Για τους ανθρώπους που αγαπάνε το σινεμά ή/και εργάζονται μέσα και γύρω από αυτό, το 2020 θα χαραχτεί στη μνήμη για έναν ακόμα λόγο πέρα από τους εξαιρετικά προφανείς που μας άγγιξαν όλους: επειδή ήταν η χρονιά που τέθηκε επί τάπητος με τον πιο επιτακτικό τρόπο το τι μέλλει γενέσθαι με τον κινηματογράφο ως καλλιτεχνική γλώσσα, ως κοινωνική εμπειρία και ως πολιτιστική βιομηχανία. Την εποχή που η επιβίωση της αίθουσας όπως την ξέραμε διακυβεύεται, το μέγεθος της οθόνης μικραίνει και τα όρια μεταξύ κινηματογράφου και τηλεόρασης χαλαρώνουν ακόμα περισσότερο, το πώς θα μοιάζει στο μέλλον αυτό που μέχρι τώρα γνωρίζαμε ως σινεμά αποτελεί πλέον ένα πιεστικότατο ερώτημα. Όχι δηλαδή ότι θα έπρεπε να θεωρήσουμε δεδομένο ότι η παραδοσιακή κινηματογραφική βιομηχανία και εμπειρία χρεοκόπησε και θα εξαφανιστεί. Ποτέ δεν δουλεύουν έτσι τα πράγματα. Παρόλα αυτά, αν μας ενδιαφέρει το σινεμά, τότε μάλλον οφείλουμε να παρακολουθήσουμε στενά αυτές τις εξελίξεις, να τις αναλύσουμε, να τις κατανοήσουμε.
Μ’ αυτήν την έννοια, αποτελεί πραγματικό επίδικο το ποιες από τις αλλαγές που έχουμε δει μέσα στην χρονιά του κορονοϊού, από πλευράς παραγωγής και κατανάλωσης, θα τείνουν προς μονιμοποίηση ή προς δημιουργία ενός νέου παραδείγματος μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα. Όπως έχουμε σημειώσει ξανά σε αυτήν την ανασκόπηση, σε ένα πρώτο επίπεδο η πανδημία του covid λειτούργησε ως disruptor της βιομηχανίας του θεάματος και της ψυχαγωγίας, αναγκάζοντας ένα σημαντικό κομμάτι της παραγωγής της στο να βάλει φρένο για ένα χρονικό διάστημα, όπως κι ένα μέρος της κοινωνικής ζωής συνολικότερα. Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, όμως, η ίδια η πανδημία λειτούργησε ως accelerator, επιταχύνοντας μια σειρά από υπαρκτές τάσεις αναδιάρθρωσης αυτής της βιομηχανίας που βρίσκονταν ήδη εν εξελίξει τα τελευταία χρόνια: από την κρίση της κινηματογραφικής αίθουσας και των παραδοσιακών στούντιο μέχρι την στροφή προς το streaming ή την υπαγωγή όλο και μεγαλύτερου μέρους της ζωής μας στις ψηφιακές πλατφόρμες της εξατομικευμένης ψυχαγωγίας.
Όλα αυτά τα έχουμε ξαναπεί στον έναν ή τον άλλο βαθμό. Αν μη τι άλλο, το 2020 ήταν μια χρονιά που προβληματιζόμασταν συνεχώς για την κατάσταση του κινηματογράφου και της τηλεόρασης ως θεμελιώδη κομμάτια της μαζικής κουλτούρας και της κοινωνικής ζωής. Κι αν μέχρι το καλοκαίρι το μεγαλύτερο μέρος της χολιγουντιανής βιομηχανίας προβληματίστηκε κυρίως όσον αφορά το πεδίο της διανομής (επιλέγοντας αρχικά τις συνεχείς αναβολές των blockbuster μέχρι την ανάληψη ρίσκου με το Tenet και την επακόλουθη στροφή της Warner και της Disney προς το πεδίο της πλατφόρμας για το 2021), η επανεκκίνηση της κινηματογραφικής παραγωγής σε συνθήκες covid ανέδειξε μια σειρά από αντιθέσεις και όρια που θα τα συναντήσουμε μπροστά μας του χρόνου και τις χρονιές που θα ακολουθήσουν, μιας και οι αποφάσεις που αφορούν το πόσες και ποιες ταινίες θα φτιάχνουν πλέον τα στούντιο κι οι πλατφόρμες θα ζυγίζονται με νέους όρους από εδώ κι έπειτα. Και βέβαια σινεμά δεν είναι μόνο η Αμερική, αλλά αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα για μια άλλη φορά.
Θα ήταν όμως λάθος να υποθέσει κανείς πως το γενικό κουλουβάχατο που περιγράψαμε αδρά παραπάνω σήμαινε πως μέσα στο 2020 δεν βγήκαν καλές ταινίες. Αντιθέτως, αν με ρωτάτε, το 2020 ήταν μια καλή κινηματογραφική χρονιά από πλευράς των ταινιών που καταφέραμε να δούμε, είτε στη μικρή είτε στη μεγάλη οθόνη. Εξάλλου, το είχαμε διπλά ανάγκη το σινεμά φέτος – κι εκείνο, έστω και με αυτόν τον τρόπο, κατάφερε να είναι εκεί για μας. Ούτως ή άλλως, αυτό που χάσαμε ήταν ουσιαστικά οι πρεμιέρες των μεγάλων τίτλων των στούντιο, όπως και κάποιοι δυνατοί φεστιβαλικοί τίτλοι, που στην πλειοψηφία τους μεταφέρθηκαν στο 2021. Οι περισσότερες ταινίες της χρονιάς, όμως, κατάφεραν να βρουν τον δρόμο για τα μάτια μας με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Πριν προχωρήσουμε στην καθιερωμένη ετήσια λίστα μας (η οποία θα περιλαμβάνει φιλμ που κυκλοφόρησαν στις ελληνικές αίθουσες από τον Ιανουάριο κι έπειτα αλλά και κάμποσα άλλα που είχαν digital release διεθνώς μέσα στη χρονιά), επιτρέψτε μας όπως πάντα να κάνουμε μερικά honorable mentions σε κάποιες ταινίες που μας άρεσαν πολύ αλλά δεν χώρεσαν μέσα στην τελική 10άδα.
Πρώτον, σε συνέχεια ενός ιδιαίτερα δυνατού ρεύματος τα τελευταία χρόνια, είδαμε πολλές αξιόλογες ταινίες που σκηνοθέτησαν γυναίκες δημιουργοί, από το Little Women, το First Cow και το Babyteeth μέχρι το The Assistant, το Kajillionaire και το She Dies Tomorrow. Δεύτερον, ήταν πολύ όμορφο που είδαμε μια ανάκαμψη για το ελληνικό σινεμά με ταινίες που μας άρεσαν πολύ όπως η Winona, το Πρόστιμο και το crowd-pleaser Η Μπαλάντα της Τρύπιας Καρδιάς. Τρίτον, πάντα με χαροποιεί να βλέπω περιπετειώδες και απρόβλεπτο sci-fi σαν αυτό που εκπροσώπησαν φέτος το Possessor, το Swallow και το Blood Machines. Τέταρτον, είναι ωραία να βλέπεις σινεμά που είναι πειραματικό με την ουσιαστική και προσβάσιμη έννοια, όπως ήταν το Last and First Men, το Night of the Kings και το Uppercase Print. Και πέμπτο, τέλος, χάρηκα που είδαμε πράγματα εντελώς comforting σαν το Bill and Ted Face the Music κι εντελώς discomforting σαν το Black Bear. Δυστυχώς δεν καταφέραμε να δούμε το Saint Maud και το The Green Knight, δύο πολυαναμενόμενους τίτλους της Α24 που πήγαν για το ’21, ενώ στην χτεσινή μας λίστα για τις καλύτερες σειρές της χρονιάς διευκρινίσαμε ότι το Small Axe το τοποθετούμε εκεί (και μάλιστα στην κορυφή).
Χωρίς παραπάνω φλυαρία, λοιπόν, αυτές είναι 10 αγαπημένες μας ταινίες για το 2020:
Βρίσκω πως ο Pablo Larrain είναι ένας συναρπαστικός δημιουργός. Από τις 8 ταινίες που έχει γυρίσει στα μόλις 44 χρόνια του, ακόμα κι αυτές που δε με τρέλαναν θεωρώ πως έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Το Ema το λάτρεψα και με στεναχώρησε που πέρασε σχετικά απαρατήρητο εδώ, αλλά ποτέ δεν είναι αργά για να το δείτε. Πέρα απ’ όλα τα υπόλοιπα, πρόκειται για μια υπέροχη αισθητική εμπειρία.
Κατά μία έννοια, η πιο 2020 ταινία του 2020. Αυτό εξ’ ορισμού την καθιστά σχιζοειδώς κωμικοτραγική, αλλά από την άλλη αυτή είναι κι η γοητεία της. Είτε το δούμε ως φάρσα πάνω στο πνεύμα των καιρών είτε το δούμε ως πολιτική παρέμβαση στη συγκυρία, το Borat 2 είναι μια ταινία που αν μη τι άλλο κοίταξε την εποχή του στα μάτια. Και γι’ αυτό θεωρώ ότι ο Sacha Baron Cohen αξίζει μπράβο.
Γενικά δηλώνω fan του Taika Waititi στις διάφορες εκδοχές της pop κινηματογραφίας του. Παρόλα αυτά, προσπάθησα να πάρω το Jojo Rabbit και τις ιδέες του εντελώς σοβαρά, όπως αρμόζει στο καλό pop, και θεωρώ ότι βγαίνει κερδισμένο στο στοίχημά του απέναντι στην κωμωδία και την ιστορία. Ξέρω ότι αρκετοί διαφωνείτε, γι’ αυτό και τότε τα είπαμε τόσο αναλυτικά για την ταινία.
Δεν είναι μόνο ότι η Chloe Zhao είναι μια καλή σκηνοθέτρια κι η Frances McDormand μια εξαιρετική ηθοποιός, ούτε είναι μόνο ότι η ταινία κουβαλούσε το hype του Χρυσού Λιονταριού της Βενετίας. Είναι κυρίως ότι η προβολή του Nomadland στις φετινές Νύχτες Πρεμιέρας έσκασε σε μια στιγμή που την είχαμε πραγματικά ανάγκη – κι ήταν τόσο μα τόσο ευφορικά καταπραϋντική.
Κι από τις φετινές Νύχτες Πρεμιέρας πάμε στις περσινές, όταν είχαμε τη ανείπωτη χαρά να δούμε το Bacurau και να μιλήσουμε με τον συν-δημιουργό του, Juliano Dornelles, για σινεμά και πολιτική και άλλα τέτοια πράγματα. Φέτος που η ταινία κυκλοφόρησε διεθνώς κι ευρέως ψηφιακά ευτυχώς την είδε περισσότερο κόσμος – και πρέπει να την δει ακόμα πιο πολύς γιατί είναι φοβερή.
Από την αρχή της χρονιάς που επέστρεψα από το φεστιβάλ Βερολίνου, λίγο πριν συμβούν όλα αυτά, έπρηζα τους πάντες ότι το Digger του Τζώρτζη Γρηγοράκη που θα ερχόταν και στην Ελλάδα μέσα στο 2020 είναι μάλλον η καλύτερη ελληνική ταινία που έχουμε δει εδώ και μια δεκαετία. Χάρηκα που την είδαν τόσοι πολλοί άνθρωποι και, κυρίως, χάρηκα που συμφώνησαν ότι, ναι, είναι ρε φίλε.
Ξανά Βερολίνο, κι η ταινία για την οποία ανυπομονούσα περισσότερο στο φεστιβάλ ήταν το Shirley της Josephine Decker, μια από τις πιο αγαπημένες μου καλλιτεχνικές φωνές στο παγκόσμιο σινεμά αυτήν τη στιγμή. Και, πέρα απ’ όλα τα υπόλοιπα, αυτό που κάνουν η Elisabeth Moss κι ο Michael Stuhlbarg εδώ με τις ερμηνείες τους είναι συγκλονιστικό, είναι σινεμά, αυτό.
Από εδώ και πέρα δυσκολεύτηκα αρκετά, αφού πρόκειται για τρεις ταινίες που λάτρεψα υπερβολικά και ανήκουν για μένα στα καλύτερα πράγματα που έχω δει τα τελευταία χρόνια. Οι αδερφοί Safdie ήταν ήδη ένα από τα πιο ανερχόμενα ονόματα στο αμερικάνικο σινεμά και με το Uncut Gems εδραιώθηκαν πλήρως κι αμετάκλητα ως απόλυτοι μάστορες της κινηματογραφικής τσίτας.
Μιας και λέμε για ανερχόμενα ονόματα στο αμερικάνικο σινεμά, ας κάνουμε μια στάση στον Robert Eggers που με το The Lighthouse μας παρουσίασε μια από τις πιο απόκοσμες κινηματογραφικές εμπειρίες που έχουμε ζήσει εδώ και κάμποσο καιρό. Είμαι πολύ χαρούμενος που το είδα δύο φορές στο σινεμά κι είμαι πολύ μετανιωμένος που δεν πήγα να το δω και τρίτη.
Ουφ. Ήταν μια δύσκολη ταινία, αλλά δύσκολη με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ήταν απαιτητική, όχι απλά επειδή ήταν mindfuck με μια παραδοσιακή έννοια που παραπέμπει σε κινηματογραφική σπαζοκεφαλιά προς επίλυση, αλλά κυρίως επειδή αποτέλεσε μια δοκιμασία που αποσταθεροποιηθεί τις βεβαιότητες σε επίπεδο συναισθηματικό και διανοητικό. Ακόμα περισσότερο, το I’m Thinking of Ending Things του Charlie Kaufman, ακούραστου κι αναντικατάστατου στοχαστή πάνω στην εποχή μας και τους ανθρώπους της, είναι μια ταινία εμμενώς ανοιχτή. Και γι’ αυτό είναι και μια ταινία ανεξάντλητη, που μας χωράει όλους μέσα στην παγωμένη αγκαλιά της.
