Τι περιμένετε να πούμε τώρα; Ότι η οικογενειακή ζωή είναι ζόρικη; Ότι η αγία ελληνική οικογένεια μπορεί με χαρακτηριστική ευκολία να σου βγάλει την πίστη; Ότι ένα γιορτινό οικογενειακό τραπέζι έχει την ικανότητα να πάρει πίσω ακόμα και την λίγη ξεκούραση που σου πρόσφερε η άδεια απ’ τη δουλειά; Ότι εντάξει μην τα ισοπεδώνουμε όλα δεν είναι πάντα έτσι; Σωστά όλα αυτά, αγαπητές φίλες και φίλοι – εκτός από το τελευταίο. Αρπάζουμε, λοιπόν, αυτή τη μοναδική ευκαιρία που μας δίνεται ώστε να συγκεράσουμε δύο πολυαγαπημένες γιορτινές παραδόσεις: την χριστουγεννιάτικη οικογενειακή δυσφορία και τους χριστουγεννιάτικους κινηματογραφικούς μαραθώνιους.
Πράγματι, διαλέγουμε 10 ταινίες για τις φετινές γιορτές ώστε να προφυλαχθείτε αποτελεσματικά από την ασφυκτική οικογενειακή αγκαλιά, 10 ταινίες απολύτως ακατάλληλες για όλη την οικογένεια. Η διαδικασία επιλογής δεν ήταν εύκολη. Η δυσλειτουργική οικιακή εστία ήταν πάντα αγαπημένο θέμα επεξεργασίας για το παγκόσμιο σινεμά. Για την δική μας λίστα, βέβαια, επιλέξαμε να αφήσουμε απ’ έξω κάποιες παραδοσιακές δυσλειτουργικές οικογένειες, όπως τους Corleone του Coppola ή τους Tenenbaum του Anderson, αφού η ευρεία και διαχρονική αγάπη γι’ αυτές τις ταινίες ενδέχεται να παραγκωνίσει το αίσθημα ασφυξίας και εγκλωβισμού που επιζητούμε (;!) εδώ. Αντίστοιχα, αφήνουμε απ’ έξω μερικές εξαιρετικά σκληρές αναπαραστάσεις που έχουν όμως την βαθιά ανθρώπινη αγάπη στο επίκεντρό τους (όπως το πάντα απίστευτο A Woman Under the Influence του Κασσαβέτη), αλλά και κάποιες σκληρές οικογενειακές καλτίλες, τίγκα στο αλλόκοτο campiness, σαν το Pink Flamingos του δάσκαλου Waters.
Εν ολίγοις, κάνουμε φόκους στις πιο ασφυκτικές, ανήλιαγες και awkward εκδοχές της κινηματογραφικής οικογένειας, ελπίζοντας πως το άγιο πνεύμα των εορτών θα κάτσει στο οικογενειακό σας τραπέζι, θα τσιμπήσει κατιτίς, κι έπειτα θα σας τραβήξει λίγο παραπέρα λυτρώνοντας την βασανισμένη ψυχή σας. Και καλά Χριστούγεννα, φυσικά.
Κλασική περίπτωση όπου το χιούμορ μπορεί να σε ξεγελάσει ώστε να το περάσεις για μια ηλιαχτίδα ελπίδας μέσα στον ζόφο. Ας μην κοροϊδευόμαστε όμως. Ο Baumbach είναι μάστορας τόσο στην οικογενειακή δυσλειτουργία όσο και στην γλυκόπικρη οπτική που φτάνει βαθιά και κοφτερά μέσα στα συναισθήματά σου χωρίς να το καταλάβεις καν. Τα βασικά συστατικά είναι εδώ – τόσο οι σπαταλημένες ζωές των γονιών όσο και οι awkward εφηβείες των παιδιών, και μερικές φορές η λύση είναι απλή, μπροστά στα μάτια όλων: καλύτερα να το διαλύσουμε βρε παιδιά, μην βασανιζόμαστε άδικα.
That escalated quickly, βασικά. Η ιδιοφυία της ταινίας των Λάνθιμου-Φιλίππου, με τους φανατικούς φίλους και εχθρούς της, βρίσκεται στο ότι αναζητά την απόλυτη συνοχή μέσα στην ίδια την δυσλειτουργία της οικογένειας που βάζει στο ανατομικό τραπέζι. Δεν είναι απλά οι χειριστικές συμπεριφορές, οι συναισθηματικοί εκβιασμοί, η αδυναμία ανταπόκρισης στις προσδοκίες. Αυτά είναι ο αφρός. Στην βάση υπάρχει μια βαθιά δομή τεχνολογίας γνώσης και ελέγχου. Το απόλυτο χριστουγεννιάτικο φιλμ, θα τολμήσουμε να δηλώσουμε.
Ας περάσουμε σε μια ενδιαφέρουσα αλλαγή point-of-view. Συνήθως βλέπουμε τα τέκνα ως θύματα της οικογενειακής δυσλειτουργίας, αλλά ο μεγάλος μαέστρος Ozu φροντίζει να μας θυμίζει ότι όχι κανείς δεν γλιτώνει. Συγκεκριμένα, αφού οι γονείς είναι πλέον γηραλέοι, τότε δεν θα μπορούσαν παρά να είναι άχρηστοι για τα παιδιά τους. Μα τι γλυκό. Αυτό το μινιμαλιστικό εργατικό μελόδραμα είναι ένα απ’ τα μεγάλα αριστουργήματα του παγκόσμιου σινεμά, κι ο Ozu δεν φοβάται να διαπιστώσει ότι, μιας και η αγάπη λίγο-πολύ στέρεψε εντός των δεσμών αίματος, ε οκ, ας την ψάξουμε έξω από αυτούς.
Προσοχή, ακολουθούν σκληρές εικόνες. Ο Solondz δεν φοβάται γενικά, και το είχε αποδείξει ήδη από το φανταστικό ντεμπούτο του, Welcome to the Dollhouse, τρία χρόνια νωρίτερα. Εδώ τραβάει την κατάσταση στα άκρα και ζωγραφίζει μια γλυκύτατη suburban οικογενειακή εικόνα με έναν παιδόφιλο πατέρα και τρεις αδερφές που μισούν θανάσιμα η μία την άλλη. Αυτό που στα χέρια ενός άλλου σκηνοθέτη θα ήταν απλώς άβολο, o Solondz το επενδύει με μια χειρουργικά συγκλονιστική ανάπτυξη των θλιβερών χαρακτήρων του. Είναι σκληρό, είναι awkward, κι είναι επίσης ανησυχητικά αστείο. Σε περίπτωση που δεν σας φτάσει και θέλετε κι άλλο, έχει κι ένα περίεργο ψευδο-sequel, το Life During Wartime του 2009.
Άλλος ένας σπουδαίος κλασικός σκηνοθέτης, από τους πιο αγαπημένους της χρυσής χολιγουντιανής εποχής, ο οποίος βρίσκει στην παραδοσιακή αμερικάνικη οικογένεια την φωτιά που θα ζεστάνει την καρδούλα του. Ο Wyler δεν σπαταλάει τον χρόνο του σε περιττά πράγματα: στοχεύει κατευθείαν στο κέντρο. Αριστοκρατική οικογένεια, τσακωμοί παιδιών για την κληρονομιά των γονέων (με την απίστευτη Bette Davis στον ρόλο της αδικημένης κόρης), απάτες, κλοπές, εκβιασμοί, φόνοι, κι όλες οι υπόλοιπες οικογενειακές αξίες με τις οποίες γαλουχηθήκαμε – ντυμένες σε κλασικό γιορτινό Southern Gothic σκηνικό.
ΟΚ, είναι μια οικογένεια αποτελούμενη από αιμοσταγείς ανθρωποφάγους rednecks κι είναι από μόνη της ικανή να σε αποτρέψει μια και καλή από το concept του οικογενειακού βίου.
Αααχ, ο Χάνεκε, ένας κλασικός κι αγαπημένος χριστουγεννιάτικος σκηνοθέτης – ο αυστριακός Tim Burton, αν θέλετε. Η αλήθεια είναι ότι δυσκολευτήκαμε να διαλέξουμε ανάμεσα στο πλήθος ζεστών οικογενειακών ιστοριών του Χάνεκε, αλλά καταλήξαμε στην Έβδομη Ήπειρο για τον εξής απλό λόγο. Ενώ έτσι κι αλλιώς οι πλούσιες ευρωπαϊκές οικογένειες των ταινιών του σπάνια έχουν καλό τέλος και πάντα έχουν βασανιστικές ρουτίνες, μάλλον καμία άλλη δεν είναι τόσο ψυχρή, άψυχη, νεκρή συναισθηματικά. Η καταστροφή αυτής εδώ της οικογένειας δεν χρειάζεται καμιά εξωτερική συνδρομή, μπορεί να αναλάβει το δύσκολο αυτό έργο από μόνη της – με συνείδηση, ψυχραιμία και άψογη συνεργασία. Μια ταινία πραγματικά για όλη την οικογένεια.
Για κάποιους από τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες, το όνομα Harmony Korine θα είναι ήδη αρκετό, αλλά ας πούμε και μερικές ακόμα διαφωτιστικές κουβέντες. Τα “βιογραφικά στοιχεία” της ταινίας είναι εντυπωσιακά από μόνα τους. Πρόκειται για την ταινία που γύρισε ο Korine μετά το δυστοπικό Gummo, είναι η πρώτη μη-ευρωπαϊκή ταινία του κινηματογραφικού κινήματος “Δόγμα 95” (Trier, Vinterberg κλπ) και ο πατέρας της οικογένειας είναι ο Werner Herzog. Και μόνο αυτό το τελευταίο είναι αρκετό δηλαδή. Κατά τ’ άλλα, η ζωή της αλλόκοτης οικογένειας του νεαρού σχιζοφρενή Julien περιλαμβάνει τα γνωστά μωρέ: λίγη αιμομιξία, λίγο παιδικό φόνο, λίγες φανταστικές συζητήσεις με τον Χίτλερ και πολύ Werner Herzog.
Ανεβάζουμε το επίπεδο, αφού το Ice Storm δεν έχει μία αλλά δύο δυσλειτουργικές οικογένειες να ανταλλάζουν μεταξύ τους τις δυσλειτουργίες τους. Κανείς δεν νοιάζεται για κανέναν, οι πάντες χειρίζονται τους πάντες, μια παγοθύελλα πλησιάζει την γειτονιά. Εκτός αυτού, το ζεστό και γιορτινό Thanksgiving κλίμα της ταινίας ταιριάζει, αν μη τι άλλο, γάντι με τις άγιες μέρες που πλησιάζουν – σαν παγοθύελλα, θα τολμούσαμε να πούμε. Δόξα και τιμή στους έφηβους Tobey Maguire, Elijah Wood, Christina Ricci και Adam Hann-Byrd που κατάφεραν να συνεχίσουν την ζωή και την καριέρα τους μετά από αυτήν την, καταπληκτική ομολογουμένως, ταινία.
Ο χρυσός νικητής των οικογενειακών εορτών, ο αληθινός εκπρόσωπος του εορταστικού πνεύματος, μια γαλοπούλα γεμιστή με πόνο, δυστυχία και κυνισμό. Πάνω που θα ετοιμαστείς να πεις “έχει και πλάκα όμως”, η τρεμάμενη κάμερα του Vinterberg θα σε ξαναφέρει στα συγκαλά σου ώστε να διαπιστώσεις ότι δεν είναι κατάσταση αυτή. Όντας η εναρκτήρια ταινία του Δόγματος 95, η Γιορτή δεν αρκείται στο να αναπτύξει θεματικά την ακραία συνθήκη της πλούσιας δανέζικης οικογένειας που αναπαριστά, αλλά φροντίζει επίσης να την συνοδεύσει με αλλόκοτες γωνίες λήψεις, σπασμωδικές κινήσεις και σχιζοφρενικό μοντάζ. Ένα πραγματικά χριστουγεννιάτικο φιλμ, μια ολοκληρωμένη εμπειρία για το μυαλό, την ψυχή και το στομάχι.
