήρα και το έβαλα σε ένα λόφο που έκανα με την κουβέρτα πάνω στο κρεβάτι, στην πεδιάδα κάτω έστησα ένα σπιτάκι και μπουμ! έφυγε η ακτίνα και ανατίναξε την καλύβα. Ήταν η νίκη της λογοτεχνίας του φανταστικού επί της λογοτεχνίας του ρεαλισμού. Δεν θέλω να επιχειρηματολογήσω υπέρ της λογοτεχνίας του φανταστικού εδώ και άλλωστε πλέον δεν έχει ανάγκη από καμία υπεράσπιση (θέλω να πιστεύω) το είδος δηλαδή…

Μεγαλώνοντας λοιπόν ο νεαρός τότε συγγραφέας αυτού του άρθρου σε μία από τις περιπλανήσεις του στα βιβλιοπωλεία ενός νησιού γεμάτου υγρασία θα πέσει πάνω σε ένα μικρό θησαυρό, ο οποίος έμελλε να τον στιγματίσει για πάντα. Ήταν η σειρά των εκδόσεων Ωρόρα με μικρά διηγήματα και νουβέλες επιστημονικής φαντασίας και τρόμου με κοινό τίτλο “Ιστορίες με… ή για..” . Πιθανά κάπου να τα έχετε πετύχει και να έχετε εικόνα του θέματος. Η σειρά αποτελούνταν από διάφορα μικρά βιβλιαράκια τσέπης τύπου pulp, τα οποία ήταν εξαιρετικά σα μέγεθος γιατί ο νεαρός τότε αγόραζε 3 στην τιμή του ενός. Ειδικά τα πρώτα 20-25 της σειράς ήταν εκπληκτικά. Σε εκείνη τη σειρά ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με την μυθολογία Κθούλου.

cthulu1

 

Τι είναι η μυθολογία Κθούλου; Είναι μια ερώτηση η οποία δεν επιδέχεται απάντησης… Ή ξέρει κανείς το θέμα ή δεν το ξέρει. Το να δώσω μια απάντηση ότι είναι ένα σύνολο φανταστικών τρομακτικών όντων που απειλούν με εισβολή την πραγματικότητά μας, δεν λέει απολύτως τίποτα, ούτε σε μένα ούτε σε αυτόν που κάνει την ερώτηση. Εν ολίγοις πρέπει να διαβάσεις διηγήματα της μυθολογίας Κθούλου, του H. P. Lovecraft, δηλαδή, και του κύκλου του για να καταλάβει κανείς για ποιο πράγμα μιλάμε.

Σε αυτό το λογοτεχνικό υποείδος μου άρεσαν δύο πράγματα πάρα πολύ. Το πρώτο ήταν ότι τα περισσότερα από τα διηγήματα διαδραματίζονται σε πόλεις της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ, στις πρώην αγγλικές αποικίες δηλαδή και σε ένα περιβάλλον υγρό και σκοτεινό με πολλές βροχές· ζώντας λοιπόν σε μια πρώην αγγλική αποικία με ένα παρόμοιο περιβάλλον μπορούσα πολύ εύκολα να εικονοποιήσω το χώρο της δράσης. Για να το πω πιο απλά, οι περιγραφές των σπιτιών (πάντα πολύ εκτενείς στα διηγήματα αυτά) ταίριαζαν σε πολλά οικήματα της μικρής μου πόλης στα οποία η φαντασία μου έβρισκε αντιστοιχίες και τα έντυνε με τον αέρα του τρόμου που τα διαβρώνει. Επιπλέον το να διαβάζεις για τη χορωδία των βατραχιών ως προμήνυμα της επέλασης του κακού και να ακούς τα βατράχια να κρώζουν έξω από το παράθυρο σου στο βάλτο απέναντι, σε φτιάχνει λίγο άγρια και μετατρέπει την ανάγνωση σχεδόν σε βίωμα, ειδικά άμα είσαι ένα 16χρονο με μπόλικη φαντασία. Το δεύτερο πράγμα που μου άρεσε και το οποίο μου πήρε χρόνια να καταλάβω γιατί μου άρεσε, ήταν το πώς εκφέρεται ο τρόμος στον Lovecraft και στον κύκλο του. Ή μάλλον για να είμαι περισσότερο ακριβής πως γεννιέται και πως αρθρώνεται. Ο τρόμος στον Lovecraft γεννιέται πρώτα στο μυαλό των ηρώων, χτίζεται πάνω στις λεπτομέρειες της καθημερινότητας και δομείται πάνω στην γνώση και την πράξη. Οι ήρωες του πρώτα ανακαλύπτουν ένα ασαφές κακό, στη συνέχεια διαπιστώνουν ότι αυτό το κακό είναι σύμφυτο με την καθημερινότητα ή την έχει διαβρώσει πλήρως και στη συνέχεια έρχονται σε σύγκρουση μαζί του ή για να αφομοιωθούν ή για να ηττηθούν ή για να γλιτώσουν παρατρίχα αλλά ποτέ για να το νικήσουν. Στην μυθολογία Κθούλου το κακό δεν μπορεί να νικηθεί. Απλά φανερώνεται η ύπαρξη του και επιβεβαιώνεται ως το απόλυτο κακό. Ακόμα δεν υπάρχει τελική λύση του αινίγματος σχεδόν ποτέ. Υπάρχει μια προσωρινή απάντηση και το φανέρωμα μιας ακόμα πτυχής από τις πάρα πολλές πτυχές του θέματος. Στα διηγήματα της μυθολογίας Κθούλου, όλα συνεχίζονται. Όλα είναι στιγμές. Η μόνη διάρκεια είναι η διάρκεια της απειλής.

Είμαστε στα μέσα της δεκαετίας του ’30 και η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει άγρια την αμερικάνικη κοινωνία και με πολύ ένταση και σε βάθος, και για πρώτη φορά έχουμε μια μετάλλαξη του φόβου, του τρόμου και του άγχους. Πια φόβος δεν είναι ο πόλεμος, ο θάνατος δηλαδή, επίσης πια ο φόβος δεν είναι θρησκευτικός με τις φωτιές της αιώνιας κόλασης να περιμένουν τους απίστους, επίσης ο φόβος δεν είναι πια καθορισμένος: φοβάσαι τα πάντα. Ο φόβος τη δεκαετία του ’30 θα υποστεί μια μετάλλαξη την οποία η λογοτεχνία της μυθολογία Κθούλου απεικονίζει με τρομαχτικές λεπτομέρειες: ο φόβος γειώνεται, γίνεται διαρκής, έγκειται σε κάθε λεπτομέρεια: απο το να μην έχεις να φας και το να μην έχεις δουλειά, μέχρι το που θα μείνεις και το αν θα καταφέρεις να επιβιώσεις μια ακόμα μέρα. Το ξέσπασμα του κακού στη μυθολογία Κθούλου είναι το ξέσπασμα του ακατονόητου κόσμου της οικονομίας πάνω στους μέχρι τότε κατανοητούς κανόνες της καθημερινότητας. Οι ήρωες δεν απειλούνται με θάνατο: απειλούνται με απαγωγή σε έναν κολασμένο κόσμο, απειλούνται με μετάλλαξη σε όντα που δεν είχαν καμία σχέση με τον προηγούμενο τους εαυτό, απειλούνται με υποδούλωση σε έναν νέο αφέντη. Και αν όλες αυτές οι απειλές σας θυμίζουν κάτι, δεν είναι επειδή η ιστορία κάνει κύκλους. Είναι επειδή οι άνθρωποι κάνουν τους κύκλους.

 

cthulu2

 

Ένας από τους συγγραφείς του κύκλου του Lovecraft και της μυθολογίας Κθούλου, ήταν ο Robert Bloch. Πολύ νεαρός, μόλις 17 ετών δημοσίευσε τα πρώτα του διηγήματα και στην συνέχεια έγινε μέρος του κύκλου του Lovecraft μαζί με άλλους συγγραφείς. Τα πρώτα χρόνια εκεί πάντα στη σκοτεινή δεκαετία του ’30 θα αρχίσει να γράφει συστηματικά και να αναπτύσσει μαζί με τους υπόλοιπους συλλογικά την λογοτεχνία γύρω από τη μυθολογία Κθούλου… Το έργο όμως με το οποίο γίνεται ευρέως γνωστός είναι η νουβέλα Psycho πάνω στην οποία βασίστηκε το σενάριο της ομώνυμης ταινίας του Alfred Hitchcock. Αν έχετε διαβάσει και τη νουβέλα και έχετε δει και την ταινία δεν ξέρω αν προσέξατε ή αν κάτσατε να αναρωτηθείτε πως δομείται ο τρόμος και πως στο τέλος εκφέρεται ως γεγονός…

Η αλήθεια είναι ότι Hitchcock δεν έχω δει πολύ και δεν είχα δει επειδή γενικώς παρόλο που μου αρέσει η λογοτεχνία τρόμου απολαμβάνω καλύτερα να διαβάζω τον τρόμο παρά να τον βλέπω. Όταν σε σχετικά μεγάλη ηλικία διαπίστωσα ότι συγγραφέας είναι ο Bloch, πρώτα διάβασα τη νουβέλα και μετά είδα την ταινία. Η πικρή προσωπική μου αλήθεια, μπορεί να ήταν και προκατάληψη ήταν ότι σε μερικά σημεία περίμενα τον Χαστούρ (άλλη θεότητα πλάσμα της μυθολογίας Κθούλου) να κάνει την εμφάνιση του. Μάλλον όμως ήταν σκέτη προκατάληψη. Ο τρόμος αν και δομημένος με τον ίδιο τρόπο αλλάζει τόπο κατοικίας. Δεν είναι πια το εξωτικό. Δεν είναι πια το υπερφυσικό. Δεν είναι μια θεότητα. Δεν είναι το ακατανόητο και το βδελυρό εξωγήινο πλάσμα της οικονομίας. Ο τόπος κατοικίας του τρόμου είναι πια ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Όλα είναι ένα παιχνίδι, μια κατάρα, ένα λάθος, μια ασθένεια, ένα μπλοκάρισμα του μυαλού. A momentary lapse of reason, κοινώς…

cthulu4

 

Αλλά η τρομερή δύναμη του Psycho και σαν νουβέλα και σαν ταινία δεν είναι εκεί ακριβώς. Η βασική του δυναμική βρίσκεται στο ότι αυτός ο τρόμος αναπτύσσεται (όπως και στην μυθολογία Κθούλου) στην καθημερινότητα ή για την ακρίβεια ο τρόμος είναι η καθημερινότητα. Καθημερινοί άνθρωποι, καθημερινές δουλειές, καθημερινές συνήθειες, καθημερινά ζητήματα, καθημερινές κινήσεις. Όλα αυτά τα βλέπουμε και τα διαβάζουμε υπό το πρίσμα του τρόμου. Και φτάνεις στο σημείο να αναρωτηθείς αν τελικά είναι και η δική σου πραγματικότητα τρομακτική. Και απλά δεν το ξέρεις. Δεν το έχεις συνειδητοποιήσεις ή επιμένεις ή αδιαφορείς να το αποδεχτείς γιατί απλούστατα δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για αυτό.

Ο τρόμος στα ’60s της Αμερικής 30 χρόνια μετά είναι και δεν είναι κάτι άλλο πια… Ο μυστικισμός έχει χαθεί, αν εμφανιστεί ο Κθούλου θα στείλουμε το Enola Gay, οι δεισιδαιμονίες και οι προκαταλήψεις υποχωρούν κάτω από το φως μιας καλογυαλισμένης Cadillac που διασχίζει τον αυτοκινητόδρομο και τα πλάσματα της κόλασης κινδυνεύουν να στραπατσαριστούν στο μποτιλιάρισμα. Ο τρόμος πια περιπλέκεται και αναπτύσσεται γύρω από την ευμάρεια της δεκαετίας του ’60. Μια ευμάρεια πάντα επαπειλούμενη. Μια ευμάρεια που η απώλεια της ή αδυναμία της να ανταπεξέλθεις στους όρους της ισοδυναμεί με θάνατο. Η συνάντηση των δύο ηρώων του Psycho είναι ενδεικτική: το κορίτσι πάνω στην τρέλα του έρωτα καταχράται τα λεφτά του αφεντικού, και μοιάζει με τρελή έτσι όπως προσπαθεί να ξεφύγει. Ο άντρας πάνω στην τρέλα της μοναξιάς καταχράται τον έρωτα του κοριτσιού αφαιρώντας της την ζωή. Και οι δύο τους δεν είναι “τρελοί” για τον εαυτό τους. Όλα όσα κάνουνε έχουνε μια λογική εξήγηση: τον πλούτο και με την κυριολεκτική και με την μεταφορική έννοια.

Ο Leon Payne ήταν ένας συνθέτης και τραγουδιστής της country εκεί μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο… Ο ίδιος δεν έκανε μεγάλες επιτυχίες πολλές και είναι πιο γνωστός σαν ο συνθέτης τραγουδιών που έγιναν επιτυχίες με φωνές άλλων. Ο Leon Payne παρόλο που ήταν τυφλός και αυτός και η γυναίκα του, πήγαιναν με την κόρη τους σινεμά η οποία αναλάμβανε να τους περιγράφει το τι συνέβαινε στην οθόνη. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κόρης τους, η οικογένεια Payne είχε δει το Psycho του Hitchcock και από κει μάλλον αντλώντας έμπνευση το 1968 θα κυκλοφορήσει μία δική του σύνθεση τραγουδισμένη από τον Eddie Noack με τον ίδιο ακριβώς τίτλο: Psycho. Είναι φαινομενικά μια ακόμα country murder ballad στην οποία όμως αν εμβαθύνει κανείς λίγο περισσότερο θα δει πολύ σύντομα ότι ξεφεύγει τελείως σχεδόν από το πλαίσιο αυτής της κατηγορίας τραγουδιών.

Παραθέτω τους στίχους αμετάφραστους είναι σχετικά απλοί οπότε δε θα δυσκολευτείτε.

Can Mary fry some fish, mama
I’m as hungry as can be
Oh lord, how I wish, mama
You could stop the baby cryin’
‘Cause my head is killing me

 

I saw my ex again last night mama
She was at the dance at Miller’s store
She was with that Jackie White mama
I killed them both
And they’re buried under Jacob’s sycamore

 

You think I’m psycho don’t you mama
I didn’t mean to break your cup
You think I’m psycho don’t you mama
You better let ’em lock me up

 

Oh, don’t hand me Johnny’s pup mama
As I might squeeze him too tight
I’m havin’ crazy dreams again mama
So let me tell you ’bout last night
I woke up in Johnny’s room mama
Standing right there by his bed
With my hands around his throat mama
Wishing both of us were dead

 

You think I’m psycho don’t you mama
I just killed Johnny’s pup
You think I’m psycho don’t you mama
You’d better let ’em lock me up

 

Oh you recall that little girl mama
I believe her name was Betty Clark
Oh don’t tell me that she’s dead mama
‘Cause I just saw her in the park
We were sitting on a bench mama
Thinking of a game to play
Seems I was holding a wrench mama
Then my mind just walked away

 

You think I’m psycho don’t you mama
I didn’t mean to break your cup
You think I’m psycho don’t you mama
Mama why don’t you get up?

Ο κακός δεν είναι παράνομος. Ο κακός δεν είναι κακός. Δεν πυροβόλησε έναν άντρα στο Reno για να τον δει απλά να πεθαίνει. Δεν έκανε κάποιο έγκλημα πάθους. Δεν βρέθηκε σε δύσκολη θέση και αναγκάστηκε να εγκλιματίσει. Του βγαίνει φυσικά… αυθόρμητα… χωρίς σκέψη ή συναίσθηση παρά μόνο εκ των υστέρων ότι κάνει κάτι κακό… Εδώ το χειρότερο κακό δεν είναι ότι το κακό είναι κακό. Είναι ότι το κακό δεν έχει επίγνωση της κακίας του. Παρά μόνο μια ανατριχιαστική υποψία…

Αλλά ας γυρίσουμε στα σημεία μας. Το τραγούδι του Payne θα παραμείνει στην αφάνεια για πάνω από μια δεκαετία και θα είναι κάτι καλά παλικάρια από την Αυστραλία αυτοί που θα το αναστήσουν, και πραγματικά θα πάρουν την ψυχρότητα, την παράνοια, τη φρίκη του τραγουδιού και θα την επανατοποθετήσουν στην εποχή τους. Πρόκειται για τους Beasts of Bourbon οι οποίοι θα το επιλέξουν ως το πρώτο τους single. Είναι μια από εκείνες τις περιπτώσεις διασκευών όπου δε φαντάζεσαι, δεν υποψιάζεσαι και δεν πάει το μυαλό σου με τίποτα στο ότι μπορεί να είναι διασκευή γιατί έρχεται και δένει πολύ φυσικά με αυτούς που το ερμηνεύουν… Το βασικότερο όμως, είναι ένα τραγούδι που κάτω από το βάρος της ακόμα πιο τρομερής δεκαετίας του ’80 πρέπει να ξαναειπωθεί. Με μεγαλύτερη ένταση και μεγαλύτερο πάθος. Κυρίως με μεγαλύτερη ψύχωση. Η pop αισθητική και η παστέλ απαλότητα της δεκαετίας του ’60 έχει μετατραπεί σε heavy metal ακρότητες σκισμένων σαρκών και φωσφοριζέ χρώματα. Και εδώ έρχονται τα τέρατα του bourbon να επιτείνουν την ψύχωση. Να μετατρέψουν την αποτραβηγμένη και flat εκτέλεση των country εκδοχών σε ειρωνικό σιγανό μουρμούρισμα που σταδιακά μετατρέπεται σε μια βουβή οργή και ένα τρελό παρανοϊκό γέλιο.

http://www.youtube.com/watch?v=vy9oLsN5qzk

Και έτσι πια στη δεκαετία του ’80 ο τρόμος και η τρέλα γίνεται αντίσταση και αντίδραση. “Νομίζεις ότι είμαι psycho έ μανούλα; Έτσι δεν είναι; Μπορείς να στείλεις να με μαζέψουνε…” Μας λέει το τραγούδι, αλλά υπονοεί με σαράντα τρόπους και κυρίως με την επανάληψη του “mama” κάθε δεύτερο στίχο “Άκου μανούλα, δικό σου παιδί είμαι, από τα σπλάχνα σου βγήκα, εσύ με έφτιαξες, εσύ με μεγάλωσες, εσύ με τάισες, εσύ με τιμώρησες, εσύ με πόνεσες, εσύ μου έφτιαξες το πλαίσιο! Οπότε ναι, είμαι psycho! Χαίρεσαι τώρα;” Είτε η μανούλα μας είναι η κανονική μανούλα μας, είτε η μανούλα μας είναι οι κοινωνικές συνθήκες που μας γεννάνε και μας μεγαλώνουνε το νόημα είναι το ίδιο: Σου γυρνάω την τρέλα, στην επιστρέφω, στην γυρίζω με το ίδιο νόμισμα. Μετατρέπω την τρέλα μου σε όπλο εναντίον σου ακριβώς όπως εσύ έστρεψες τα όπλα του ορθολογισμού σου εναντίον μου. Αυτό που έλεγαν στο κίνημα της αντιψυχιατρικής πολύ απλά: Η αρρώστια όπλο ενάντια στον καπιταλισμό.

Ή όπως ακόμα λένε νεαρές ή όχι τόσο νεαρές παρεκτρέπουσες συμπεριφορές στις γωνίες της σκοτεινής μητρόπολης: Αρρώώώώώώστια…

Και εδώ είναι το κλειδί. Το ΄30, τρόμος ήταν η απουσία της οικονομίας, το ’60 τρόμος γίνεται η παρουσία της οικονομίας, το ’80 τρόμος είναι το lifestyle δηλαδή η απεικόνιση της οικονομίας την οποία απεικόνιση του γυαλισμένου εξωφύλλου απειλεί η παρακμή, η αρρώστια, η παρεκτροπή διανοητική ή σωματική.

Τρόμος θα είναι πάντα κάτι το ξένο που επιβάλλεται πάνω στις ζωές μας.
Σημείωση: Για την ιστορία του θέματος το τραγούδι το έχουνε διασκευάσει ακόμα ο Elvis Costello για το Almost Blue το οποίο όμως δεν κυκλοφόρησε όταν βγήκε ο δίσκος παρά μόνο αργότερα σε κάποια deluxe έκδοση και ο Rudi Petrudi στο White Trash… Η πιο cult όμως εκτέλεση είναι αυτή της Amanda Palmer με το γιουκαλίλι της παρέα του εκλεκτού της συζύγου Neil Gaiman.


Άλλα κείμενα του Βα.αλ. μπορείτε να βρείτε στο μπλογκ του. Μπορείτε επίσης να τον ακούσετε ως ραδιοφωνικό παραγωγό κάθε Σάββατο 18:00-20:00 στο online ραδιόφωνο musicsociety.

Best of internet