Τα πράγματα είναι δύσκολα, φίλες και φίλοι, όταν η ζέστη χτυπά. Κι η αλήθεια είναι ότι κάθε χρόνο η ζέστη χτυπάει και χειρότερα, ερχόμενη ως ένας απρόσωπος μη-ανθρώπινος παράγοντας, αδιάφορος για τα ανθρώπινα πάθη, για να δοκιμάσει τα όρια των ανθρώπινων υποδομών, συστημάτων, σωμάτων και συναισθημάτων. Ίσως να το έχετε παρατηρήσει κι εσείς πως η θερμοκρασία του πλανήτη τείνει να έχει ανοδική πορεία της τελευταίες δεκαετίες, με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή να αποτελεί απλώς την κορυφή του παγόβουνου (χαχα είδατε τι κάναμε εκεί) της επίδρασης της ανθρώπινης δραστηριότητας στην γεωολογία, την ατμόσφαιρα και τα οικοσυστήματα της Γης – μια διαδικασία που, προς το παρόν, έχει ονομαστεί ανθρωπόκαινος εποχή.
Φυσικά, η κινηματογραφική φαντασία δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη απέναντι στην αποσταθεροποίηση και την αναταραχή που προκαλεί ο καύσωνας, από το μικρο-επίπεδο της ιδιωτικής σφαίρας μιας οικογένειας ή ενός διαμερίσματος μέχρι το μεσαίο επίπεδο της σύγχρονης τσιμεντένιας μητρόπολης που καθίσταται αβίωτη τις μέρες της μεγάλης ζέστης κι από εκεί μέχρι το μελλοντολογικό, αποκαλυπτικό και δυστοπικό υπαρξιακό άγχος για την πλανητικού επιπέδου υπερ-θέρμανση και το ενδεχόμενο του πλήρους ολοκαυτώματος ως αποτέλεσμα της πυρηνικής απειλής ή ως εκδίκηση των φυσικών δυνάμεων απέναντι στην ύβρι της απεριόριστης και αλαζονικής ανθρώπινης επέκτασης. Σε κάθε περίπτωση, το σινεμά βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, προτάσοντας τα στήθη του από σελιλόιντ.
Καθώς λοιπόν βρισκόμαστε καταμεσής ενός ακόμα κύματος καύσωνα, το οποίο με τη σειρά του δυστυχώς έχει οδηγήσει σε καταστροφικής έκτασης πυρκαγιές σε διάφορα σημεία της χώρας, θα προσπαθήσουμε -έστω σε κινηματογραφικό επίπεδο- να δροσίσουμε λίγο την κατάσταση ρίχνοντας το βλέμμα μας σε 10 ταινίες όπου πρωταγωνιστής είναι με διάφορους τρόπους η ίδια η ζέστη ως αφόρητη κατάσταση ή απειλή υπερ-θέρμανσης. Κι επειδή Ελλάδα είσαι αφού, θα ολοκληρώσουμε το αφιέρωμα με 5 ταινίες αφιερωμένες στο παλιό, καλό, παραδοσιακό, πατροπαράδοτο, γαλανόλευκο λιοπύρι. Αθήνα είσαι καμίνι, οπότε μοιραία αυτή η λίστα σου ανήκει, δικαιωματικά θα έλεγε κανείς.
Ίσως η πρώτη ταινία που καταπιάνεται με τον καύσωνα ως φαινόμενο του καπιταλιστικού μοντερνισμού και μεταχειρίζεται την ζέστη ως μεταφορά για την δυσφορία στην σύγχρονη μητρόπολη. Καθόλου τυχαία, το Stray Dog, το πρώτο αριστούργημα του Akira Kurosawa, ξεκινάει με έναν λαχανιασμένο σκύλο να έχει γκανιάσει στο καυτό μεταπολεμικό Τόκιο. Στο κουροσαβικό noir, ο καύσωνας έχει αποκαλυπτικές και οντολογικές διαστάσεις, είναι μια σκοτεινή αναπόδραστη μοίρα.
Αυτονόητη προσθήκη στην λίστα, αφού το κλασικό φιλμ του Alfred Hitchcock μας σύστησε το θερμό νεϋορκέζικο καλοκαίρι ως μια εξόχως κινηματογραφική κατασκευή, με τα συγγενεύοντα κτίρια, τα αναψοκοκκινισμένα τούβλα, τα ιδρωμένα ταβάνια και τα μικροσκοπικά παράθυρα να συνθέτουν ένα τέλειο σκηνικό νωχελικής μητροπολιτικής αλλοτρίωσης που μετατρέπεται σε εγγύτητα μέσα από τον φακό της κάμερας (του Cary Grant και του ίδιου του Hitchcock προφανώς).
Μια από τις πρώτες ταινίες καταστροφής που συνέλεβαν το μεταπολεμικό/ψυχροπολεμικό πνεύμα του οικολογικού πανικού επιστημονικής φαντασίας (cli-fi, αν θέλετε, με όρους genre). Στο κλασικό πια b-movie του μέτρ της θρυλικής Hammer Productions, Val Guest, ο πλανήτης υπερ-θερμένεται λόγω της μετεωρολογικής αναταραχής που προκαλείται από την πυρηνηκή κούρσα μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, έχοντας ως αποτέλεσμα την απόκοσμη ερημοποίηση των τοπίων που κάποτε κατοικούνταν από τον άνθρωπο.
Συνεχίζοντας στο πεδίο του βρετανικού sci-fi των 60s από έναν άλλο μάστορα της Hammer, βρίσκουμε τον Terence Fisher να μας μεταφέρει σε ένα βρετανικό νησί που γνωρίζει έναν ανεξήγητο καύσωνα στη μέση του καταχείμωνου. Ο υπερβολικός καύσωνας, οφειλόμενος εν τέλει σε μια εξωγήινη επέμβαση -σημαντική ρήξη με την γεω(λογικο)πολιτική προσέγγιση της από πάνω ταινίας- οδηγεί σταδιακά τους ανθρώπους στην τρέλα, και το μόνο που μπορεί να φέρει σωτηρία στην ανθρωπότητα είναι μια ξαφνική βροχή.
Το μακρύ θερμό καλοκαίρι του 1967, όπως ονομάστηκε, πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 100 εξεγέρσεις στην επικράτεια των ΗΠΑ, αποτελώντας τα προεόρτια του παγκόσμιου εξεγερτικού κύματος του ’68. Σε πολλές αμερικάνικες πόλεις, οι εξεγέρσεις αυτές προήλθαν μέσα από τις εντάσεις ανάμεσα στις πολλαπλές καταπιέσεις φυλής και τάξης που βιώναν οι κοινότητες μαύρων – κι αυτήν ακριβώς την εκρηκτική κατάσταση, σε συνθήκες καύσωνα, συλλαμβάνει η κλασική neo-noir ταινία του Norman Jewison.
Τα νεοφιλελεύθερα 80s φέρνουν με την σειρά τους μια απο-πολιτικοποίηση στην διαπραγμάτευση του θέματος, με το κατά τ’ άλλα εξαίρετο ερωτικό thriller του Lawrence Kasdan να αναπαριστά το πώς ο υγρός καύσωνας της Φλόριντα επιδρά πάνω στην διαλεκτική ερωτικής και δολοφονικής επιθυμίας που εξουσιάζει το μυαλό και το σώμα των ηρώων της ταινίας.
Ο Spike Lee όμως επαναφέρει τα πράγματα στην κοινωνικο-ιστορική τους βάση και τοποθετεί την ιστορία της ταινίας του σε έναν νεοϋορκέζικο καύσωνα που κάνει τις ταξικές και φυλετικές εντάσεις να βράζουν σαν καζάνι έτοιμο να τινάξει το καπάκι και να εκραγεί. Η καλοκαιρινή ζέστη, αν στην αρχή της ταινίας φέρνει την κοινότητα κοντά μέσα από την συνύπαρξη στο δημόσιο χώρο, μέχρι το τέλος έχει δώσει την θέση της σε μια φλεγόμενη κόλαση αντιθέσεων χωρίς διέξοδο.
Ποτέ ξανά ο καύσωνας δεν υπήρξε τόσο όμορφος και ελκυστικός όσο στην πρώτη ταινία που ο Wong Kar-Wai συνεργάστηκε με τον διευθυντή φωτογραφίας Christopher Doyle, μια καλλιτεχνική συνύπαρξη που επανακαθόρισε το ωραίο στην κινηματογραφική γλώσσα. Και το καυτό Χονγκ Κονγκ των 60s, με όλη την υγρή και πνιγηρή απειλητικότητα του κλίματος της νοτιοανατολικής Ασίας, αποτελεί το τέλειο φόντο για μια υψηλή αισθητική διαπραγμάτευση της ζέστης,
Μια ζεστή μέρα μπορεί να οδηγήσει κάποιον στα άκρα. Ειδικά αν μιλάμε για την αλλοτριωμένη, μοναχική, απεγνωσμένη, αποξενωμένη και εύθραυστη αρρενωπότητα που εκπροσωπεί ο Michael Douglas στην ταινία του Joel Schumacher, πριν αφεθεί σε ένα ντελίριο βιαιότητας μέσα στον καύσωνα του Λος Άντζελες. Ένα Joker πριν το Joker, αν θέλετε.
Επιστρέφουμε στον Spike Lee, τον αδιαφιλονίκητο βασιλιά του κινηματογραφικού καύσωνα, και κλείνουμε την 10άδα με το Summer of Sam που μας μεταφέρει στο πολυτάραχο καυτό καλοκαίρι του 1977, όταν ο συνδυασμός αστικής απόγνωσης και ενός τεράστιου blackout οδήγησε τη Νέα Υόρκη σε ένα κολασμένο διήμερο ταραχών, λεηλασιών και δολοφονικής δραστηριότητας του serial killer David Berkowitz. Για τον Lee, η αποκαλυπτική δυστοπία είναι ήδη εδώ, στην μεγαλύτερη μητρόπολη του κόσμου.
Και πάμε τέλος σε μια ελληνική 5άδα για να ολοκληρωθεί το ολοκαύτωμα:
Τσιμεντένια θήνα των 80s, πριν την έλευση του ερκοντίσιον. Μπορείτε να σκεφτείτε κάτι πιο εφιαλτικό;
Ένας υπερβολικά υψηλός καύσωνας προκαλεί μια επιδημία που πλήττει την ανθρώπινη μνήμη. BIG OOF.
Μια καταστροφή, βέβαια, μπορεί να έχει και ευεργετικές συνέπειες. Γι’ αυτό αγαπάμε το καλοκαίρι του Μουσακά. <3
Η Ελλάδα που αγκομαχάει, η Ελλάδα που αντιστέκεται, η Ελλάδα που επιμένει, η Ελλάδα του Δεκαπενταύγουστου.
ΦΤΙΑΞ’ ΤΟ ΤΟ ΜΠΟΥΡΔΕΛΟ ΣΟΥ ΝΑ ΠΟΥΜΕ, ΦΤΙΑΞ’ ΤΟ. Αυτό μόνο, τίποτ’ άλλο.
