Quantcast

Off Season: Οι προκλήσεις και το μέλλον ενός κινηματογραφικού φεστιβάλ, με τα λόγια της ομάδας του Syros International Film Festival

Πήγαμε στη Σύρο, είδαμε σινεμά, μιλήσαμε με τους δημιουργούς του φεστιβάλ

Αλέξανδρος Παπαγεωργίου

7 Σεπτεμβρίου 2020

Συνήθως, όταν πραγματοποιείται ένα κινηματογραφικό φεστιβάλ, τα φώτα πέφτουν πάνω στις ταινίες και τους συντελεστές τους. Λογικό δεν είναι; Αυτοί είναι οι δημιουργοί και αυτά είναι τα εκθέματα. Παρόλα αυτά, ένα φεστιβάλ ποτέ δεν είναι απλά το άθροισμα των τίτλων και των καλεσμένων. Είναι μια δημόσια σφαίρα, μια ατμόσφαιρα, ένας οργανισμός, ένας χώρος κι ένας χρόνος. Αυτά τα στοιχεία, εκείνα δηλαδή που δίνουν σε ένα φεστιβάλ τον ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτιστικό του χαρακτήρα, βρίσκονται εκ των πραγμάτων σε κρίση και επαναδιαπραγμάτευση στην εποχή της πανδημίας του κορονοϊού. Ως γνωστόν, η οικονομία αλλά κι η κοινωνικότητα των πολιτιστικών events έχει περάσει πολύ δύσκολες μέρες κατά το 2020 (όπως όλοι μας άλλωστε), με ένα μέρος αυτής της δραστηριότητας να μεταφέρεται online, ένα άλλο μέρος να ακυρώνεται εντελώς κι ένα ακόμα να προσπαθεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Κατά μία έννοια, λοιπόν, δεν είναι καθόλου περίεργο να αρχίσουμε να ρίχνουμε φώτα όχι μόνο πάνω στις ταινίες και τους δημιουργούς τους, αλλά και στα ίδια τα φεστιβάλ: την κρίση τους, την αναπροσαρμογή τους και βέβαια τους συντελεστές τους.

Το περασμένο τετραήμερο, από τις 3 μέχρι τις 6 Σεπτεμβρίου, βρεθήκαμε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου που επέλεξε φέτος μια διάχυση της διοργάνωσής του μέσα στον χώρο και τον χρόνο, ξεκινώντας τον φεστιβαλικό του κύκλο τον Ιούλιο του 2020 στην Αθήνα και μεταπηδώντας από εκεί στις Κυκλάδες και πίσω διαδοχικά έως και τον Ιούλιο του 2021. Επιλέγοντας την θεματική «Off Season / Εκτός εποχής», η φετινή εκδοχή του φεστιβάλ μοιάζει τόσο με στοίχημα διοργάνωσης ενός κινηματογραφικού event σε συνθήκες αβεβαιότητας όσο και μια διαρκής μεταχείριση της ίδιας της θεματικής της αστάθειας και της ελαστικότητας. Όπως γράφαμε ξανά, αν αυτή τη στιγμή η φυσική ροπή των πραγμάτων μοιάζει να πηγαίνει προς την ψηφιακή μετακόμιση, συνδυαζόμενη φυσικά με την προϋπάρχουσα κι εντεινόμενη κρίση της αίθουσας, αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κι άλλες δυνατότητες, τις οποίες βρίσκονται σε προνομιακή θέση να εξερευνήσουν τα μικρότερα, διακριτικότερα, λιγότερο ανταγωνιστικά (και με τις δύο έννοιες) φεστιβάλ.

Οι ημέρες του φετινού φεστιβάλ ήταν όμορφες και αναζωογονητικές. Το πρόγραμμά ήταν μικρό, συνεκτικό και προσπελάσιμο, δίνοντάς σου τη δυνατότητα να το παρακολουθήσεις εύκολα ολόκληρο κι έπειτα να έχεις μια πραγματική εικόνα για το περιεχόμενο και το ύφος του. Οι τοποθεσίες των προβολών και των άλλων events συνδέονταν τόσο με την κινηματογραφική παράδοση όπως την ξέρουμε (θερινό και drive-in) όσο και με την διάθεση διάχυσης της κινηματογραφικής εμπειρίας σε νέους χώρους (όπως στο ναυπηγείο ανάμεσα στα σκαριά των πλοίων). Όλο αυτό, όντας στενά συνδεδεμένο με τον ίδιο τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Ερμούπολης, έχει μια αύρα ταυτόχρονα μητροπολιτική και νησιωτική, η οποία εκ των πραγμάτων φτωχαίνεται από μια δημοσιογραφική ανταπόκριση. Σε τέτοια φεστιβάλ, το ταξίδι είναι αδιαχώριστο από το σινεμά. Ο χώρος που ενώνονται είναι αυτός της εμπειρίας, ταξιδιωτικής και κινηματογραφικής. Με άλλα λόγια, δε βρίσκουμε νόημα στο να σας πούμε τι είδαμε. Μπορούμε απλά να σας προτείνουμε να πάτε κι εσείς του χρόνου. Θα είναι όμορφα.

Στο μεταξύ όμως, όπως προαναγγείλαμε έμμεσα στην αρχή του άρθρου, μας ενδιαφέρει να μοιραστούμε μαζί σας την συζήτηση που κάναμε με την ομάδα των ιδρυτών του φεστιβάλ το επόμενο πρωί από την πρεμιέρα του 8ου SIFF σχετικά με το πώς είναι να στήνεις ένα τέτοιο event εν μέσω υγειονομικής κρίσης και το τι μπορεί να περιμένει κανείς σχετικά με το μέλλον της ίδιας της μορφής φεστιβάλ κατά το επόμενο χρονικό διάστημα. Είναι ένα θέμα που μας καίει, πρώτα απ’ όλα σαν θεατές και ανθρώπους που αγαπάμε το σινεμά, και το οποίο θα προσπαθήσουμε να επεξεργαζόμαστε διαρκώς τους επόμενους μήνες που τα ετήσια κινηματογραφικοφεστιβαλικά ραντεβού θα μας οδηγήσουν Αθήνα, Δράμα και Θεσσαλονίκη. Προς το παρόν, αυτά που ακολουθούν είναι όσα είπαμε με την Cassandra Celestin, τον Jacob Moe και τον Aaron Khandros. Ελπίζουμε να σας φανούν ενδιαφέροντα.

Πρώτον, μπράβο που καταφέρατε και στήσατε το φεστιβάλ μέσα στην φάση που παίζει. Τώρα που ξεκίνησε, μετά την πρώτη μέρα, είναι μεγαλύτερο το άγχος ή μεγαλύτερη η ανακούφιση;

Jacob: Ανακούφιση, από τα δύο. Δεν ξέραμε καθόλου πώς θα πάει. Έχουν αλλάξει τόσα πολλά φέτος. Αλλάξαμε ημερομηνίες, από Ιούλιο πήγαμε Σεπτέμβρη. Αναρωτιόμασταν για το κοινό, πόσο διαφορετικό θα ήταν. Συνήθως είχαμε αρκετούς guests και καλεσμένους απ’ έξω. Δεν ξέραμε καθόλου ποιοί θα έρθουν στην έναρξη χτες. Νομίζω ήταν μεγάλη ανακούφιση που πήγαν ήρεμα και χαλαρά τα πράγματα. Το Μάρτιο πιστεύαμε ότι δεν θα γίνει. Τον Μάιο αρχίσαμε να σκεφτόμαστε εναλλακτικές. Τον Ιούνιο είπαμε: “ουάου, μάλλον θα καταφέρουμε να το κάνουμε”.

Κασσάνδρα: Ήταν πολύ όμορφα χτες. Το πλήθος ήταν διαχειρίσιμο, οπότε η ομάδα μας κατάφερε να τα πάει πολύ καλά. Είχαμε όμως κι ένα αυστηρότερο plan b σε περίπτωση που ερχόταν περισσότερος κόσμος. Οι άνθρωποι έπαιρναν τα απαραίτητα μέτρα από μόνοι τους, χωρίς να χρειαστεί να τους το επιβάλλουμε. Νομίζω ότι καταλαβαίνουν τι χρειάζεται να κάνουν κι επίσης έχουν πλέον μια εμπειρία μερικών μηνών όσον αφορά την προσέλευση σε events και τον σεβασμό του social distancing.

Παρακολουθώντας τα προηγούμενα χρόνια το πρόγραμμα του φεστιβάλ, έβλεπε κανείς ότι ήταν συχνά πολύπλοκο στο concept του και ταυτόχρονα πολύ στενά δεμένο με τον τόπο της Σύρου. Πώς άλλαξε η πανδημία την προσέγγιση αλλά και τα logistics του όλου πράγματος;

Κασσάνδρα: Από την πλευρά των logistics, το φετινό φεστιβάλ διαρκεί 4 μέρες και πραγματοποιείται σε 3 τοποθεσίες. Δηλαδή θα συνεχίσουμε να κινούμαστε στο νησί, επιλέγοντας όμως τους καταλληλότερους χώρους για την κατάσταση που επικρατεί. Ήμασταν βέβαια ούτως ή άλλως τυχεροί σαν φεστιβάλ γιατί πάντα κάναμε υπαίθριες προβολές, οπότε προσαρμοστήκαμε πιο εύκολα στις νέες συνθήκες.

Jacob: Υπό κανονικές συνθήκες, θα είχαμε επίσης masterclasses και προβολές στο κλειστό σινεμά της Ερμούπολης, οπότε έπρεπε να μαζέψουμε το πρόγραμμα αρκετά. Να κάνουμε μια απόσταξη του συνήθους προγράμματος. Παίζαμε 50-60 ταινίες και τώρα παίζουμε 15. Ήταν μια ωραία πρόκληση και θα δούμε αν στο τέλος θα βγάλει νόημα. Το μαζέψαμε λοιπόν και κάναμε focus σε αγαπημένους και ασφαλείς χώρους. Είναι όλο ένα πείραμα. 

Θα έβγαζε νόημα το φεστιβάλ σας σε εκδοχή streaming, όπως έγινε με άλλες διοργανώσεις φέτος;

Κασσάνδρα: Δε νομίζω να λειτουργούσε. Εξάλλου, αν δει κανείς το πρόγραμμά μας θα διαπιστώσει ότι δεν είμαστε ένα φεστιβάλ που στοχεύει σε νέες ταινίες απαραίτητα. Ως προγραμματίστρια, είμαι χαρούμενη που τόσα άλλα φεστιβάλ στήνονται online, γιατί αν είσαι δημιουργός που έφτιαξε μια ταινία το ‘19 ή το ‘20 τότε θέλεις ο κόσμος να δει την ταινία σου. Κι εμείς ως θεατές επίσης το θέλουμε. Αλλά για εμάς ως φεστιβάλ δεν θα λειτουργούσε.

Jacob: Είμαστε ένα φεστιβάλ προσανατολισμένο στην εμπειρία, αλλά μας ενδιαφέρει κι η σχέση ανάμεσα στο online και το offline. Οπότε δεν θα κάνουμε απαραίτητα online προβολές, αφού κάτι τέτοιο δεν θα έβγαζε νόημα για εμάς και το κοινό μας, αλλά θα κάνουμε κάποια πράγματα ψηφιακά. Ας πούμε έχουμε ένα workshop το φθινόπωρο που θα ξεκινήσει online για έναν χρόνο και την επόμενη χρονιά οι ταινίες που θα φτιαχτούν πρόκειται να παρουσιαστούν σε φυσικό χώρο. Θέλουμε να δούμε πώς αλληλεπιδρά το online και το offline. 

Aaron: Νομίζω ότι μέχρι τώρα αντιστεκόμασταν κάπως στο να κάνουμε πράγματα online. Είναι ένας χώρος τον οποίο καταλαμβάνουν άλλα φεστιβάλ και βγάζει νόημα γι’ αυτά. Εμείς προσπαθούμε να κινηθούμε σε έναν διαφορετικό, ιδιαίτερο χώρο. Θέλουμε να αποτελούμε μια διαφορετική εμπειρία. Εν πολλοίς, το θέμα Off Season προήλθε από την προβληματική του τουρισμού. Οι ταινίες που δείχνουμε φέτος έχουν να κάνουν με το ταξίδι και με την πρωτοπρόσωπη εμπειρία του να πηγαίνεις σε ένα άγνωστο μέρος. Αλλά κυρίως θέλαμε να δημιουργήσουμε μια ατμόσφαιρα κι ένα vibe μέσα από την επιλογή του θέματος. 

Βρίσκετε κάποια συμμετρία ανάμεσα στο online-offline και το on season-off season; Υπάρχει μια διαλεκτική κανονικότητας και αναταραχής που εμφανίζεται και στα δύο ζεύγη.

Aaron: Σίγουρα, ναι. Κατά μία έννοια η κανονικότητα πλέον είναι η online κατάσταση. Υπάρχει ανάγκη για πράγματα που σε τραβάνε μακριά από την οθόνη πλέον. Πράγματα που αφορούν την δουλειά, το παιχνίδι, τον ελεύθερο χρόνο. Μ’ αυτήν την έννοια, το offline και το off season έχουν σημεία που συναντιούνται. 

Μιας και ως φεστιβάλ δεν νιώθετε την πίεση και το βάρος της κινηματογραφικής βιομηχανίας, πόσο απελευθερωτικό είναι για σας να πειραματίζεστε με διαφορετικά formats και χρονικές περιόδους; 

Aaron: Έχουμε κάνει και πράγματα που έχουν βάρος με όρους βιομηχανίας, απλά δεν τα διαφημίζουμε ως τέτοια γιατί δεν έχει σημασία για εμάς να γίνει έτσι. Έχουμε φιλοξενήσει δηλαδή αρκετές πρεμιέρες νέων ταινιών μέσα στα χρόνια. Αλλά ναι, είναι απελευθερωτικό να μην σε περιορίζει αυτό το πλαίσιο. Μας ενδιαφέρει πρωτίστως η εμπειρία μέσα σε έναν χώρο. Η ίδια η ταινία είναι σημαντική, σίγουρα, αλλά δεν είναι το μόνο πράγμα σε ένα φεστιβάλ.

Κασσάνδρα: Ως διοργανωτές το βρίσκουμε σίγουρα πολύ απελευθερωτικό. Ξεκινήσαμε αυτό το φεστιβάλ μέσα από μια πολύ συγκεκριμένη σχέση με τη Σύρο, κι αυτό είναι πάντα κομμάτι της αποστολής μας: να φτιάξουμε ένα υπέροχο φεστιβάλ με ταινίες που υπό άλλες συνθήκες δεν θα γινόταν να δεις σε τέτοιες τοποθεσίες. Έχουμε χρησιμοποιήσει ίσως και 15 σημεία του νησιού μέσα στα χρόνια και πάντα προσπαθούμε να βρούμε καινούρια. Αυτήν την στιγμή, με την ευχέρεια που μας δίνει η εμπειρία κι η χρηματοδότηση, θέλουμε να εστιάσουμε περισσότερο στα workshops που θα εκτείνονται μέσα σε όλο το έτος.

Σαν ένα διαρκές φεστιβάλ δηλαδή.

Κασσάνδρα: Ακριβώς! Μέχρι τώρα δε μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό. 

Φαντάζομαι πολλά φεστιβάλ θα κληθούν να επαναπροσδιορίσουν τον χαρακτήρα τους μέσα στην πανδημία όσον αφορά το ύφος, τον χώρο και τον χρόνο, και μια αποσπασματικότερη προσέγγιση ίσως έχει αρκετά πράματα να προσφέρει. 

Aaron: Είναι μια κατεύθυνση στην οποία θέλαμε έτσι κι αλλιώς να κινηθούμε. Κι έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα, είναι πιο εύκολο να δοκιμάσουμε μια πιο αποσπασματική ματιά για τα κινηματογραφικά events. 

Κι υπάρχει μια ενδιαφέρουσα αντίθεση εδώ, αφού η διεθνοποίηση και η συγκεντροποίηση που επιθυμούν τα φεστιβάλ είναι η ίδια ένας παράγοντας έντασης της πανδημίας.

Aaron: Πράγματι, κι αυτή είναι η μεγαλύτερη conceptual πρόκληση όσον αφορά το φεστιβαλικό πεδίο. Είναι κάτι που το αγαπάμε πολύ κι εμείς και ο κόσμος, αλλά το να φέρνεις πολλούς ανθρώπους κοντά είναι αυτό που χειροτερεύει την πανδημία. Οπότε το να το κάνεις υγειονομικά ασφαλές ήταν το δυσκολότερο πράγμα. Όχι μόνο τεχνικά, αλλά και σε επίπεδο σκέψης. Σε εμάς πιστεύω ότι δεν θα έχει μακροχρόνιες συνέπειες όπως θα συμβεί με άλλα φεστιβάλ που είναι πολύ μεγαλύτερα σε μέγεθος. Στηριζόμαστε σε μια αφοσιωμένη κοινότητα κυρίως από την Ελλάδα (αλλά και την Ευρώπη και τις ΗΠΑ) και πιστεύουμε ότι θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε αυτήν την κοινότητα. 

Jacob: Είναι περίεργο, γιατί το πρώτο πράγμα που μας ανάγκασε να κάνουμε η πανδημία ήταν το να σταματήσουμε τα ταξίδια. Αυτό σε οδηγεί εκ των πραγμάτων στο να διερευνήσεις την τοπικότητα. Μας ενδιαφέρει πολύ αυτό. 

Υπήρξε έντονη πολιτική συζήτηση για τον τουρισμό στην Ελλάδα φέτος. Σας ανησύχησε αυτό όσον αφορά το φεστιβάλ;

Aaron: Δεν είναι ότι μας ανησυχήσε, αλλά μας φάνηκε ενδιαφέρον και θέλαμε να ασχοληθούμε μαζί του. Σε ένα βαθμό, το πρόγραμμά μας φέτος καταπιάνεται και λίγο με τον τουρισμό. Σίγουρα όμως θέλουμε να ασχοληθούμε περισσότερο με το θέμα του τουρισμού στην Ελλάδα στο μέλλον. 

Κασσάνδρα: Έχει σίγουρα ενδιαφέρον. Το θέμα Off Season το επιλέξαμε το προηγούμενο καλοκαίρι, πριν συμβεί τίποτα απ’ όλα αυτά ακόμα. Και σίγουρα ένα μέρος του αφορούσε τον τουρισμό και τις σχέσεις εξουσίας που παράγει μέσα στην τεράστια ιστορία του, τις πλευρές που συνδέονται με την αποικιοκρατία, το ελεύθερο ταξίδι, την αναψυχή κλπ, αλλά και το πώς αυτά συνδέονται με την ιστορία του κινηματογράφου. Αλλά όλα αυτά οδηγούν σε μια έντονη συζήτηση και μια έντονη διάθεση. Εμείς θέλαμε το φετινό μας πρόγραμμα να πιάνει την έννοια του Off Season κι από μια συναισθηματική σκοπιά. Δεν θέλαμε να εστιάσουμε αποκλειστικά στην ταξιδιωτική ή πολιτική πτυχή. Περισσότερο θέλαμε να δούμε την άλλη πλευρά των πραγμάτων. Πώς λειτουργείς μέσα σε μια αλλαγμένη πραγματικότητα; Πιστεύω ότι του χρόνου θα μπορέσουμε να εξετάσουμε περισσότερο το τουριστικό στοιχείο. 

Προβληματίζεστε για το μέλλον των κινηματογραφικών φεστιβάλ ως κοινωνική εμπειρία; Ήδη πολλοί θεσμοί του πολιτισμοί, κρατικοί και ιδιωτικοί, τα βλέπουν περισσότερο ως ρίσκο και σίγουρα δεν τα θέτουν σε προτεραιότητα.

Κασσάνδρα: Ως άτομο, ναι, προβληματίζομαι κι ανησυχώ. Ως διοργανώτρια του SIFF, όχι. Είμαστε κατά έναν τρόπο ένα πολύ προνομιούχο φεστιβάλ, καλοκαιρινό και σε υπαίθριους χώρους. Αυτά το καθιστούν ένα συγκριτικά ασφαλές event. Και δεδομένου ότι το φεστιβάλ λαμβάνει χώρα σε νησί, γίνεται αρκετά ορατό το πόση δραστηριότητα παράγει στην περιοχή. Και το ελληνικό κράτος φυσικά ενδιαφέρεται να βλέπει να γίνονται πράγματα στην περιφέρεια. Οπότε δεν ανησυχούμε και τόσο πολύ για το δικό μας φεστιβάλ. Ως κοινό άλλων φεστιβάλ, φυσικά. Είναι μια κρίσιμη στιγμή.

Aaron: Δε νομίζω ότι ο COVID συγκρίνεται με το Netflix όσον αφορά τις αρνητικές συνέπειες στα κινηματογραφικά φεστιβάλ. Το να είσαι σπίτι και να μπορείς να βλέπεις ό,τι θέλεις στην οθόνη σου είναι η μεγαλύτερη απειλή για τα φεστιβάλ. Εμείς έχουμε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και μια συγκεκριμένη τοποθεσία. Νομίζω κι άλλα μικρά κι ιδιαίτερα φεστιβάλ σαν εμάς θα καταφέρουν να συνεχίσουν.

Jacob: Πράγματι, δεν πιστεύω ότι απειλείται το δικό μας φεστιβάλ, αλλά απειλείται η κοσμοπολίτικη, μητροπολιτική εμπειρία της πολιτισμική κατανάλωσης που προσφέρουν οι μεγάλες διοργανώσεις. Προσωπικά είμαι ΟΚ με μια αποκέντρωση. Να γίνονται περισσότερα και μικρότερα πράγματα στην περιφέρεια. Θα είναι μια αλλαγή, αλλά προσωπικά με ενδιαφέρει πολύ αυτή η αλλαγή.

Aaron: Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο για το μέλλον είναι ότι χτες έμαθα πως το λατομείο όπου κάνουμε προβολές τις περισσότερες χρονιές δεν θα είναι πια διαθέσιμο για του χρόνου. Θα πρέπει να βρούμε ένα νέο λατομείο.

Jacob: Βρήκα ήδη!

Best of internet