Μιλάμε για τα zombie, λοιπόν. Από την εποχή της πρώτης ταινίας του George Romero, “Night Of The Living Dead” (1968), τα zombie είναι ένα κλασσικό πλέον ον της μυθολογίας τρόμου, είτε ως αντιπρωταγωνιστής – εχθρός που απειλεί να φάει ζωντανούς τους ροδαλούς πρωταγωνιστές και πρέπει να παταχθεί, συνήθως με τη βοήθεια μιας 12ρας καραμπίνας, είτε σπανιότερα ως το επικίνδυνο background για κάποιο άλλο σενάριο. Τα zombie προέρχονται από την κουλτούρα των voodoo της Αϊτής, όπου έχουν φυσικά αρκετά διαφορετική υπόσταση από αυτή που συνηθίζεται στις ταινίες, στις οποίες μιλάμε για την άμυαλη, αργοκίνητη και αιώνια πεινασμένη εκδοχή του Απόλυτου Κακού. Αυτό φυσικά καθόλου δεν εμπόδισε τα zombies να χρησιμοποιηθούν και με άλλους τρόπους πρώτα και κύρια στην κωμωδία, όπως π.χ. στο φανταστικό Shaun Of The Dead. Μισό αιώνα σχεδόν μετά την πρώτη εισβολή των ζωντανών νεκρών στην ποπ κουλτούρα (πολλά χρόνια πριν ακόμα κι από τον Τάκι Τσαν), συνεχίζουν να μένουν φοβερά δημοφιλείς. Κατά την άποψη μου, υπάρχουν λόγοι σχετικά σημαντικοί γι’αυτό. Από τη μία οι ταινίες με zombies που περιορίζονται σε απλά λουτρά αίματος και όργια ανθρώπινου σπληνάντερου, παϊδακίου και σπαλομπριζόλας χωρίς κανένα βαθύτερο περιεχόμενο συνεχίζουν να γυρίζονται ακάθεκτες, από την άλλη σε μια σειρά από άλλες ταινίες τα zombie και η zombie εκδοχή της Αποκάλυψης είναι πλέον ένα αναγνωρισμένο και ακαδημαϊκά αλλά κυρίως, από το κοινό, μέσο σχολιασμού της κυρίαρχης κουλτούρας και της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτή η πτυχή μετράει δεκάδες ταινίες, σειρές της TV, βιβλία και comics όπως τα γνωστά The Walking Dead και το αξιόλογο βιβλίο World War Z . Ας δούμε μερικές πτυχές αυτής της θεματολογίας: Η κατάρρευση της κοινωνίας των ανθρώπων Ένα από τα βασικότερα μοτίβα των ταινιών με zombie, είναι πως η άνοδος των νεκροζώντανων δεν είναι μια απλή καταστροφή, με το τέλος της οποίας η κατάσταση θα γίνει ξανά φυσιολογική. Αντίθετα, συνήθως σηματοδοτεί την αληθινή Αποκάλυψη, την μάταιη προσπάθεια των αρχών να επιβληθούν, του τέλος εν ολίγοις της «κοινωνίας». Από κει πέρα, οι επιζώντες συνήθως διαπιστώνουν ότι απέναντι στην ατομική επιβίωση, έχουν να χωρίσουν μεταξύ τους τα πάντα: η ζοφερή ανακάλυψη είναι ότι όσο μεγάλη και σύνθετη κι αν είναι η σύγχρονη κοινωνία, περιλαμβάνει στην πραγματικότητα ελάχιστη «κοινότητα», και αντιμέτωποι με το μεγάλο άγνωστο της επιβίωσης, οι άνθρωποι θα βρουν ελάχιστα πράγματα να τους ενώνουν. Μια πολύ συνηθισμένη εξέλιξη της πλοκής είναι αυτή στην οποία η αρχέτυπη ομάδα πρωταγωνιστών βρίσκεται διασπασμένη μεταξύ της ή αντιμέτωπη με άλλες ομάδες προκειμένου να εξασφαλίσει τα προς το ζην, τα οποία συνοψίζονται στα αναγκαία υλικά αγαθά-εμπορεύματα. Συνολικά μέσω αυτού του μοτίβου, εξερευνάται μια συνολική απορία του σύγχρονου ανθρώπου, που αυτού που αποτελεί περισσότερο κατατμημένη ατομικότητα-καταναλωτή παρά μέλος οποιασδήποτε κοινωνίας: υπάρχει κάτι που να τον ενώνει με το συνάνθρωπο του πια; Κι αν δεν υπάρχει, τι θα γίνει στην πρώτη κρίση, όταν ο υποτιθέμενος συνδετικός ιστός θα εξαφανιστεί; Επιστροφή στη βαρβαρότητα μάλλον, αφού ο άνθρωπος εντέλει δεν την έδιωξε από μέσα του, παρά την έκρυψε κάτω από το χαλάκι. Ο καταναλωτισμός Σαν συνέχεια του προηγούμενου, άλλο ένα κλασσικό θέμα που εξερευνάται. Στην άγρια πραγματικότητα της zombie-αποκάλυψης, τα υλικά αγαθά είναι ισότιμα της ευτυχίας: είναι η επιστροφή στην αφθονία και άρα την μακαριότητα της προηγούμενης κατάστασης. Ακόμα πιο χτυπητά, ο παράδεισος της υλικής αφθονίας είναι ο ίδιος με πριν: το γιγάντιο πολυκατάστημα που έχει ότι μπορεί να χρειαστεί κανείς είναι η Γη της Επαγγελίας στην οποία καταλήγει κάθε πετυχημένο ταξίδι μέσα από την πλημμυρισμένη με zombie χώρα. Είναι ο τόπος όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ευτυχισμένοι σε ένα μεγάλο mall-φυλακή με δυνατά φώτα, με την ευτυχία τους να αποτελείται από κονσέρβες, εργαλεία, όπλα, ακόμα και καλλυντικά όπως π.χ. στο κλασσικό Dawn Of The Dead (Romero, 1978). Μπορούν να ζήσουν ευτυχισμένοι χωρίς να θυμηθούν ποτέ αν είχαν περισσότερο (και τι) πριν την καταστροφή. Όχι γιατί υποτάσσονται στις νέες συνθήκες, όχι γιατί γίνονται πιο σκληροτράχηλοι και ξεπερνούν τη “μαλθακότητα” του πολιτισμού αλλά γιατί ακριβώς ξαναβρίσκουν την εμπορευματική μακαριότητα που έχασαν. Ο άνθρωπος-αγοραστής δε χρειάζεται κάτι άλλο. Και για να το υπερασπιστεί είναι έτοιμος να σκοτώσει, όπως γίνεται στο τέλος του Dawn Of The Dead, όχι μόνο τους ζωντανούς νεκρούς αλλά και οποιονδήποτε πάει να του το πάρει. Ακόμα και τους συνανθρώπους του. Ποιός είναι τελικά zombie; Εκ πρώτης όψεως, σίγουρα όχι οι άνθρωποι: τα zombies είναι ζωντανοί-νεκροί με μια ακόρεστη όρεξη για ανθρώπινη σάρκα, που κινούνται αργά βελάζοντας σαν πρόβατα. Οι άνθρωποι πράγματι δεν κινούνται αργά ούτε βελάζουν. Αν όμως κρατήσουμε σαν βασικά χαρακτηριστικά την ασταμάτητη, ακόρεστη ανάγκη για κατανάλωση σάρκας, χωρίς καμία σκέψη, χωρίς καμία ανησυχία, χωρίς καμία πνευματικότητα, τότε ο σύγχρονος άνθρωπος γίνεται κι αυτός ζωντανός-νεκρός και αποτελεί μια ύπαρξη εξίσου μονοδιάστατη, με μια αντίστοιχη πείνα σαν μόνο πραγματικό ερέθισμα. Σαν κερασάκι στην τούρτα όπως αποδεικνύεται μέσα (και κυρίως έξω) από τη φιλμογραφία, προκειμένου να ικανοποιήσει την ακόρεστη ανάγκη του για εμπορεύματα και υλικά αγαθά, ο άνθρωπος θα γίνει και ο ίδιος ανθρωποφάγος, εξίσου με το πιο πεινασμένο zombie. Και όλα αυτά σαν ον με ελεύθερη βούληση και λογική, απέναντι σε ένα δύσμοιρο, λειψό πλάσμα που έχει ένα και μοναδικό φυσικό αισθητήριο, την πείνα. Όταν ο σύγχρονος άνθρωπος κοιτάει ένα zombie, στο βάθος βλέπει τον εαυτό του. Το σύστημα-zombie Η παρομοίωση του καπιταλισμού με τα zombie είναι μια ιδέα που φοριέται πολύ τα τελευταία χρόνια, με πιο γνωστό παράδειγμα το βιβλίο “Καπιταλισμός Zombie” του Chris Harman (2009). Με μια βαθιά, δομική οικονομική κρίση σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πιο λογικό από ότι θα φαινόταν σε μια άλλη στιγμή. Βεβαίως, δεν είναι η πρώτη φορά που το καπιταλιστικό σύστημα παρομοιάζεται με μια οντότητα βγαλμένη από ταινία τρόμου: O Karl Marx το είχε παρομοιάσει με ένα βρυκόλακα που ρουφάει ζωντανή εργασία, και για να επιβιώσει πρέπει να ρουφάει όλο και περισσότερη. Ο Chris Harman έχει μια ακόμα πιο συγκεκριμένη σκέψη στο μυαλό του αναφερόμενος σε κάτι “φαινομενικά νεκρό όταν χρειάζεται να ικανοποιήσει «ανθρώπινους» σκοπούς, αλλά ικανό για ξαφνικές εξάρσεις δραστηριότητας που προκαλούν παντού χάος” . Πόσο μακριά είναι αυτό από την πραγματικότητα που ζούμε τα τελευταία χρόνια; Βιώνουμε την κρίση του συστήματος-zombie, της ακόρεστης, ανθρωποφάγου μηχανής, καταβόθρας κεφαλαίων, πρώτων υλών, χωρών ολόκληρων και ατελείωτων ζωών, που χωρίς καμία λογική, χωρίς καμιά ανθρώπινη εμπάθεια, χωρίς κανένα συναίσθημα, ψυχρά και παράλογα το σύστημα καταβροχθίζει για να συντηρηθεί. Και σαν ζωντανός-νεκρός με τη σειρά του, όλα αυτά συμβαίνουν χωρίς κανένα ορατό τέλος: Η διαδικασία συνεχίζεται, ολόκληρη η κοινωνία καταλήγει στην κοιλιά του αλλά αυτό δε χορταίνει. Και συνεχίζεται να σέρνεται, να ασθμαίνει, να πεινά και να καταβροχθίζει. Μέχρις ότου;
