Τι σημασία έχει αν μια ταινία είναι αυτοβιογραφική; Αλήθεια, τι σημασία έχει; Τι σημαίνει; Μας εγγυάται μήπως την αλήθεια ή την ειλικρίνεια; Αν μη τι άλλο, όταν μιλάμε για τον εαυτό μας είναι που συνήθως λέμε τα περισσότερα ψέματα, παίζοντας συχνά κρυφτό γύρω από τα γεγονότα. Λέμε ψέματα στους ανθρώπους που αγαπάμε, λέμε ψέματα στους ψυχαναλυτές – δεν θα πούμε ψέματα στην μεγάλη οθόνη; Μπορείς πράγματι να εμπιστευθείς έναν δημιουργό όταν μιλάει για τον εαυτό του; Μπορείς να υποθέσεις ότι, ακόμα κι αν το θέλει, οι πράξεις και οι σκέψεις του είναι διάφανες προς τον ίδιο; Τα γεγονότα πιθανώς είναι εκεί, με τη σειρά που έγιναν ίσως, με τους ανθρώπους που τα έζησαν – αλλά ούτως ή άλλως, όταν μιλάμε για τέχνη, η κυριολεξία κι η αλήθεια δεν είναι το ίδιο πράγμα. Γι’ αυτό, μια ανασκόπηση του παρελθόντος μπορεί να είναι γεμάτη ψέματα και μια ιστορία σε έναν γαλαξία πολύ πολύ μακριά ή στον ώμο του Ωρίωνα να είναι γεμάτη με τόση αλήθεια που δυσκολεύονται να την αντέξουν και τα γεγονότα τα ίδια. Η Roma του Alfonso Cuaron, λοιπόν, είναι μια ταινία αυτοβιογραφική. Ακόμα σημαντικότερα, όμως, είναι μια ταινία προσωπική.

Πέντε ολόκληρα χρόνια μετά το Gravity, ο Cuaron επέστρεψε – αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο. Η νέα του ταινία ανήκει στο Netflix, κι αυτό από μόνο του είχε δημιουργήσει ένα αξιοσημείωτο drama τον τελευταίο καιρό. Φυσικά, όπως ίσως έχετε παρατηρήσει, οι σχέσεις μεταξύ της streaming πλατφόρμας και της παραδοσιακής κινηματογραφικής βιομηχανίας δεν είναι κι οι καλύτερες. Δεν είναι μόνο ότι πέρσι υπήρξε μια έντονη σύγκρουση με το Φεστιβάλ των Καννών, γύρω απ’ την οποία άρχισαν να συζητιούνται όλο και πιο έντονα τα ζητήματα που αφορούν την φύση και το μέλλον της κινηματογραφικής παραγωγής και κατανάλωσης. Είναι, επίσης, ότι καθώς το Netflix εξελίσσεται σιγά-σιγά σε μια βιομηχανία από μόνο του (αναλαμβάνοντας πλέον ταινίες των αδερφών Coen, του Scorsese ή και του Orson Welles), αρχίζει να τίθεται κι υπό διερώτηση πώς και αν θα βλέπουμε πια στην μεγάλη οθόνη τις νέες δουλειές δημιουργών που έχουν ταυτιστεί μ’ αυτήν.

Κι ενώ η streaming υπηρεσία είχε αρχίσει να μοιάζει κάπως πιο διαλλακτική όσον αφορά τον disruptive χαρακτήρα της, το Roma θριάμβευσε φέτος στο Φεστιβάλ της Βενετίας, κερδίζοντας το Χρυσό Λιοντάρι, και πηγαίνει πρόσω ολοταχώς για όλες τις μεγάλες κατηγορίες των Όσκαρ την ερχόμενη σεζόν. Για να το κάνει αυτό, βέβαια, απαιτούνται υποχωρήσεις εκ μέρους του Netflix – με βασικότερη την κινηματογραφική διανομή της ταινίας πριν την πρεμιέρα της στην πλατφόρμα. Και πράγματι, προς μεγάλη ικανοποίηση όλων μας, πριν από λίγες μέρες ανακοινώθηκε πως το Roma θα ξεκινήσει να προβάλλεται στις ΗΠΑ από την 21η Νοεμβρίου, ενώ τον Δεκέμβριο θα πάρει και διεθνή διανομή – με την Ελλάδα να έχει καπαρώσει την 13η Δεκεμβρίου, δηλαδή μόλις μία μέρα πριν ανέβει στο Netflix.

Φυσικά, αυτά είναι υπέροχα νέα – κι επηρεάζουν κι άλλες παραγωγές του Netflix που φοβόμασταν ότι δεν θα καταφέρουμε να δούμε στους κινηματογράφους, ενώ οι αναμνήσεις από τον άδικο χαμό του Annihilation φέτος από τις αίθουσες είναι ακόμα νωπές. Ακόμα και πριν τα χαρμόσυνα νέα, όμως, ομολογούμε πως εμείς τουλάχιστον ήμασταν σχετικά ήσυχοι. Ο λόγος ήταν ο εξής: το Roma θα προβαλλόταν στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης – κι αυτό από μόνο του θα δικαιολογούσε πολλά παραπάνω από τα 504 χιλιόμετρα που κάναμε για να το δούμε, χτες το βράδυ, στην ανακαινισμένη για χάρη του αίθουσα του κινηματογράφου Ολύμπιον, με αμέτρητους ανθρώπους να κοιτούν την μεγάλη οθόνη συγκινημένοι, καθώς ο Cuaron ζωγράφισε το ιμπρεσιονιστικό ψηφιδωτό των παιδικών του χρόνων στο Μεξικό της δεκαετίας του ’70.

Δεν θα πούμε ψέματα: συμπαθούμε πολύ τον Alfonso Cuaron. Δεν είναι ο αγαπημένος μας από τους Three Amigos του μεξικάνικου σινεμά, μιας και μάλλον προτιμούμε τον λατρεμένο λαϊκό δημιουργό του φανταστικού που ονομάζεται Guillermo del Toro (καλά, για τον Alejandro G. Iñárritu μην μιλήσουμε καλύτερα, είναι κρίμα να χαλάσουμε τις καρδιές μας), αλλά είναι αδύνατον να παραγνωρίσει κανείς την κινηματογραφική δύναμη του Y Tu Mamá También και του Children of Men. Και τώρα, κατά την προσφιλή του συνήθεια, ο Cuaron κάθεται ξανά στις καρέκλες του σκηνοθέτη, του σεναριογράφου, του παραγωγού, του μοντέρ και του διευθυντή φωτογραφίας για να μας συγκινήσει όσο έχουν καταφέρει ελάχιστοι άλλοι mainstream κινηματογραφικοί δημιουργοί την τρέχουσα δεκαετία.

Το Roma στήνεται σαν μια ασπρόμαυρη ταινία νεορεαλισμού, με την Πόλη του Μεξικού να ξεπροβάλλει μέσα από τις αντιθέσεις – απ’ τα σπίτια της αστικής τάξης και την λαϊκή διασκέδαση στους δρόμους, μέχρι την εξοχή των προαστίων και τις παραγκουπόλεις των αποκλεισμένων. Δεν είναι, όμως, σε καμία περίπτωση μια ταινία λιτή και μαζεμένη. Είναι εκρηκτικά πληθωρική, στυλάτη, σοφιστικέ και μεγαλοπρεπής. Ναι, ο Cuaron είναι ένας μάλλον μετριόφρων μάστορας της κινηματογραφικής γλώσσας, κι αυτό το ξέραμε ήδη. Το πιο εντυπωσιακό, όμως, εδώ είναι ο τρόπος που κατάφερε να δέσει το κινηματογραφικό του στυλ με την ίδια την οπτική του πάνω στο ποιες ιστορίες από το προσωπικού παρελθόν αξίζει να ειπωθούν και με ποιον τρόπο.

Η ταινία, που παίρνει το όνομά της από την γειτονιά Colonia Roma στην μεξικάνικη πρωτεύουσα, αφηγείται έναν χρόνο από τη ζωή του νοικοκυριού μιας οικογένειας της ανώτερης μεσαίας τάξης των 70s. Στο επίκεντρο, βρίσκεται η Cleo, μια αυτόχθονας υπηρέτρια, σαν αυτή που μεγάλωσε τον Cuaron όταν ήταν παιδί. Γύρω της, αναπτύσσεται κι η ιστορία των υπόλοιπων μελών της οικογένειας, με τη μορφή ομόκεντρων συναισθηματικών κύκλων. Κι εδώ ο Cuaron δοκιμάζει μια οπτική γωνία τρομερής διαύγειας και ειλικρίνειας. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Roma, μοιάζει να μετακινείται συνεχώς μεταξύ του ανήλικου και του ενήλικου εαυτό του. Σαν ένα παιδί, παρατηρεί τον κόσμο των μεγάλων χωρίς να τον κατανοεί, αλλά με την βαθιά αίσθηση ότι εξαρτάται από αυτόν. Και κάθε τόσο, έρχονται στο προσκήνιο είτε εκρήξεις ενήλικης διαύγειας είτε εκρήξεις τραύματος που αναγκάζουν σε απότομη ενηλικίωση.

Καμιά σκηνή δεν αποτυπώνει αυτό το διττό point-of-view του Cuaron από την πρώτη της ταινίας. Καθώς το αμάξι του πατέρα μπαίνει μέσα στο πάρκινγκ του σπιτιού, τα παιδιά, η μητέρα και το υπηρετικό προσωπικό παρακολουθούν με ευλάβεια. Η κάμερα κάνει κοντινά στα χέρια του πατέρα, στο τιμόνι, στο τσιγάρο που κρατά, στις γωνίες του αυτοκινήτου – φτιάχνοντας μια ισχυρή εικονογραφία πατρικής εξουσίας, καθώς αυτό εισέρχεται στην επικράτειά της: το σπίτι της οικογένειας. Με το που βγαίνει από το αυτοκίνητο, όμως, βλέπουμε τον πατέρα σαν αυτό που είναι και σαν αυτό που θα αποκαλυφθεί αργότερα: ένας άνθρωπος, αδύναμος και δειλός, όπως οι περισσότεροι από εμάς. Ο Cuaron είναι ο δημιουργός, κι ο δημιουργός είναι ένα παιδί που μεγαλώνει ακόμα – φτιάχνοντας ταινίες.

Κι υπάρχουν πολλές σκηνές στη Roma που αποπνέουν με σιγουριά έναν αέρα κινηματογραφικής μεγαλοφυΐας που επιλέγει συνειδητά τον δρόμο της ευαισθησίας έναντι αυτού της αλαζονίας. Κι υπάρχουν άλλες τόσες σκηνές που πάλλονται με τόση δραματική και συναισθηματική ένταση που δυσκολεύεσαι να αναπνεύσεις. Αλλού, η οπτική μαγεία σε καθησυχάζει. Παραπέρα, η πολιτική επεξεργασία της εποχής σε κρατά σε αναλυτική εγρήγορση. Παντού, η φροντίδα κι η αγάπη με την οποία ο Cuaron έφτιαξε αυτήν την ταινία, σε κάνει σχεδόν να νιώθεις ευγνώμων που την απολαμβάνεις. Η Roma είναι γενναιόδωρη – οπτικά, αφηγηματικά, πολιτικά, συναισθηματικά.

Όταν, πριν από λίγο καιρό, έγραφα γι’ αυτά που ένιωσα βλέποντας για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη το 2001: A Space Odyssey του Stanley Kubrick, είχα σημειώσει το εξής: “Υπάρχουν ταινίες που χωράνε ολόκληρη την ανθρωπότητα σε μικρή κλίμακα. Υπάρχουν και ταινίες που εξαφανίζουν ολόκληρη την ανθρωπότητα σε μεγάλη κλίμακα”. Η Roma είναι μια ταινία που προσπάθησε να χωρέσει όση περισσότερη ανθρωπότητα μπορούσε μέσα σε 135 λεπτά, μέσα σε ένα σπίτι, μέσα σε μια οικογένεια. Είναι η πιο προσωπική ταινία του Alfonso Cuaron, και γι’ αυτό είναι κι η πιο καθολική ταινία του Alfonso Cuaron. Βασικά, για να είμαστε ακριβείς, είναι το αριστούργημα του Alfonso Cuaron.

Το 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης συνεχίζεται μέχρι τις 11 Νοεμβρίου, με μεγάλο χορηγό την COSMOTE TV.