Πριν από έναν χρόνο ακριβώς, βρισκόμασταν στις 24ες Νύχτες Πρεμιέρας. Όπως κάθε χρόνο, είδαμε πολλές νέες ταινίες. Κάποιες από αυτές, μάλιστα, μας άρεσαν πάρα πολύ. Δίπλα σ’ αυτές βέβαια, επίσης όπως κάθε χρόνο, υπήρχαν εξαιρετικά αφιερώματα που μας έδιναν μια ευκαιρία πολύτιμη: να βλέπουμε στην μεγάλη οθόνη ταινίες που, σε διαφορετικές συνθήκες, δεν θα βλέπαμε ποτέ στη μεγάλη οθόνη. Πέρσι, λοιπόν, οι Νύχτες Πρεμιέρας φιλοξενούσαν ένα αφιέρωμα στο μεταπολεμικό πολωνικό σινεμά. Μια από αυτές ήταν το Walkover, το δεύτερο φιλμ του Jerzy Skolimowski από το 1965, στο οποίο ο ίδιος είχε τους ρόλους του σκηνοθέτη, του σεναριογράφου, του πρωταγωνιστή και του μοντέρ. Λίγο παραδίπλα, παιζόταν το Knife in the Water, το ντεμπούτο ενός άλλου νεαρού τότε Πολωνού δημιουργού, του Roman Polanski. Στα credits του σεναρίου, δίπλα στον Polanski υπάρχει άλλο ένα όνομα: Jerzy Skolimowski.

Σήμερα, έναν χρόνο μετά, ο Jerzy Skolimowski βρίσκεται στην Αθήνα. Είναι καλεσμένος του ίδιου φεστιβάλ, το οποίο τον βραβεύει για το σύνολο της προσφοράς του στον κινηματογράφο, προβάλλοντας παράλληλα την σπουδαία ταινία του, Moonlighting, με τον εκπληκτικό Jeremy Irons. Το 1982, ο Skolimowski βραβεύθηκε στις Κάννες για το σενάριο της ταινίας. Τρία χρόνια αργότερα, το 1985, έλαβε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στη Βενετία για το The Lightship. Τρία χρόνια νωρίτερα, το 1979, οι Κάννες του έδωσαν το ίδιο βραβείο για το The Shout. Και κάμποσα χρόνια νωρίτερα, το 1967, ο Skolimowski πήρε το Χρυσό Λιοντάρι του Βερολίνου για το The Departure, την πρώτη ταινία που γύρισε μακριά από την Πολωνία. Με λίγα λόγια, ναι, ο σκηνοθέτης σίγουρα δεν είναι ξένος προς τα βραβεία.

Όσο συναρπαστική είναι η φιλμογραφία του, όμως, άλλο τόσο είναι κι η ζωή του Skolimowski. Κατά τη διάρκεια των 81 χρόνων του, έχει υπάρξει ποιητής, συγγραφέας, σκηνοθέτης, ηθοποιός, πυγμάχος, ντράμερ και ζωγράφος. Σπούδασε εθνογραφία, ιστορία και λογοτεχνία. Έκανε σινεμά από το 1960 μέχρι το 1991, κι έπειτα το εγκατέλειψε για σχεδόν 20 χρόνια προκειμένου να αφοσιωθεί στη ζωγραφική, αναλαμβάνοντας ενίοτε μικρούς ρόλους σε ταινίες τόσο παρανοϊκά διαφορετικές μεταξύ τους όσο το Mars Attacks, το Eastern Promises και το The Avengers. Και τελικά, το 2008 επιστρέφει στην καρέκλα του σκηνοθέτη με το υπέροχο Four Nights with Anna. Ο κινηματογραφικός κόσμος τον υποδέχεται πίσω, με χαρά και σεβασμό. Γιατί ο Skolimowski με το σινεμά του είχε χτυπήσει μια φλέβα όλο και πιο σπάνια κι απαραίτητη στο παγκόσμιο σινεμά: ήταν γενναίος, περιπετειώδης, απρόβλεπτος, γοητευτικός, υπερρεαλιστικός, θρασύς. Ήταν ένας μποξέρ ποιητής. Αυτό.

Λίγες ώρες πριν τη τιμητική προβολή του Moonlighting στην Αθήνα και τις Νύχτες Πρεμιέρας, λοιπόν, είχαμε τη μεγάλη χαρά να συζητήσουμε με τον Jerzy Skolimowski. Είπαμε τα εξής λίγα, ελπίζουμε να τα απολαύσετε.

Πρόκειται να παραλάβετε ένα τιμητικό βραβείο εδώ στο φεστιβάλ. Παίρνετε μεγάλα βραβεία εδώ και 50 χρόνια. Πώς ήταν αυτή η αίσθηση στα 30 σας και πώς είναι στα 80 σας;

Όπως κι όλα τα πράγματα στη ζωή. Κάθε τι το αντιμετωπίζεις πολύ διαφορετικά όταν είσαι 30 κι όταν είσαι 80. Τα περισσότερα βραβεία που παίρνω πλέον αφορούν την συνολική προσφορά μου στο σινεμά, το οποίο είναι πολύ διαφορετικό από το να βραβεύεσαι ως νέος. Ας πούμε, πήρα το Χρυσό Λιοντάρι στη Βενετία πριν κλείσω καν τα 30. Τότε, ακόμα έχτιζα τον εαυτό μου. Τώρα κόβω τα κουπόνια για να πάρω τα δώρα απ’ όσα έκανα σ’ όλη μου τη ζωή. [γέλια]

Στις πρώτες ταινίες σας ήσασταν ταυτόχρονα σκηνοθέτης, σεναριογράφος και πρωταγωνιστής, αναπαριστώντας τον εαυτό σας αυτο-βιογραφικά ως πυγμάχο, ως ποιητή, ως φοιτητή ή ως ηθοποιό. Αν δεν είχατε συνεχίσει ως σκηνοθέτης, τι απ’ αυτά θα ήταν πιο κοντά στη ζωή σας;

Οφείλω να πω ότι κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες είμαι περισσότερο ζωγράφος παρά οτιδήποτε άλλο. Έκανα ένα διάλειμμα από την σκηνοθεσία που κράτησε 17 χρόνια. Έπειτα από την ολοκλήρωση μιας ταινίας μου που μίσησα, αποφάσισα να σταματήσω τον κινηματογράφο και να ξανασκεφτώ την λεγόμενη «καριέρα» μου. Τότε πίστευα ότι αυτό το διάλειμμα θα κρατούσε 2, 3, 4, άντε 5 χρόνια, αλλά τελικά κράτησε 17. Σ’ αυτό το διάστημα, κατάφερα επιτέλους να ακολουθήσω την ζωγραφική επαγγελματικά. Ζωγράφιζα όλη μου τη ζωή, αλλά μόνο ανάμεσα στις ταινίες που γύριζα. 

Καθώς έγινα επαγγελματίας ζωγράφος πλέον, ένιωθα σα να αρχίζω από την αρχή. Ένιωθα σαν νεαρός καλλιτέχνης. Έκανα την πρώτη μου έκθεση, μετά την επόμενη, και μετά την επόμενη. Ξεκίνησα να πουλάω τα έργα μου, ξεκίνησα να παίρνω βραβεία ζωγραφικής, φτάνοντας τελικά μέχρι την Μπιενάλε της Βενετίας – ως ζωγράφος πια κι όχι ως σκηνοθέτης. Ήταν σα να μεγαλώνουν νέα φτερά στην πλάτη μου. Και γι’ αυτόν τον λόγο κατάφερα εν τέλει να επιστρέψω στον κινηματογράφο. Την τελευταία δεκαετία έφτιαξα έτσι τρεις ταινίες με τις οποίες είμαι πολύ ικανοποιημένος. Και, ποιος ξέρει, ίσως καταφέρω να φτιάξω κι άλλη. Αλλά αυτή τη στιγμή παραμένω πολύ απασχολημένος ως ζωγράφος.

Η ταινία που σας απογοήτευσε ήταν το Ferdydurke, το οποίο τυχαίνει να είναι κι ένα από τα αγαπημένα μου μυθιστορήματα. Τι πήγε τόσο στραβά ώστε να απογοητευτείτε τόσο βαθιά;

Το μυθιστόρημα του Gombrowicz είναι πράγματι σπουδαίο. Αλλά έκανα ένα πολύ στοιχειώδες λάθος. Προσπάθησα να το μεταφέρω στα αγγλικά. Είναι ένα βιβλίο πολύ δύσκολο να μεταφραστεί. Εσύ σε ποια γλώσσα το έχεις διαβάσει;

Στα ελληνικά.

Δεν γνωρίζω βέβαια πόσο καλή είναι η ελληνική μετάφραση, αλλά η αγγλική ήταν απαίσια. Η γαλλική απ’ όσο ξέρω είναι μέτρια. Αλλά το βιβλίο είναι πολύ δύσκολο να μεταφραστεί γιατί ο Gombrowicz δημιούργησε την δική του γλώσσα εντός των πολωνικών. Ήταν λοιπόν μεγάλο λάθος να το γυρίσω στα αγγλικά, σε μια διεθνή παραγωγή και με ένα διεθνές καστ. Έγινε ένα χάος, ένα χάλι. Κι ήμουν τόσο δυσαρεστημένος με το αποτέλεσμα που αποφάσισα να σταματήσω τον κινηματογράφο εντελώς εκείνη τη στιγμή.

Η επιστροφή σας όμως έκανε πολύ κόσμο χαρούμενο, πόσο μάλλον αφού το Four Nights with Anna ήταν μια υπέροχη ταινία.

Ναι, κι εγώ ήμουν πολύ χαρούμενος που επέστρεψα. Και είμαι ακόμα χαρούμενος γιατί κι οι 3 ταινίες που έκανα μετά την επιστροφή μου με ικανοποίησαν. Είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου ότι όταν γυρίσω στο σινεμά δεν θα κάνω μέτριες ταινίες. Οπότε, κατά τη γνώμη μου, την τήρησα την υπόσχεση. Ελπίζω τουλάχιστον. [γέλια]

Κάτι μου συναρπάζει στην κινηματογραφική σας πορεία είναι το γεγονός ότι, πέρα από τις πολλές σπουδαίες ταινίες που έχετε γυρίσει, παίξατε και δύο εντελώς cult χολιγουντιανούς ρόλους: έναν στο Mars Attacks κι έναν στο Avengers. Πώς προέκυψε αυτό;

Η αλήθεια είναι ότι συνήθως παίζω σε ταινίες που σκηνοθετούν οι φίλοι μου. Το έκανα με τον Taylor Hackford στο White Nights, με τον David Cronenberg στο Eastern Promises, με τον Julian Schnabel στο Before Night Falls, με τον Volker Schlöndorff στο Circle of Deceit. Από τις δύο ταινίες που είπες, πιο ενδιαφέρουσα ιστορία έχει από πίσω το Mars Attacks.

Είμαστε πολλά χρόνια φίλοι με τον Jack Nicholson και πάντα λέγαμε ότι θέλουμε να κάνουμε μια ταινία μαζί. Είχαμε κι ένα σενάριο το οποίο είχαμε δουλέψει πολλά χρόνια νωρίτερα, αλλά δεν καταφέραμε ποτέ να το κάνουμε ταινία. Τελικά, ο Nicholson αγανάκτησε και είπε: «τουλάχιστον ας συνεργαστούμε σαν ηθοποιοί». Έτσι, με πρότεινε στον Tim Burton κι εκείνος μου έδωσε τον ρόλο στην ταινία.

Τι ταινία θα θέλετε να κάνετε τώρα;

Δεν ξέρω ακόμα. Έχω μερικές ιδέες, αλλά δεν ξέρω ακόμα ποια από αυτές θέλω πραγματικά να την κάνω ταινία.

Μου επιτρέπετε να σας προτείνω κάτι; Μια ταινία που θα ήθελα εγώ να δω από εσάς;

Ναι!

Θα ήθελα να κάνετε μια ταινία για τον Arthur Cravan. Ήταν ποιητής, συγγραφέας, ζωγράφος και μποξέρ. Δεν ξέρω κανέναν άλλον πέρα από αυτόν κι εσάς που να έκανε αυτά τα πράγματα μαζί.

Μισό λεπτό, θα το σημειώσω. Ποιος ξέρει, μπορεί και να το κάνω.