Εκεί που η Αμερική είχε βρει τον πλέον εύκολο και αποδοτικό τρόπο, μέσω των κινουμένων σχεδίων, για να προπαγανδίζει την λαϊκή συγκατάβαση της συμμετοχής της στον πόλεμο, τα περισσότερα από τα πρώτα animation ελληνικής παραγωγής ήταν αρκετά πολιτικοποιημένα, αντιπολεμικά και ίσως ότι θα χαρακτηρίζαμε σήμερα σε ένα φεστιβάλ “experimental”.
Το πρώτο κινούμενο σχέδιο στην Ελλάδα εμφανίστηκε 40 χρόνια μετά την γέννηση της τέχνης. Το μεγάλο βήμα έκανε ο Σταμάτης Πολενάκης με την ταινία “Ο Ντούτσε αφηγείται”. Ο Πολενάκης ετοίμασε στην Σίφνο τα σχέδια ήδη από τον χειμώνα του 1942, αλλά φυσικά δεν είχε τα μέσα να κινηματογραφήσει. Ερχόμενος στην Αθήνα το 1945 έκανε την κινηματογράφηση με την βοήθεια των Πρόδρομου Μεραβίδη και Παναγιώτη Παπαδούκα. Η ταινία συνοψίζει, θα λέγαμε την ιστορία του ελληνοϊταλικού πολέμου, ακριβώς όπως μας διδάσκεται στο σχολείο σε κάθε επέτειο της 28ης Οκτωβρίου.
Το 1946 οι αδελφοί Ρουσσόπουλοι, Γιάννης και Γιώργος, Αθηναίοι στην καταγωγή, χημικός ο πρώτος και οικονομολόγος ο δεύτερος, γυρίζουν με μια αυτοσχέδια κάμερα την δεύτερη ταινία κινούμενων σχεδίων, «Σιγά τους κεραυνούς», χιουμοριστική αναφορά στις προστριβές του Δία με την Ήρα. Τα σκίτσα και τα σχέδια τα έκανε ο Πάνος Βαλασάκης, χρησιμοποιώντας έναν μικρό αριθμό από ζελατίνες, που καθάριζε και τις ξαναχρησιμοποιούσε. Το φιλμ προβλήθηκε στο Σινεάκ το 1947. Η μεγάλη εμπορική του αποτυχία αποθάρρυνε όχι μόνο τους Ρουσσόπουλους, αλλά κι άλλους υποψήφιους δημιουργούς από την τέχνη του animation για 18 ολόκληρα χρόνια. Στο διαδίκτυο δεν υπάρχει ολόκληρη η ταινία παρά μόνο οι παρακάτω φωτογραφίες.
Από το 1946 και μέχρι το 1964 υπάρχει ένα μεγάλο κενό. Το 1964 κάνουν την εμφάνισή τους οι κινούμενες κούκλες του Γιώργου Διζικιρίκη στην ταινία του Βασίλη Γεωργιάδη «Γάμος αλά ελληνικά» (επίκαιρη κιόλας λόγω Τριωδίου). Με πολύ φτωχά μέσα, το πρώτο stop motion διαρκεί περίπου 8 λεπτά τα οποία είναι διάσπαρτα μέσα στην ταινία. Λογικά είναι και το μόνο, από τα πρώτα αυτά βήματα του animation στην Ελλάδα, που θα έχουν δει και θα ξέρουν οι περισσότεροι.
http://www.youtube.com/watch?v=RFGZJKmITtE
Ο Θοδωρής Μαραγκός γεννήθηκε το 1944 στα Φιλιατρά Μεσσηνίας και ξεκίνησε την καριέρα του ως σκιτσογράφος γελοιογράφος για διάφορα περιοδικά, ενώ συγχρόνως σπούδασε ζωγραφική. Το 1969 γυρίζει το «Τσουφ», με την τακτική της cut-out animation και με σεναριακή βάση ένα χαρτονόμισμα που χρησιμεύει ώστε να γίνουν αναφορές σε πολιτικά θέματα. Το χρήμα, ένα χιλιάρικο, μετατρέπεται σε έναν μικροσκοπικό ιό, γκάγκστερ ο οποίος εισέρχεται στον άνθρωπο και του αλλοιώνει τον εγκέφαλο.
Δυο χρόνια μετά γυρίζει το «Σσσστ!» με την ίδια τεχνική, μια τολμηρή προσπάθεια στα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών με κεκαλυμμένη σάτιρα για το γενικό πρόσταγμα «σσσστ», δηλαδή μη θίγετε τα κακώς κείμενα. Και στις δύο ταινίες υπάρχει έντονος πολιτικός προβληματισμός, η απρόσωπη πολιτεία, η γραφειοκρατία, κάποιος υποβόσκων κίνδυνος, σχολιάζουν ότι δε μπορούσε να σχολιαστεί από τον λογοκριμένο από την δικτατορία ελληνικό κινηματογράφο. Δύσκολο βέβαια να ξεφύγει κανείς εντελώς από τη λογοκρισία της χούντας. Ο Θ. Μαραγκός έχει δηλώσει “Κυρίως στο ΣΣΣΣΤ η χούντα αντέδρασε. Γύρω απο αυτό το έργο έγινε ολόκληρη μάχη στην επιτροπή προκρίσεως του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1971. Ο χουντικός εκπρόσωπος απαίτησε να κοπεί και να μην προβληθεί αλλά σύσσωμη η επιτροπή παραιτήθηκε αμέσως με αποτέλεσμα να αναγκαστούν οι χουντικοί να ανακαλέσουν για να μην τιναχθεί το φεστιβάλ στον αέρα.” Και τα δύο του φιλμ απέσπασαν το πρώτο βραβείο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Την ίδια εποχή ο Κρίστιαν Σούρλος γυρίζει τα «Μαλλιά», φιλμ κλασσικού κινουμένου σχεδίου, για τον εφιάλτη κάποιου που βλέπει να σηκώνονται οι τρίχες του κεφαλιού του, όταν διαισθάνεται τον κίνδυνο του πολέμου.
Και ο Ιορδάνης Ανανιάδης κάνει το 1971 την πρώτη του εμφάνιση με την ταινία «Πανδαισία» που δίνει χιουμοριστικά την πορεία του Διονύσου προς τον Όλυμπο. Η ταινία του κέρδισε το Α’ βραβείο Μικρού Μήκους με υπόθεση Πρωτοεμφανιζόμενου Σκηνοθέτη, στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1971. Ο Ανανιάδης θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του ελληνικού animation με σταθερή και εξελισσόμενη πορεία για 3 δεκαετίες.
Το 1973 έρχεται και η πρώτη διεθνής διάκριση ελληνικής ταινίας animation. Ήταν «Η Γραμμή» των Νάσου Μυρμιρίδη και Γιάννη Κουτσούρη, που κατέκτησε το πρώτο βραβείο στη Θεσσαλονίκη και διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ (Κρακοβία, Ζάγκρεμπ, Μοντρεάλ, Νέα Υόρκη, Βιέννη, Μόντε Κάρλο, Ομπερχάουζεν, Μελβούρνη). Οι καθημερινοί άνθρωποι που κινούνται όλοι πάνω σε μια ευθεία γραμμή καθοδηγούμενοι από γιγάντια δάχτυλα, έχουν για σώματα – δακτυλικά αποτυπώματα. Όποιος επιχειρεί να βγει από τη γραμμή συνθλίβεται και εξαφανίζεται. Σύνθετο γραφικό υλικό από δακτυλικά αποτυπώματα, με γραμμές και συμβολικά στοιχεία, για το «μονοδιάστατο» άνθρωπο. Στο youtube υπάρχει ένα μόνο μικρό απόσπασμα από την 3λεπτη αυτή ταινία.
Η χρονιά κλείνει με δύο ακόμα δημιουργίες, ο Θόδωρος Βαμβουρέλης με ένα συνδυασμό πλαστικών σχεδίων και ζωντανών λήψεων, παρουσιάζει το «Άνθρωπος και Ευτυχία» όπου ένας χαρακτήρας σπαταλά τη ζωή του στο κυνήγι του πλούτου και στο τέλος αυτοκτονεί διαπιστώνοντας πως έχασε την ευτυχία, και το «Μηχανικό Χαμόγελο» των Μαρία Ζαχούρ και Κάτε Παπανικολάου μια ακόμα ταινία φτιαγμένη με κούκλες και πλαστελίνες. Το 1974 ο Γιώργος Σηφιανός παρουσιάζει επίσης μία 2λεπτη ταινία με χαμόγελο, το “Smile” έχοντας χρησημοποιήσει την τεχνική του κολάζ σε ζελατίνες. Η ταινία γυρίστηκε την περίοδο της δικτατορίας και είναι μια προσπάθεια κριτικής με καλυμμένο, υπαινικτικό τρόπο, του αμερικάνικου μοντέλου ζωής.
Αποφάσισα να βάλω τη Μεταπολίτευση ως όριο της πρώτης εποχής για το ελληνικό animation, για λόγους πολιτικούς-ιστορικούς και όχι για κάποιο άλλο λόγο. Η αδιαφορία του κράτους, των παραγωγών αλλά και του κοινού όπως αποδείχθηκε, ήταν οι κύριες αιτίες που άργησαν τόσο να ξεκινήσουν οι ελληνικές παραγωγές, παρόλα αυτά αυτή η αδιαφορία ήταν που επέτρεψε στους δημιουργούς να ασκήσουν πιο ελεύθερα -όσο γινόταν- την κριτική τους στο κοινωνικοπολιτικό σκηνικό της εποχής.
Πηγές
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, Αγλαΐα Μητροπούλου, Εκδόσεις Παπαζήση
