Από την εποχή που οι ηγέτες της Σχολής της Φρανκφούρτης ασκούσαν την κριτική τους στη μαζική κουλτούρα μέχρι σήμερα, οι μορφές του σοκ που έχει προκαλέσει αλλάζουν σε κάθε πλαίσιο κι εποχή. Οι ώρες περισυλλογής της Lady Gaga, τότε που σκέφτεται πώς θα σοκάρει, παραδείγματος χάριν, έφτασαν σε τέτοιο επίπεδο αφομοίωσης που αναγνωρίστηκαν επίσημα ως μέρος του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Κάποτε, οι μαύροι τζαζίστες που σήμερα ζητούν 100 ευρώ εισιτήριο στο Παλλάς φαίνονταν εξεγερσιακοί και ανυπότακτοι, και οι ροκενρολάδες (που πλέον είναι σάουντρακ για κότερα) θεωρούνταν σύμπτωμα παρακμής της Αμερικής, στοιχεία που ήθελαν να πατάξουν ηθικά οι ίδιοι άνθρωποι οι οποίοι καμάρωναν τις πανίσχυρες βιομηχανίες, χτισμένες από το χειροκρότημα της νεολαίας. Σπάνια ομολογείται, αλλά η ποπ κουλτούρα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με όλους όσους την καταδικάζουν. Η αυστηρή χριστιανική ηθική είναι στα θεμέλια της ύστερης δύσης και η ποπ κουλτούρα ήρθε κατευθείαν απ’ τα σπλάχνα της. Οι στιγμές που σοκάρει δεν είναι τελικά τίποτα άλλο από εφηβικές εξεγέρσεις ενάντια στους γονείς της, και καταλήγουν πάντα με τη συμμετοχή του ενηλικωμένου αμνού στην οικογενειακή επιχείρηση. Μόνο που εδώ, τα χαμένα παιδιά είναι ολόκληρα πολιτιστικά ρεύματα και «οικογενειακή επιχείρηση» είναι το παραγωγικό καθεστώς απ’ τα μέσα του 20ου αιώνα και μετά, απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη. Ο Μάρτιν Έιμις χαρακτήρισε κάποτε την Μαντόνα μεταμοντέρνο φαινόμενο και δεν θα μπορούσε να πέσει περισσότερο μέσα. Η Μαντόνα δεν θα μπορούσε να υπάρξει έξω από την κοινωνία της πληροφορίας, δεν θα ήταν ποτέ μόνο χορεύτρια, μόνο σεξουαλικό τοτέμ, μόνο τραγουδίστρια, μόνο μηδενίστρια. Όλη η ύπαρξή της βασίζεται στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών ροών που χτίζουν είδωλα χωρίς ιδιότητες, ακαθόριστες πηγές γρήγορης και ανεξήγητης ηδονής. Απολύτως ανάλογα, όταν λέμε Μαντόνα δεν μπορούμε να εννοούμε μόνο το φυσικό πρόσωπο, αλλά όλους τους μανατζερ, ιματζ μέηκερ, βιντεοκλιπάδες, φωτογράφους, συνθέτες, μουσικούς κ.α. που μπήκαν κάτω απ’ την ταμπέλα. Ο Έιμις δεν έδωσε το βάπτισμά του σε κάποια τυχαία στιγμή. Ό,τι είπε, το είπε μιλώντας για το Sex, το φωτογραφικό λεύκωμα που συνόδευσε την έκδοση του άλμπουμ της Erotica. Το Sex αποτελεί επιλογή από ένα τεράστιο φωτογραφικό υλικό ερωτικού περιεχομενού με πρωταγωνιστές την αοιδό, την Ναόμι Κάμπελ, την Ιζαμπέλα Ροσελίνι και άλλους. Φτιάχτηκε στα πρότυπα της ισχυρής σεξουαλικής εικονογραφίας του Χέλμουτ Νιούτον και αφοσιώθηκε στις μορφές και πρακτικές ερωτισμού που το 1992 βρίσκονταν απολύτως περιθωριοποιημένες απ’ τη σεξουαλική κανονικότητα των MTV: ομοερωτισμός, BDSM, φετιχισμός. Πουθενά στο λεύκωμα δεν εμφανίζεται η θεσμική σεξουαλικότητα της διείσδυσης. Αντίθετα, η μαγεία των εικόνων είναι στο σβήσιμο της κόκκινης γραμμής μεταξύ του πρέποντος και του απαγορευμένου. Το τυπικό κριτήριο λογοκρισίας δεν μπορεί να εφαρμοστεί, υπάρχει ένα καλλιτεχνικό γυμνό αλλά καμία σεξουαλική νόρμα που να χωράει στα κριτήρια της γραφειοκρατικής τάξης των λογοκριτών. Η μερίδα των φεμινιστριών που ασπάζεται τις αντιπορνογραφικές θεωρίες της Andrea Dworkin συντάσσεται με τον μεγαλύτερο εχθρό της, τη συντηρητική ηθικολογική δεξιά των ΗΠΑ για να προτάξουν το κάψιμό του. Ξέρουμε πως για να διαλύσεις ένα ηθικό καθεστώς, φτάνει να συγχίσεις τη διάσταση των δύο αντίθετων πόλων που το θεμελιώνουν· και απ’ αυτή την άποψη το Sex υπήρξε όσο απειλητικό μπορούσε να είναι ένα λεύκωμα. Πολλοί επέκριναν το δίπτυχο του Sex και του Erotica για επανάληψη της πεπατημένης. Η Μαντόνα απογειώθηκε άλλωστε με το αιρετικό βίντεοκλιπ του Like A Prayer, παίζοντας εξαρχής με το σύνολο των μέσων και συνεχίζοντας έκτοτε να προκαλεί. Φάνηκε σαν να ήταν μία ακόμη προσπάθεια να σοκάρει, σαν να έκανε απλά αυτό που συνηθίζει με μεγαλύτερη ένταση. Και ίσως όντως έτσι να γεννήθηκε το κόνσεπτ, αλλά αυτό δεν έχει να πει τίποτα για την αξία του Sex και του Erotica. http://www.youtube.com/watch?v=S5n3tw294u4 Το βίντεο του ομώνυμου τραγουδιού του Erotica είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικό της φιλοσοφίας του Sex. Υπαινιγμοί, μυστηριωδώς αποκομμένα στιγμιότυπα πορνογραφίας, ένα σύμπαν διάχυσης σεξουαλικών δραστηριοτήτων χωρίς ιεραρχία, χωρίς σαφή δομή. Με την παρουσία γνωστών σταρ σ’ αυτού του τύπου τις περιπτύξεις, είναι σαν ντοκουμέντο όλων αυτών που η λαϊκή σοφία φαντάζεται πως αποτελούν τις συνήθειες του σταρ σύστεμ πίσω απ’ τις κλειστές πόρτες. Μόνο που η αίγλη των εικόνων δεν θυμίζει πια χόλιγουντ. Παραείναι όμορφες σκηνές για να ταιριάξουν με την γκλίτερ σαπίλα που βλέπουμε στις φωτογραφίες των γκαλά. Παραείναι γήινες για να δέσουν αρμονικά με τον υπερφυσικό αέρα του σταρ σύστεμ. Το Sex και το Erotica σαφώς προέρχονται από τα θέσφατα της πολιτιστικής βιομηχανίας, αλλά εμφανίζονται σαν μαύροι κύκνοι, σαν χαρισματικά παιδιά που η οικογένεια σέβεται, αγαπά αλλά και αποστρέφεται. Κοιτάμε μία περίπτωση που η μουσική βιομηχανία γέννησε ένα παιδί για το οποίο υποτίθεται πως ντρεπόταν, μέχρι αυτό το παιδί να αρχίσει να φέρνει πολλά λεφτά στο νοικοκυριό. Ένα τέτοιο παράδειγμα είχε εμφανιστεί 15 χρόνια νωρίτερα, βρίζοντας την ηθική για να πουλήσει δίσκους. Οι Sex Pistols, η μπάντα στην οποία ο Ρίτσαρντ Μπράνσον, ο Μάλκολμ ΜακΛάρεν και η Βίβιαν Γουέστγουντ υπήρξαν πολύ περισσότερο μέλη απ’ ότι οι μουσικοί της. Μετά τη διάλυσή τους, ο Τζόνυ Ρότεν δημιούργησε την καταπληκτική μπάντα των Public Image Limited, γνωστή κυρίως (και αδίκως) για το “This Is Not A Love Song”, έναν καλοφτιαγμένο ειρωνικό ύμνο ενάντια στην ανηδονική επιχειρηματικότητα. Το έργο των PIL κουβαλούσε την εμπειρία των Sex Pistols σε πιο αξιόλογες μουσικές φόρμες και ήταν αυτή η εμπειρία που τους έκανε να γράφουν τραγούδια για τα ΜΜΕ, τις επιχειρήσεις, το ίματζ κ.α. Το εγχείρημά τους ήταν μία αυτοκριτική στο παρελθόν του Ρότεν, όχι με τη μορφή του αφορισμού, αλλά μ’ αυτή της έκλυτης κατάφασης στη λάμψη. Η Madonna άκουγε PIL την περίοδο του Sex και του Erotica. Οι πρώτες λέξεις του “Bye Bye Baby” είναι “This Is Not a Love Song”. Η ιδέα του μεταλλικού εξωφύλλου του λευκώματος προέρχεται – κατά δική της ομολογία – από το Metal Box των PIL. Το λεύκωμα και ο δίσκος που προκάλεσαν τον σάλο, διαπερνώνται από την ατμόσφαιρα της πρώτης μεγάλης εικονοκλαστικής μουσικής εμπορικότητας και υπάρχει μία ιστορική συνέχεια, μία ωραία ιστορία δεσμών στις λεπτομέρειες. Αλλά πάνω απ’ όλα, κάπου μέσα στα αχανή στοιχεία του μάρκετινγκ, πίσω από τα σύμβολα των τηλεοπτικών καναλιών, ελκυστικά και αποξενωτικά συγχρόνως, κρύβεται ένα πραγματικό νόημα, μία δυνατή πράξη που δεν έχει σαφείς λέξεις για να εκφραστεί, παρά μόνο φαίνεται αν κοιτάξουμε το υλικό του Sex και του Erotica όπως το ίδιο μας προτείνει: γυμνό και λάγνο. http://www.youtube.com/watch?v=MgfYMRxgSR0
