Στις 31 Δεκεμβρίου, η επάρατος χρονιά με το όνομα 2020 κατάφερε να γίνει (ακόμα) χειρότερη. Γύρω στα μεσάνυχτα της παραμονής-οθεόςνατηνκάνει-πρωτοχρονιάς, ώρα Ελλάδος πάντα, την ώρα που σκρολάραμε μηχανικά στο κινητό μας κατά τα διαλείμματα της ασκήσεως του ξέφρενου κεφιού, είδαμε ότι έφυγε από τη ζωή ο MF DOOM, δηλαδή ο Daniel Dumile, δηλαδή ο απόλυτος supervillain του hip-hop, ο αιώνιος μασκοφόρος GOAT, ο ράπερ με το ένα προσωπείο και τα χίλια πρόσωπα κάτω από πρόσωπα κάτω από πρόσωπα, ο αγαπημένος MC του αγαπημένου σου MC, τέλος πάντων, αυτός που σαν εκείνον -κυριολεκτικά- δεν υπήρχε κανένας άλλος στο rap. Βέβαια, ο DOOM δεν πέθανε στις 31 Δεκεμβρίου. Στις 31 Δεκεμβρίου δημοσιοποιήθηκε η είδηση του θανάτου του Dumile, ο οποίος ήταν ήδη νεκρός από τις 31 Οκτωβρίου, δύο μήνες νωρίτερα, έχοντας κλείσει τα 49 του χρόνια. Στην τελευταία του φάρσα, ερήμην του ή και όχι, ο μέγας ράπερ-σαμποτέρ που έστελνε σωσίες στις συναυλίες του έπαιξε για τελευταία φορά με το μυαλό μας, την εικόνα του και γενικότερα το θέαμα είτε στην mainstream είτε στην underground μορφή του. Αν είστε έστω και λίγο κοντά στην αμερικάνικη hip-hop κουλτούρα, τότε μάλλον θα ξέρετε πως, πέρα από μεσσίας των ψαγμένων λευκών αγοριών, ο MF DOOM ήταν μια μυθική φιγούρα για το rap. Όχι μόνο γιατί πειραματίστηκε με την θεατρικότητα και την εκφραστικότητα του hip-hop όσο ελάχιστοι άλλοι στην ιστορία του είδους, ούτε επειδή (είτε μόνος του είτε σε συνεργασία με άλλους σπουδαίους δημιουργούς) έφτιαξε μερικούς από τους πιο εμβληματικούς κι επιδραστικούς δίσκους των τελευταίων δύο δεκαετιών. Κανονικά, και μόνο η λέξη Madvillainy θα έπρεπε, όσο να πεις, να προκαλεί ένα άλφα δέος. Όλα αυτά είναι λίγο-πολύ δεδομένα και τεκμηριωμένα- και βέβαια θα χρειάζονταν πολλές παραπάνω λέξεις κι αφιερώματα προκειμένου να εξετάσουμε και να ερμηνεύσουμε το πολύπλοκο και συναρπαστικό ποιητικό σύμπαν που δημιούργησε ο DOOM από τον πρώτο του solo δίσκο το 1999 κι έπειτα. Πέρα απ’ όλα αυτά, όμως, η ίδια η ζωή κι η διαδρομή του Daniel Dumile μέσα στο hip-hop είναι βγαλμένη καρφί από εκείνο το υλικό απ’ το οποίο φτιάχνονται οι μύθοι. Ο Dumile λοιπόν, γεννημένος στο Λονδίνο και μεγαλωμένος στη Νέα Υόρκη, κατά τα τέλη του ’80 έκανε τα πρώτα του βήματα στο rap και κατά τις αρχές της επόμενης δεκαετίας μπήκε στη δισκογραφία ως μέλος του συγκροτήματος KMD με το όνομα Zev Love X. Ήταν η golden era του αμερικάνικο rap κι οι KMD συγγένευαν με το θετικό, αφροκεντρικό και προοδευτικό rap που εκπροσωπούσe σφαιρικότερα η φάση των Native Tongues και των καλλιτεχνών γύρω από αυτούς. Το 1993, μέσα σε λίγες μέρες, η ζωή του Dumile άλλαξε ριζικά. Λίγο πριν βγάλουν τον δεύτερο δίσκο τους ως KMD, ο Subroc (DJ του γκρουπ και αδερφός του Dumile) σκοτώθηκε σε τροχαίο. Ταυτόχρονα, η δισκογραφική έδιωξε το συγκρότημα από το roster της, αποφασίζοντας επίσης να μην κυκλοφορήσει το ήδη ολοκληρωμένο δεύτερο άλμπουμ τους. Χτυπημένος από τον θάνατο του αδερφού του και την προδοσία από τη μουσική βιομηχανία, ο Dumile αποσύρθηκε παντελώς από τη δημοσιότητα την περίοδο 1994-1997, ζώντας ενίοτε ως άστεγος στη Νέα Υόρκη, γλύφοντας τις πληγές του, δίνοντας όρκο να πάρει εκδίκηση από τις μουσικές και οικονομικές δυνάμεις που τον σακάτεψαν. Η πραγματικότητα του έδωσε ένα σαφώς κομιξάδικο origin story κι αυτός το αγκάλιασε και το χρησιμοποίησε ως καλειδοσκόπιο μέσα από το οποίο επρόκειτο να ξεπροβάλλει ο νέος πολυπρισματικός εαυτός του. Στα τέλη του ’90 που επανεμφανίζεται στην hip-hop σκηνή της Νέας Υόρκης, είναι πια ένας πολύ διαφορετικός ράπερ και άνθρωπος, έχοντας αντικαταστήσει την αισιοδοξία και την αθωότητα των πρώιμων χρόνων με την αρνητικότητα και τον κυνισμό ενός supervillain. Έτσι, υιοθετεί μια περσόνα και φοράει μια μάσκα, επηρεασμένος από τον Dr. Doom της Marvel που δημιούργησαν οι Stan Lee και Jack Kirby το 1962. Μετά από μια σειρά underground singles, ο αναγεννημένος Dumile κυκλοφορεί τον πρώτο του solo δίσκο, το Operation: Doomsday, το 1999 κι αρχίζει από τότε μια ασταμάτητη προσωπική σταυροφορία αποσταθεροποίησης των βεβαιοτήτων για το τι αποτελεί hip-hop ποιητική και τι όχι. Τα ονόματα που πήρε ήταν πολλά. Μόνος του ή με παρέα μεταμορφώθηκε σε MF DOOM, Metal Fingers, Viktor Vaughn, King Geedorah, Madvillain, JJ DOOM, DangerDoom, Doomstarks, NehruvianDoom. Κάθε φορά, κάθε νέα προσωποποίηση κουβαλούσε μαζί της κι ένα νέο concept, μια νέα σημειολογία, μια νέα μυθολογία, ένα νέο σύμπαν αναφορών – με όλα τους όμως να περιστρέφονται γύρω από την villain ιδιότητα του καλλιτέχνη ως το κατεξοχήν σημείο που συναντιέται, σύμφωνα με τα λόγια του, η καταστροφή κι η δημιουργία. Από το 1999 που επανασυστήνεται ολοκληρωμένα ως MF DOOM, λοιπόν, η τέχνη του Dumile περιλαμβάνει ένα ωκεανό σημείων αναφοράς που όλα μαζί συγκροτούν το αισθητικό του σύμπαν. Μέσα σε αυτά, υπάρχουν κάποιες ακλόνητες σταθερές: τα υπερηρωικά κόμιξ, τα παιδικά καρτούν, οι ιαπωνικές τερατοταινίες. Αυτή είναι η ιερή τριάδα του DOOM, αλλά δεν περιορίζεται εκεί. Τόσο ο ίδιος ως παραγωγός όσο και συνεργαζόμενος με geniuses του sampling σαν τον Madlib και τον Danger Mouse, πάντα φρόντιζε να κάνει όσο γίνεται πιο σημειολογικά πυκνό το έργο του, οπότε το να πλοηγηθείς ανάμεσα στις αναφορές και τα samples των κομματιών του δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Παρόλα αυτά, εν είδει φόρου τιμής, είπαμε να το προσπαθήσουμε. Ξεκινώντας χρονολογικά από το Operation: Doomsday, θα επιχειρήσουμε να φτιάξουμε έναν οδηγό μέσα από τις κινηματογραφικές, τηλεοπτικές, κομιξάδικες και καρτουνίστικες αναφορές του MF DOOM. Προφανώς δεν θα είναι εξαντλητικός αλλά ενδεικτικός, αφού μοιραία θα υπάρχουν πολλές ελλείψεις, οπότε αν έχετε να προσθέσετε κάτι που γουστάρετε μην ντραπείτε. Κατά τ’ άλλα, just remember ALL CAPS when you spell the man name. https://www.youtube.com/watch?v=ewc1hixzYPY Σε ένα πρώτο επίπεδο, είναι αυτονόητο ότι η ίδια η περσόνα του MF DOOM δεν θα υπήρχε χωρίς την καθοριστική επιρροή του Dr. Doom, δηλαδή του Stan Lee και του Jack Kirby. Δεδομένου ότι ο Lee ήταν ο πρώτος που είδε τους superheroes και τους supervillains ως πολύπλευρες οντότητες με αντιφατικό κοινωνικό και ψυχικού πλούτο (με την καθοριστικότατη αισθητική συμβολή του Kirby φυσικά), ο Dumile αξιοποίησε στο έπακρο τις δυνατότητες ενός χαρακτήρα σαν τον παρανοϊκά βασανισμένο κακό Victor Von Doom από τους Fantastic Four. Θέλοντας να αντιδράσει απέναντι στην κατάσταση του κυρίαρχου hip-hop της εποχής του, ο Dumile χρησιμοποίησε τον Doom για να απελευθερώσει την ανατρεπτική δυναμική ενός hip-hop από την σκοπιά του villain. Έτσι, ήδη από το intro του Operation: Doomsday, τα samples που διαλέγει ο DOOM δίνουν τον τόνο του δίσκου αλλά και της ευρύτερης μυθολογίας της περσόνας. Στην αρχή του κομματιού ακούμε το theme από το Hanna-Barbera καρτούν των Fantastic Four από το 1967 συνδυασμένο με την εμβληματική hip-hop ταινία Wild Style από το 1983, μόνιμο ορόσημο των απαρχών της ορατότητας για την rap κουλτούρα (εκτός αυτού έχει χρησιμοποιήσει και τα επίσης κλασικά Beat Street και Krush Groove). Στον ίδιο δίσκο, πέρα από λατρεμένα samples Scooby Doo ή Mallrats, έχουμε και τις απαρχές των αναφορών του DOOM στις ιαπωνικές τερατοταινίες της Toho που δημιούργησαν το κινηματογραφικό σύμπαν του Godzilla πίσω στην δεκαετία του ’60. Πέρα από τα samples των ταινιών, στον δίσκο συμμετέχουν κι άνθρωποι από το ευρύτερο crew του DOOM εκείνη την εποχή, τους Monsta Island Czars, όλοι εκ των οποίων είχαν υιοθετήσει rap ονόματα από τις προαναφερθείσες τερατοταινίες. Ο DOOM είχε διαλέξει το King Geedorah, μια παραλλαγή πάνω στο όνομα του τρικέφαλου διαστημικού τέρατος King Ghidorah. Με αυτό το όνομα, λοιπόν, συμμετείχε στον έναν και μοναδικό συλλογικό δίσκο του συγκροτήματος στις αρχές του 2003, με θεματολογία φουλ καμένη τζαπανίλα προφανώς: Ο DOOM όμως κάθε άλλο παρά είχε τελειώσει με την περσόνα του King Geedorah, κι έτσι λίγους μήνες αργότερα κυκλοφόρησε κι έναν προσωπικό concept δίσκο ως τρικέφαλο διαστημικό τέρας με τον τίτλο Take Me to Your Leader. Εκεί, τα samples προέρχονταν κατά βάση από δύο ταινίες, το Invasion of the Astro-Monster του 1965 και το Godzilla vs King Ghidorah του 1991, αλλά και κάμποσες αναφορές σε παλιές τηλεοπτικές σειρές (ειδικά το original Star Trek και το Dark Shadows αλλά και καρτούν σαν το Thundercats) ή διαφημίσεις. Να ένα ενδεικτικό χαοτικό πλην γαλήνιο ηχητικό κολάζ που περιλαμβάνει κι ένα εξαίρετο sample του Dawn of the Dead αλλά και του Twilight Zone: Στον τρίτο δίσκο στον οποίο συμμετείχε εκείνη την φοβερά παραγωγική χρονιά του 2003, ο DOOM εγκαινιάζει την περσόνα του Viktor Vaughn ώστε να φτιάξει ένα εναλλακτικό origin story του Victor Von Doom ως νεαρού τζίνιους γκάνγκστα. Ο δίσκος Vaudeville Villain, σκοτεινότατα καρτουνίστικος, είναι και πάλι γεμάτος με samples από Fantastic Four και παλιά sci-fi b-movies που δημιουργούν μια ρετροφουτουριστική ατμόσφαιρα μυστηρίου. Κι εδώ από το intro του δίσκου βλέπουμε να εμφανίζεται ένα sample από το 80s καρτούν Spider-Man που έκανε crossover με Doctor Doom: https://www.youtube.com/watch?v=jr69b5hbS8I Στις αρχές του 2004, μιας ακόμα εξαιρετικά δημιουργικής χρονιάς για τον DOOM, έπειτα από μια σειρά λικαρισμάτων και αναβολών, κυκλοφορεί το κατά γενική ομολογία magnus opus του, το Madvillainy. Ο ίδιος δεν κάθεται στην θέση του παραγωγού, αφού εδώ beatmaker είναι ο άρχοντας του μερακλίδικου sampling Madlib. Πέρα από τις εξαιρετικά πολύπλοκες sampling συνθέσεις των κομματιών, λοιπόν, εδώ έχουμε και μια μικρή αλλαγή στο κινηματογραφικό σύμπαν αναφορών του DOOM. Ο ίδιος φυσικά συνεχίζει να είναι ο villain, αλλά αντί για κομιξάδικα πράματα και τερατένιες τζαπανίλας, η παρουσία του Madlib στρέφει τα πράγματα προς νέες κατευθύνσεις. Μ’ αυτήν την έννοια, συναντούμε πλήθος αποσπασμάτων από pulp αμερικάνικες ταινίες του ’30, film noir του ’40 αλλά και αφροφουτουριστικές καμενιές σαν το θρυλικό Space is the Place του Sun Ra. Για παράδειγμα, αν ακούσουμε το εξαιρετικά πυκνό intro του Madvillainy, θα συναντήσουμε μέσα τις κλασικές ταινίες Frankenstein, το I Was a Teenage Werewolf, το The Wild One, αλλά και το τηλεοπτικό Hawaii 5-0: Την άνοιξη του 2004, ο DOOM επιστρέφει στην συνεργασία με ένα από τα βασικότερα μέλη των Monsta Island Czars, τον ημι-συνονόματο MF Grimm, αναλαμβάνοντας την παραγωγή στον δίσκο του με τον τίτλο Special Herbs + Spices Vol. 1. Εκεί, η επιστροφή του DOOM στη μουσική σηματοδοτεί και την επιστροφή στο κλασικό DOOM-ικό σύμπαν αναφορών. Τα samples επιστρέφουν στις ιαπωνικές τερατίλες και τα υπερηρωικά καρτούν, ενώ συναντούμε και μια σειρά από αναφορές σε anime, όπως αυτή εδώ στο ιστορικό Space Battleship Yamato: Κι ενώ μέσα στο καλοκαίρι του 2004 κυκλοφορεί τον δεύτερο solo δίσκο ως Viktor Vaughn κινούμενος σε οικεία μονοπάτια αναφορών, λίγο πριν το τέλος της χρονιάς βγάζει και τον δεύτερο δίσκο του με το όνομα MF DOOM, το οποίο φέρει τον τίτλο Mm..Food (εμφανής ο αναγραμματισμός) και ασχολείται αποκλειστικά, ναι, με το φαγητό. Εκεί, το DOOM δίνει ξεκάθαρα τον πιο πληθωρικό του εαυτό από πλευράς sampling και αναφορών, χτίζοντας ένα παλίμψηστο μωσαϊκό γεμάτο αλληλοεπικαλυπτόμενες νύξεις σε ταινίες, σειρές, καρτούν, διαφημίσεις, τα πάντα. Ας πούμε, στο εμβληματικό εναρκτήριο Beef Rapp συναντάμε πράγματα τόσο πυκνά και διαφορετικά όσο το οικείο χιπχοπάδικο Wild Style, το οικείο τερατένιο Godzilla vs King Ghidorah, το 60s καρτούν Klondike Kat, το 40s horror Bowery at Midnight, το 70s sci-fi Logan’s Run και το 80s καρτούν Spider-Man (μετά μέσα στον δίσκο συναντούμε και anime σαν το Fist of the North Star, κλασικές ταινίες του μαύρου σινεμά σαν το A Raisin in the Sun ή το Watermelon Man και φυσικά μπόλικους Fantastic Four). Χάος, βία, αριστούργημα. Την επόμενη χρονιά, το 2005, ο DOOM προχωράει στη δεύτερη μεγάλη συνεργασία της καριέρας του μετά από αυτήν τη Madvillainy, κυκλοφορώντας μαζί με τον Danger Mouse τον δίσκο The Mouse and the Mask ως DangerDoom. Εκεί, απελευθερώνει πλήρως τον καρτουνίστικο εαυτό του και, αφού ο δίσκος βγαίνει ουσιαστικά σε έμμεση συνεργασία με το Adult Swim του Cartoon Network, έχουμε τα πάντα όλα από αναφορές σε καρτούν: Space Ghost, Aqua Teen Hunger Force, Perfect Hair Forever, Harvey Birdman, Sealab 2021, The Brak Show, Family Guy. Ενδεικτικό της ευφορικής κατάστασης που επικρατεί στον δίσκο: Έπειτα, δεδομένου ότι στο ενδιάμεσο εμφανιζόταν κυρίως σε συμμετοχές σε tracks άλλων rappers, πηδάμε στο 2009 που ο DOOM βγάζει τον 6ο και τελευταίο του solo δίσκο, το Born Like This. Σχεδόν όλο σε δική του παραγωγή, το άλμπουμ επιστρέφει στις κλασικές του εμμονές αλλά με έναν μεστό τρόπο πια. Ο DOOM αποτίει φόρο τιμής και σαμπλάρει τον ποιητικό Charles Bukowski (σταθερή λογοτεχνική αναφορά στο rap του μαζί με τον Shakespeare), συνδυάζοντάς τον παράδοξα αλλά αρμονικά με τις κλασικές καρτουνίστικες αναφορές του (από τα υπερηρωικά καρτούν μέχρι το Who Framed Roger Rabbit). Βέβαια, το αδιαμφισβήτητο διαμάντι του δίσκου είναι το Gazillion Ear, σε παραγωγή του τεράστιου J Dilla, με τον DOOM να ραπάρει ανατριχιαστικά πάνω από το theme του Giorgio Moroder από το Midnight Express. Δηλαδή, οκ, DOOM-Dilla-Moroder, δεν γίνεται καλύτερο. Φτάνοντας σιγά σιγά προς το τέλος του αφιερώματος, πηγαίνουμε στον τελευταίο κατ’ εμέ σπουδαίο δίσκο του DOOM, το Keys to the Kuffs του 2012, το οποίο κυκλοφόρησε ως JJ DOOM σε συνεργασία με τον παραγωγό Jneiro Jarel. Παρότι δεν έχουμε τον ίδιο τον DOOM στο sampling, υπάρχουν κι εδώ μερακλίδικα πράγματα και obscure αναφορές όπως στο βρετανικό 60s Poe-ικό The Oblong Box, αλλά η πιο όμορφη στιγμή κλασικού DOOM σημειολογικού ενδιαφέροντος είναι η ενσωμάτωση του Ello Gov’nor από το animation Regular Show που εμφανίζεται στο καλύτερο κομμάτι του δίσκου: Και φτάνοντας στο Czarface Meets Metal Face, την δουλειά μαζί με τους Czarface (ωραία ετυμολογική σύμπτωση με τους Monsta Island Czars έτσι;) από το 2018 που έμελλε να είναι ο τελευταίος δίσκος του DOOM, τους βρίσκουμε όλους μαζί πωρωμένους με τα υπερηρωικά κόμιξ, να παλιμπαιδίζουν ως γλυκούληδες 40ρηδες ράπερς. Αξίζει βέβαια να σημειώσουμε το Don’t Spoil It, με τον Inspectah Deck των Wu-Tang Clan να ρίχνει 16 μπάρες με 30 κινηματογραφικές αναφορές και τον MF DOOM να καμαρώνει σαν χαζομπαμπάς supervillain: Βέβαια, όλες αυτές οι συνδέσεις δεν θα μπορούσαν και να μην ανταποδοθούν σε κάποιες περιπτώσεις. Έτσι, η μουσική του DOOM έχει βρεθεί ουκ ολίγες φορές μέσα σε ταινίες και σειρές (και σε κάποια άλλα μέρα όπου δεν θα έπρεπε βέβαια). Ας πούμε, είχαμε ένα ιδιαιτέρως ταιριαστό πάντρεμα με τους Boondocks: Επίσης, έχουμε όχι ένα αλλά δύο references στον DOOM μέσα στο λατρεμένο Superbad: Να θυμίσουμε επίσης ότι στο 6ο επεισόδιο της 1ης σεζόν του Master of None, ο μερακλής Aziz Ansari έχει βάλει να παίζει το εξής λατρεμένο κομμάτι: Ενώ η πρώτη κινηματογραφική παρουσία της μουσικής του DOOM είναι, εξ όσων γνωρίζουμε, η παρουσία αυτού του τραγουδιού των KMD στο Ken Park των Larry Clark και Harmony Korine (σταθερά εξαιρετικός στις μουσικές επιλογές του και όχι μόνο). Κλείνοντάς, όμως, η αγαπημένη μου σύνδεση ανάμεσα στον DOOM και τον κόσμο του σινεμά είναι η εξής. Πριν από περίπου 2 χρόνια, ένας indie σκηνοθέτης με το όνομα Justin Lomba εμφανίστηκε στο Reddit (εκεί που συμβαίνει η μαγεία) και αποφάσισε να μοιραστεί αυτήν την ιστορία. Πίσω στο 2001, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, έφτιαξε μια low-budget ταινία και, όντας fan του DOOM, προσπάθησε να έρθει σε επαφή μαζί του ώστε εκείνος να εμφανιστεί στο φιλμ. Προς τεράστια έκπληξή του, ο DOOM δέχτηκε αμέσως να παίξει έναν μικρό ρόλο και πήγε από την Ατλάντα, όπου έμενε τότε, στο Σαν Φρανσίσκο ώστε να συμμετέχει στα γυρίσματα. Το μόνο που ζήτησε, λέει ο σκηνοθέτης, ήταν να αναφερθεί στα credits ως Viktor Vaughn. Αν ήταν αυτός δηλαδή. Εν είδε τεκμηρίων, ο σκηνοθέτης δημοσίευσε επίσης μια σειρά από backstage φωτογραφίες με τον DOOM, χωρίς μάσκα, όπως τον είχαμε δει πραγματικά ελάχιστες φορές τα τελευταία 25 χρόνια. RIP DOOM ΓΜΤ. <3
