Αν είσαι σειρά ή ταινία (οκ ωραία ξεκινάμε), υπάρχει για σένα μια μοίρα που είναι ταυτόχρονα η ευχή κι η κατάρα της σύγχρονης τηλεοπτικής και κινηματογραφικής παραγωγής: το να αποκτήσεις το δικό σου franchise. Γιατί είναι ευχή; Γιατί αν μη τι άλλο δείχνει ότι υπάρχουν όλο και περισσότερες ελπίδες επιβίωσης για τίτλους που στο παρελθόν μπορεί να μην κατάφερναν καν να φτάσουν στην οθόνη. Γιατί είναι κατάρα; Γιατί αυτή η επιβίωση έχει μερικούς δυσμενείς όρους, με βασικότερο την μετατροπή της original σειράς ή ταινίας σε μια αλυσίδα παραγωγής νέων τίτλων χωρίς φαντασία, έμπνευση, όραμα και (σε τελική ανάλυση) λόγο ύπαρξης. Δυστυχώς, αυτή είναι χοντρικά η φάση της μεταμοντέρνας βιομηχανικής pop κουλτούρας. Κάθε τηλεοπτικό ή κινηματογραφικό έργο αντιμετωπίζεται πρωτίστως ως προϊόν και δευτερευόντως ως τέχνη. Ή, ακόμα ακριβέστερα, είναι ένα δυνητικό brand προς επέκταση.
Φυσικά, το φαινόμενο είναι σύνθετο και το έχουμε αναλύσει με διάφορες αφορμές στο παρελθόν. Ακόμα όμως κι αν αδιαφορεί κανείς γι’ αυτό σε επίπεδο ανάλυσης, είναι αδύνατον να μην το έχει συναντήσει στην πράξη. Όπως έχουμε ξαναπεί, πριν τη χρυσή εποχή του streaming ο βασικός φόβος μιας τηλεοπτικής σειράς ήταν το να κοπεί πρόωρα. Πλέον, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει είναι το να την ξεχειλώσουν εντελώς και να μην την αφήσουν να τελειώσει όταν πρέπει, όπως πρέπει, με τον τρόπο και τον ρυθμό που θέλει ο δημιουργός της. Μέσα στο περιβάλλον των αμέτρητων sequels και prequels, λοιπόν, ο γενικός κανόνας λέει ότι οι σειρές κι οι ταινίες που γεννάει αυτή η διαδικασία είναι σκατά. Αν κοιτάξουμε τη μεγάλη εικόνα, βλέπουμε μια απουσία πρωτοτυπίας και ρίσκου που χαρακτηρίζει όλο και περισσότερο τη βιομηχανία του θεάματος. Αν κοιτάξουμε τη μικρή εικόνα, συσσωρεύουμε τη μια απογοήτευση μετά την άλλη από το τάδε ή το δείνα spin-off.
Σ’ αυτήν την τελευταία λέξη θα εστιάσουμε εδώ. Για να κάνουμε πιο σαφή τον όρο, μιλώντας για spin-offs δεν αναφερόμαστε απλά σε sequels ή prequels που αφορούν μια ταινία ή σειρά. Ένα spin-off μπορεί να συνεχίζει την ιστορία ενός έργου, αλλά προς διαφορετική κατεύθυνση – εστιάζοντας σε έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα (διαφορετικό από τον πρωταγωνιστή), σε ένα συγκεκριμένο setting ή σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Η αμερικάνικη τηλεόραση γνωρίζει πολύ καλά τι σημαίνει spin-off, αφού κατά τα 70s και τα 80s ήταν ο βασικός τρόπος με τον οποίο εξασφαλιζόταν ότι ένα sitcom θα διαρκούσε κυριολεκτικά για πάντα, από το All in the Family και το Mary Tyler Moore Show μέχρι το Three’s Company και το Happy Days. Και πλέον η λογική του spin-off μπαίνει όλο και πιο βαθιά στο dna της σύγχρονης ψυχαγωγίας, καθώς αυτή περιστρέφεται όλο και περισσότερο γύρω από το fan service και την αντίληψη για τη σχέση έργου-κοινού ως μια διαδικασία επιβράβευσης πελατών.
Ένα ιδανικό παράδειγμα που μας δείχνει τα όρια και τις δυνατότητες της λογικής του spin-off, όσον αφορά το σύγχρονο τηλεοπτικό πεδίο τουλάχιστον, είναι το Breaking Bad. Δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της σειράς-ορόσημο, πίσω στο 2015, είχαμε τη δημιουργία ενός spin-off prequel με το Better Call Saul. Πέρσι, αντίστοιχα, είχαμε κι ένα spin-off sequel με το El Camino. Αμφότερα εστίασαν σε έναν λιγότερο ή περισσότερο δευτερεύοντα χαρακτήρα της σειράς του Vince Gilligan: το πρώτο στον Saul Goodman και το δεύτερο στον Jesse Pinkman. Η διαφορά τους είναι απλή. Το Better Call Saul (που ολοκλήρωσε τη νέα σεζόν του αυτές τις μέρες κι αποτέλεσε αφορμή γι’ αυτό το αφιέρωμα) ανέπτυξε πραγματικά τη μυθολογία του Breaking Bad σε μια νέα κατεύθυνση, δημιουργώντας ένα δράμα με σφιχτότερη αφήγηση και εντυπωσιακά βαθύτερη ανάπτυξη χαρακτήρων. Από την άλλη, το El Camino αφοσιώθηκε στο να απαντήσει ερωτήματα που κανείς δε ζήτησε πραγματικά, απλά και μόνο για να δώσει μια θολή αίσθηση ικανοποίησης στους fans ότι δεν έμεινε καμιά τρύπα ανοιχτή.
Δυστυχώς, τα περισσότερα spin-offs που βλέπουμε στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη ακολουθούν τη δεύτερη κατεύθυνση. Τις προηγούμενες δεκαετίες τα μάτια μας πονέσανε από spin-offs ή παραλίγο spin-offs όπως του Joey από το Friends και του Dwight από το The Office, ενώ εικάζουμε ότι ακόμα και οι δημιουργοί οι ίδιοι έχασαν το μέτρημα από τα πόσα CSI και Law and Order υπάρχουν πλέον. Κατά τ’ άλλα, στο σινεμά είδαμε το box office των τελευταίων χρόνων να κυριαρχείται φυσικά από μεγα-franchises σαν το Marvel Cinematic Universe και το Star Wars, την ώρα που βγαίνουν συνεχώς νέα spin-offs από τίτλους σαν το Transformers (με το Bumblebee), το Fast and Furious (με το Hobbes and Shaw) και το Harry Potter (με το Fantastic Beasts). Και σκεφτείτε ότι ακόμα δεν έχει μπει στο παιχνίδι το Game of Thrones, τα προγραμματισμένα spin-offs του οποίου ακυρώνονται κι επανέρχονται με ζαλιστικό ρυθμό από πέρσι που ολοκληρώθηκε η σειρά.
Για να μην τα πολυλογούμε (ακόμα) περισσότερο, λοιπόν, προχωράμε ευθύς αμέσως στα 10 τηλεοπτικά και κινηματογραφικά spin-offs που κοίταξαν κατάματα τον προκάτοχό τους, εξαιρώντας κάποια πράγματα που κανείς δεν θυμάται καν ότι υπήρξαν κάποτε spin-offs, όπως για παράδειγμα οι Simpsons και η Xena. Απολαύστε ψύχραιμα, όπως πάντα φυσικά.
Η αρχετυπική μοντέρνα σειρά spin-off που ξεπέρασε το original. Το Frasier ήταν spin-off του Cheers και παραμένει μέχρι σήμερα ένα από πιο καλο-γερασμένα 90s sitcoms.
Το 1997 ήταν μάλλον η κομβικότερη χρονιά για την εξέλιξη του animated sitcom στις ΗΠΑ. Το ενήλικο animation είδε εκείνη τη χρονιά την άφιξη του King of the Hill, του South Park και της Daria – η οποία φυσικά προερχόταν από το θρυλικό Beavis and Butt-Head.
Ίσως όχι εξίσου καλό με την Buffy, αλλά η spin-off σειρά του Joss Whedon ξεκίνησε ως φτωχός συγγενής του original και με τα χρόνια εξελίχθηκε σε μια πραγματικά αξιοπρεπή αφήγηση. Και σε σημεία, ναι, κοιτάει την Buffy κατάματα.
Χωρίς τον Russell T Davies, δεν θα είχαμε την αναβίωση του Doctor Who το 2005. Και χωρίς αυτήν την αναβίωση, δεν θα είχαμε την επιθυμία του να εξερευνήσει μερικά σκοτεινότερα και σοβαρότερα θέματα με το spin-off Torchwood. Παρεμπιπτόντως, ελπίζουμε να είδατε Years and Years πέρσι.
Ξαναμιλήσαμε για το In the Loop με άλλη αφορμή πρόσφατα, αλλά επιστρέψτε μας να σημειώσουμε και πάλι ότι το κινηματογραφικό spin-off του The Thick of It περιέχει την δουλειά δύο από των σπουδαιότερων γραφιάδων της βρετανικής τηλεόρασης: του Armando Iannucci και του Jesse Armstrong.
Τα βάζουμε μαζί γιατί πρόκειται για τα δύο spin-offs του Grindhouse των Quentin Tarantino και Robert Rodriguez. Και, αν μας ρωτάτε, είναι αμφότερα καλύτερα από τις ταινίες του Grindhouse, τόσο από το Death Proof όσο και από το Planet Terror.
Το Creed έσκασε από το πουθενά το 2015 κι έδειξε πώς φτιάχνεις ένα πραγματικά καλό spin-off reboot με σοβαρότητα και ειλικρίνεια. Κι όσοι είχαμε δει τον Ryan Coogler να συνεργάζεται με τον Michael B. Jordan ήδη από το Fruitvale Station, ξέραμε τι να περιμένουμε. Έπειτα, το Black Panther ήταν απλά θέμα χρόνου.
Μπορεί να έχουμε εκθειάσει το The Last Jedi στο παρελθόν, αλλά πρέπει να ομολογήσουμε ότι η μεγάλη εικόνα της κινηματογραφικής Star Wars αναβίωσης από την Disney ήταν ένα μεγάλο λάθος. Αλλά μας έδωσε και μια απολαυστικότατη και ζουμερότατη αυτοτελή ιστορία. Το Rogue One.
Η πιο ξεχού εκδοχή του διδύμου Breaking Bad και Better Call Saul, αν θέλετε. Το The Good Wife ήταν καλό – και το The Good Fight είναι πιο σφιχτό, πιο καλογραμμένο, πιο ευρύ στην οπτική του για το ανθρώπινο δράμα.
Έχουμε αναφερθεί ξανά και ξανά στην απουσία φαντασίας και σπιρτάδας που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος του σύγχρονου superhero σινεμά. Μερικές εξαιρέσεις, όμως, έρχονται από εκεί που δεν τις περιμένεις. Και το Lego Batman αποδείχτηκε πολύ πιο ευφάνταστο, έξυπνο, διασκεδαστικό και ευαίσθητο από πολλούς άλλους «σοβαρούς» υπερηρωικούς τίτλους.
