Μετά από μια σύντομη μάχη με τον καρκίνο του πνεύμονα, ο 77χρονος George A. Romero άφησε την τελευταία του πνοή την Κυριακή 16 Ιουλίου, περιτριγυρισμένος από την σύζυγο, Suzanne Desrocher Romero, και την κόρη του, Tina Romero, ακούγοντας το soundtrack του Victor Young για μια από της αγαπημένες του ταινίες, το The Quiet Man. Όπως στην ταινία του John Ford από το 1952 ο John Wayne εγκαταλείπει τις ΗΠΑ για να ταξιδέψει στην ραψωδιακή και μυθικά δοσμένη Ιρλανδική εξοχή των προγόνων του, έτσι κι ο Romero αφήνει τον κόσμο των ζωντανών νεκρών για να κατοικήσει πια το πάνθεον την ανθρώπινης μνήμης.
Όπως συμβαίνει συνήθως, η μεγαλοφυΐα του Romero αποκαλύφθηκε απροειδοποίητα. Όταν στα τέλη της δεκαετίας του ’60 έφτιαξε την Image Ten Productions μαζί με μια χούφτα φίλους του προκειμένου να γυρίσει τη Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών, η σκηνοθετική του δουλειά περιοριζόταν σε λίγα διαφημιστικά σποτ και ταινιάκια μικρού μήκος. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι η μεγαλοφυΐα του ήταν διάφανη προς τον ίδιο. Κατά τα πρώτα στάδια παραγωγής του άτιτλου ακόμα project τους, ο Romero κι ο συνεργάτης του, John Russo, δεν έβλεπαν το μετέπειτα δημιούργημά τους παρά σαν άλλη μια πινελιά στον χαοτικό καμβά των exploitation horror b-movies που ήταν σε άνθιση στα 50s και 60s. Αυτή την δίψα της κινηματογραφικής βιομηχανίας για το αλλόκοτο θέλησαν να εκμεταλλευτούν, όπως δήλωνε αργότερα ο Romero, για τον οποίο η αρχική ιδέα του σεναρίου δεν ήταν παρά μια αντιγραφή του μυθιστορήματος I Am Legend του Richard Matheson.
Oι κοινωνικές συνθήκες, βέβαια, έχουν έναν μοναδικό τρόπο να συναντιούνται με το πρωτογενές υλικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Βρισκόμαστε στο 1968. Το άρωμα στην ατμόσφαιρα των Ηνωμένων Πολιτειών χαρακτηρίζεται από τον πόλεμο στο Βιετνάμ, την παρανοϊκή απειλή του σοβιετικού κινδύνου και το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων κοινοτήτων, καθώς οι θεσμοί και οι βεβαιότητες του δυτικού μεταπολεμικού κόσμου αμφισβητώνται και από μέσα και από έξω. Το πώς αυτές οι ιστορικές δυνάμεις επενεργούν στον Romero και τη Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών δεν είναι και κανένα τρομερό αίνιγμα. Αμέτρητο είναι το μελάνι που έχει, δικαίως, χυθεί για τον πολιτικά αλληγορικό χαρακτήρα της ταινίας: την ανάδειξη του φόβου του Άλλου, την κριτική της μαζικής κουλτούρας, την καταδίκη του ρατσισμού, την αμφισβήτηση της πυρηνικής οικογένειας, την πρόβλεψη της εκδίκησης της αμερικάνικης σιωπηλής πλειοψηφίας. Ας μην υποτιμήσουμε, όμως, την αξίας της κυριολεξίας στη Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών – γιατί αυτή η κυριολεξία, των νεκρών που κυνηγούν τους ζωντανούς, είναι εκκωφαντική.
Όπως είναι γνωστό, τα ζόμπι δεν είναι επινόηση του Romero, ενώ στην ταινία του δεν αναφέρεται καν η ίδια η λέξη. Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, τα ζόμπι αναπαρίστανται στον κινηματογράφο είτε ως λευκή πρόσληψη των θρησκευτικών παραδόσεων της Καραϊβικής (όπως στις κλασικές ταινίες τρόμου White Zombie και I Walked with a Zombie του 1932 και 1943 αντίστοιχα), είτε ως στοιχεία ενός μοχθηρού σχεδίου επιστημονικής φαντασίας (όπως στα 50s b-movies τύπου Creature with the Atom Brain και Plan 9 from Outer Space). Εδώ εντοπίζεται το σημείο μηδέν της ρήξης του Romero με την μέχρι τότε horror παράδοση. Οι ζωντανοί νεκροί της ταινίας του δεν έχουν σχέδιο, δεν έχουν κίνητρο, δεν έχουν αφέντη. Δεν προμηνύεται η αποκάλυψη, βρισκόμαστε ήδη εντός της από το πρώτο δευτερόλεπτο. Δεν ερμηνεύεται η καταστροφή, απλά βιώνεται.
Καθώς απουσιάζουν τα εξωτερικά σημεία αναφοράς γι’ αυτήν την καταστροφή, η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών μας καλεί να αναζητήσουμε το περιεχόμενο του τρόμου μέσα στις ίδιες τις σχέσεις ζωντανών και νεκρών. Με ιδιαίτερα κυριολεκτικό τρόπο, ο Romero τονίζει ότι οι νεκροί βαραίνουν σαν εφιάλτης πάνω στους ζωντανούς. Το ξύπνημά τους μοιάζει αυταπόδεικτο κι η διάκριση μεταξύ ανθρώπινου και μη-ανθρώπινου, ζωντανού και νεκρού, δεν είναι απόλυτη αλλά τοποθετείται μέσα σε ένα φάσμα. Ο τρόμος που δημιουργεί ο Romero πηγάζει ακριβώς από το γεγονός ότι οι ζωντανοί και οι νεκροί κατοικούν μέσα στο ίδιο συνεχές. Οι νεκροί δεν είναι απλώς νεκροί, είναι ζωντανοί νεκροί. Οι κοινωνικοί ρόλοι και οι συναισθηματικοί δεσμοί των νεκροζώντανων αντιστρέφονται και διατηρούνται παράλληλα μέσα στην δολοφονική τους λαιμαργία, βγάζοντας στην επιφάνειά το καταπιεσμένο τους περιεχόμενο. Ελάχιστα από τα μεγάλα ταμπού του δυτικού πολιτισμού απουσιάζουν από τη Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών: πατροκτονία, μητροκτονία, επιμειξία, αιμομιξία, και, φυσικά, ανθρωποφαγία.
Αυτό είναι, πιθανώς, το κυριολεκτικό αποκαλυπτικό περιεχόμενο που συνοδεύει την πολιτική αλληγορία της Νύχτας των Ζωντανών Νεκρών. Η εμφάνιση των καταπονημένων και απωθημένων δυνάμεων που κρύβονται μέσα στους ανθρώπινους θεσμούς και δεσμούς. Αν ακολουθήσουμε αυτήν την γραμμή σκέψης, το gore στοιχείο της ταινίας γίνεται σχεδόν περιθωριακό. Σ’ ένα πολύ βασικό επίπεδο, ο Romero απεικονίζει βίαια τον τρόπο που αλληλο-στοιχειώνονται χωρίς σταματημό οι νεκροί και οι ζωντανοί μεταξύ τους. Μοιάζει απλοϊκό, αλλά μάλλον αυτός ήταν ο τρόπος που έβλεπε το φανταστικό στοιχείο στον κινηματογράφο ο Romero. Σχολιάζοντας την αγαπημένη του ταινία, The Tales of Hoffman των Powell και Pressburger, έλεγε ότι τα εκφραστικά μέσα του ντουέτου ήταν απλά, αλλά η δύναμή τους τεράστια: “Ήταν προφανή, αλλά λειτουργούσαν”.
Αν ψάξουμε να βρούμε σημάδια αισιοδοξίας στο αριστούργημα του Romero, μάλλον δεν θα βρούμε πολλά πράγματα. Η αρχική ηρωίδα της ταινίας περνάει το μεγαλύτερο μέρος της σε κατατονική κατάσταση. Η πυρηνική οικογένεια ξεκληρίζεται από την ίδια της την κόρη. Το νεαρό ετεροφυλόφιλο ζευγάρι που μοιάζει με την ελπίδα για τη συνέχεια του ανθρώπινου είδους πεθαίνει ήδη από τα μισά της ταινίας. Τέλος, ο μαύρος πρωταγωνιστής της Νύχτας των Ζωντανών Νεκρών και τελευταίος επιζώντας του βασικού καστ, γλιτώνει από τα ζόμπι και δολοφονείται εν ψυχρώ από έναν λευκό όχλο που έχει πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Ας μην βιαστούμε, όμως, να χαρακτηρίσουμε μηδενιστική την ματιά του Romero. Όταν τον ρωτούσαν για το πολιτικό περιεχόμενο της ταινίας, ο ίδιος σημείωνε πως αυτό ξεπήδαγε όχι βάσει σχεδίου αλλά ασυναίσθητα, αυθόρμητα, ασυνείδητα: “Όταν ο κόσμος έλεγε ότι αυτό ήταν μια γενναία κίνηση, εγώ απαντούσα ότι απλά ήταν ο τρόπος που κάναμε τα πράγματα. Είναι περισσότερο μια αντανάκλαση του πώς σκεφτόμασταν σαν παρέα παρά μια υπολογισμένη πολιτική δήλωση”. Αν, λοιπόν, μας δείχνει κάτι το τέλος της Νύχτας των Ζωντανών Νεκρών, μέσα στον σκοτεινό συμβολισμό του, είναι ότι οι ζωντανοί είναι αυτοί που έχουν τον τελευταίο λόγο, την επιλογή και την ευθύνη.
