Πραγματικά, καιρός ήταν. Όχι πως μέχρι τώρα έλειψαν από την δημόσια σφαίρα οι μαρτυρίες γυναικών και queer υποκειμένων ενάντια στην κανονικότητα της σεξουαλικής παρενόχλησης και την κουλτούρα του βιασμού. Τουναντίον, η τελευταία δεκαετία ήταν γεμάτη φεμινιστικούς αγώνες που κατάφεραν να ανοίξουν σημαντικές ρωγμές μέσα στην ελληνική κοινωνία, από τις αντιδράσεις στην διαπόμπευση των οροθετικών σεξεργατριών σχεδόν δέκα χρόνια πίσω μέχρι τις πιο πρόσφατες υποθέσεις των δολοφονιών της Ελένης Τοπαλούδη και της Zackie Oh. Παρόλα αυτά, το πρόσφατο κύμα καταγγελιών που ξεκίνησε από την ιστιοπλόο Σοφία Μπεκατώρου, επεκτάθηκε στον χώρο του αθλητισμού και σήμερα ταρακουνάει συθέμελα τον κόσμο του θεάτρου προσέφερε στις γυναικείες εμπειρίες καταπίεσης μια ορατότητα και μια δημοσιότητα που όμοιά της δεν έχουμε ξαναδεί στην ελληνική πραγματικότητα. Κι αυτό, για να ξεκαθαρίζουμε την θέση μας ήδη από την αρχή, είναι αναμφίβολα θετικό. Και μακάρι να επεκταθεί σε όσους περισσότερους κοινωνικούς, επαγγελματικούς και καλλιτεχνικούς χώρους είναι δυνατόν (με το καλό επίσης σε ελληνική τηλεόραση και σινεμά, να προσθέσω).
Όπως έχει γραφτεί ξανά και ξανά αυτές τις μέρες, το πνεύμα του #MeToo έσκασε με πάταγο στην ελληνική δημόσια σφαίρα, σχεδόν 4 χρόνια μετά τις κατηγορίες εναντίον του Harvey Weinstein τον Οκτώβριο του 2017 που πυροδότησαν ένα ντόμινο αποκαλύψεων περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης οι οποίες ομαδοποιήθηκαν κάτω από το viral hashtag που χρησιμοποίησαν οι καταγγέλουσες γυναίκες στις μαρτυρίες τους. Φυσικά, όπως τότε έτσι και τώρα, οι παραδοσιακές (ανδρικές αλλά όχι μόνο) άμυνες υψώθηκαν ταχύτατα: πολλοί σπεύδουν να κατηγορήσουν τα θύματα αντί για τους θύτες, πολλοί ρωτάνε (σχεδόν πάντα εκ του πονηρού) “γιατί τώρα”, πολλοί προειδοποιούν για τον κίνδυνο μιας “χούντας της πολιτικής ορθότητας” (sic), πολλοί βιάζονται να επιβεβαιώσουν πως “αυτό είναι το κόστος των καλλιτεχνικών επιτευγμάτων”, πολλοί ανησυχούν για την “διάσωση του φλερτ” (lol) μέσα σε αυτήν την νέα πραγματικότητα. Δεν είναι αυτό το κείμενο ο χώρος όπου θα απαντήσουμε σε όλα τα παραπάνω. Παρόλα αυτά, θέλαμε να τα καταγράψουμε για να γίνει εμφανές το τρομερά αφιλόξενο πλαίσιο μέσα στο οποίο μια γυναίκα μοιράζεται το τραυματικό βίωμά της καλώντας μας να την πιστέψουμε.
Ήδη από το ξέσπασμα του #MeToo πίσω στο 2017, λοιπόν, έγινε εμφανές ότι η αφήγηση αυτών των εμπειριών εκ μέρους των υποκειμένων που τις βίωσαν είναι μια τρομερά σημαντική υπόθεση. Και, σε ένα δεύτερο επίπεδο, η αναπαράσταση τόσο των ίδιων των εμπειριών όσο και των αφηγήσεων τους άρχισε να μπαίνει όλο και πιο έντονα ως ζήτημα εντός της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής. Εξάλλου, τα 10s είχαν φέρει μαζί τους και μια de facto άνθιση του σινεμά και της τηλεόρασης που αναζητά μια αυτοτελή γυναικεία καλλιτεχνική έκφραση, αναδεικνύοντας μια σειρά από γυναίκες δημιουργούς της μικρής και της μεγάλης οθόνης στις οποίες έχουμε αναφερθεί πολλάκις σε αυτό εδώ το site. Έτσι, τα τελευταία 3-4 χρόνια έχουμε δει όχι μόνο πολλές περισσότερες γυναικείες ταινίες γενικά, αλλά και αρκετές ταινίες ή σειρές που επιχειρούν ειδικότερα να αναμετρηθούν ευθέως με το πνεύμα του #MeToo. Με τέτοιους τίτλους θα ασχοληθούμε σε αυτό εδώ το αφιέρωμα, ελπίζοντας να βοηθήσουν σε μια πιο σφαιρική κατανόηση του φαινομένου από την σκοπιά της οπτικής αφήγησης, με την αυτονόητη προειδοποίηση βέβαια για περιεχόμενο που αφορά πολλαπλά περιστατικά κακοποίησης και βιασμού.
Πριν προχωρήσουμε πιο συγκεκριμένες στις 10 #MeToo ταινίες και σειρές που έχουμε διαλέξει, ας κάνουμε πρώτα μερικές διευκρινίσεις. Πρώτον, προφανώς μιλάμε για πράγματα που έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, οπότε δεν υπονοούμε ότι οι παρακάτω τίτλοι μοιράζονται σώνει και ντε μια κοινή φεμινιστική οπτική. Δεύτερον, επιλέξαμε ταινίες και σειρές που έχουν δημιουργηθεί από γυναίκες και επεξεργάζονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό την προβληματική της γυναικείας φωνής και του γυναικείου βλέμματος (γι’ αυτό και λείπουν τίτλοι σαν το Bombshell ή το The Invisible Man που έχουν γυριστεί από άντρες). Τρίτον, για λόγους συντομίας αφήσαμε απ’ έξω τα ντοκιμαντέρ και εστιάσαμε στην μυθοπλασία (μπορείτε όμως να τσεκάρετε τα Untouchable, On the Record, Athlete A και Surviving R. Kelly). Τέταρτον, όσον αφορά τις σειρές, αποφασίσαμε να εστιάσουμε σε τίτλους που ασχολούνται εξολοκλήρου με το ζήτημα αλλά αξίζει να επισημάνουμε ότι υπήρξαν και πολλές σειρές που αφιέρωσαν συγκεκριμένα επεισόδια ή storylines στο MeToo (από το BoJack Horseman και το Tuca & Bertie μέχρι το It’s Always Sunny in Philadelphia και το Brooklyn Nine-Nine). Πέμπτο, και τελευταίο, να σημειώσουμε ότι το She Said του τίτλου του κειμένου προέρχεται από το ομώνυμο βιβλίο των δημοσιογράφων Jodi Kantor και Megan Twohey που ανέλαβαν την έρευνα της υπόθεσης Weinstein για τους New York Times πίσω στο 2017. Προχωράμε στη λίστα.
Τόσο αυτή όσο και η επόμενη ταινία συνέπεσαν με την απαρχή του #MeToo, καθώς κυκλοφόρησαν λίγο πριν την μεγάλη του έκρηξη. Μ’ αυτήν την έννοια, αποτελούν περισσότερο δείκτες του κλίματος που διαμορφωνόταν ήδη παρά ταινίες επηρεασμένες από τις ίδιες της καταγγελίες. Επίσης, λόγω του χαρακτήρα τους ως σύγχρονες γυναικείες ματιές πάνω στο παραδοσιακό rape-and-revenge είδος, τέτοιες ταινίες αποτέλεσαν ταυτόχρονα αντικείμενο ουσιαστικών συζητήσεων πάνω στην φαντασίωση της εκδίκησης, την μετατροπή του θύματος σε θύτη, την απονομή δικαιοσύνης, την σχέση male/female gaze και την παράδοση του exploitation κινηματογράφου.
Σε έναν βαθμό, όσα είπαμε παραπάνω για το Revenge ισχύουν και για το M.F.A. που κινείται σε παρόμοιο μήκος κύματος. Αξίζει βέβαια να σημειώσουμε το πολύ ενδιαφέρον fact ότι στην ταινία ως εκδικήτρια φεμινίστρια πρωταγωνιστεί η Franscesca Eastwood, κόρη του Clint Eastwood, αιώνιου συμβόλου του παραδοσιακού ματσό βιτζιλαντισμού.
Εδώ έχουμε μάλλον την πρώτη καθαρόαιμη MeToo ταινία της νέας εποχής γυναικείων μαρτυριών, η οποία βέβαια επίσης γράφτηκε και γυρίστηκε πριν τις καταγγελίες του 2017, αποτελώντας άλλη μια ένδειξη ότι αυτή η έκρηξη σιγόβραζε και ωρίμαζε για πολύ καιρό. Κι είναι επίσης μια σημαντική ταινία γιατί η Jennifer Fox αφηγείται μυθοπλαστικά την δική σεξουαλική κακοποίηση που βίωσε ως παιδί 13 ετών.
Αν με ρωτάτε, αυτή εδώ είναι η καλύτερη ταινία της λίστας κι αυτή που, κατά τη γνώμη μου, καταφέρνει να προσεγγίσει με την πιο ενδιαφέρουσα κινηματογραφική ματιά το ζήτημα. Στο The Assistant η Kitty Green απομακρύνεται από τα χολιγουντιανά φώτα της δημοσιότητας και στρέφει την προσοχή της στον κοινότοπο εργασιακό χώρο πίσω από την κινηματογραφική παραγωγή, δημιουργώντας έτσι μια ταινία που κάνει μπαμ ότι φτιάχτηκε με μεγάλη έρευνα, προσοχή και φροντίδα.
Κάπου εδώ, κατά το φθινόπωρο του 2019, αρχίζουν να εμφανίζονται κι οι πρώτες μεγάλες pop παραγωγές που αγγίζουν τα θέματα του MeToo. Το Netflix ήταν ένα από τα πρώτα δίκτυα και πλατφόρμες που μπήκαν στο παιχνίδι, με το Unbelievable να αποτελεί ένα καλοφτιαγμένο και καλογραμμένο αστυνομικό δράμα εξερεύνησης μια σειράς βιασμών που πραγματοποιήθηκαν στην πραγματικότητα από το 2008 μέχρι το 2011.
Η δεύτερη μεγάλη σειρά της MeToo εποχής ήταν το The Morning Show που έκανε πρεμιέρα λίγο μετά το Unbelievable στην streaming πλατφόρμα της Apple με ένα εξαιρετικά λαμπερό καστ που έδωσε μεγάλη ορατότητα στη σειρά. Σίγουρα πιο απλουστευτικό σε σύγκριση με άλλους τίτλους της λίστας, αλλά αν μη τι άλλο ενδεικτικό της σεξιστικής σαπίλας που κυριαρχεί στον χώρο της τηλεόρασης. Να σημειωθεί ότι την ίδια περίοδο κυκλοφόρησε και το The Loudest Voice που αφηγούταν την πορεία του Roger Ailes, δημιουργού του Fox News, η οποία τερματίστηκε μετά τις εις βάρος του καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση το 2016.
Παρότι η σεξουαλική κακοποίηση βρίσκεται μάλλον στο background της ιστορίας που αφηγείται το υπέροχο Never Rarely Sometimes Always, στοιχειώνοντας έμμεσα την ηρωίδα και την απόφασή της να πραγματοποιήσει έκτρωση, ο απόηχος του MeToo είναι εξαιρετικά ηχηρός στην κομβική σκηνή που απ’ την οποία προέρχεται ο τίτλος της ταινίας. Και, οκ, μιλάμε για απίστευτη σκηνή.
Μπορεί να μην είναι το πιο σπουδαίο δείγμα του φεμινιστικού horror που ούτως ή άλλως βρίσκεται σε άνθιση τα τελευταία χρόνια, αλλά η μεταφυσική/folklore προσέγγιση της Romola Garai όσον αφορά το αποσιωπημένο τραύμα έχει σίγουρα κινηματογραφικό ενδιαφέρον. Σε παραπλήσιο κλίμα, αξίζει ίσως να τσεκάρετε και το πρόσφατο Sleep του Michael Venus.
Έχουν γραφτεί πολλά για αυτήν την σειρά, εξάλλου κι εμείς την τοποθετήσαμε ξανά και ξανά μέσα στις καλύτερες που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια. Όπως και η Fox στο προαναφερθέν The Tale, εδώ η Michaela Coel παίρνει τις προσωπικές της εμπειρίες κακοποίησης και τις μετατρέπει σε τηλεοπτική αφήγηση με τρόπο που αποπνέει αξιοθαύμαστο θάρρος, κατανόηση, φροντίδα και χιούμορ.
Η πιο πρόσφατη από τις ταινίες της λίστας, μιας και κυκλοφόρησε στις αμερικάνικες αίθουσες και τις streaming πλατφόρμες στα τέλη Δεκεμβρίου και τα μέσα Ιανουαρίου αντίστοιχα. Γραμμένο και σκηνοθετημένο από την Emerald Fennell, μία εκ των σεναριογράφων του Killing Eve, το Promising Young Woman επιχειρεί να ανανεώσει το είδος του φεμινιστικού revenge tale με τρόπο που απομακρύνεται από το exploitation των Revenge/M.F.A και πηγαίνει περισσότερο προς το ύφος της κυνικής μαύρης κωμωδίας. Σε κάθε περίπτωση, παρόλο που προσωπικά το βρήκα ενίοτε να ενδίδει υπερβολικά στο νιχιλιστικό edginess, πρόκειται σίγουρα για μια πανέξυπνη ταινία που δικαίως έχει προκαλέσει τον ντόρο που ήθελε έτσι κι αλλιώς να προκαλέσει.
