Έχουν περάσει ήδη 6 μήνες από τη δολοφονία του George Floyd στη Μινεάπολις των ΗΠΑ, η οποία έφερε μια αναζωπύρωση του Black Lives Matter κινήματος με τη μορφή μιας τεράστιας πολυφυλετικής εξέγερσης που συνεπήρε την Βόρεια Αμερική, δημιουργώντας παράλληλα ένα κύμα κινητοποιήσεων υποστήριξης σε πολλές ακόμα περιοχές του πλανήτη. Βέβαια, το Black Lives Matter, ως γενική ομπρέλα μιας σειράς από αγώνες σε διάφορα πεδία της κοινωνικής ζωής κι ως ένα μότο που ενοποίησε τρόπον τινά την μαύρη ριζοσπαστικότητα τα τελευταία χρόνια, δεν γεννήθηκε το 2020. Οι σύγχρονες μητροπολιτικές εξεγέρσεις των μαύρων προλετάριων στις ΗΠΑ κρατάνε ήδη από τα 60s, δημιουργώντας ένα νήμα οργής και πένθους που ακολουθεί την αμερικάνικη κοινωνική ζωή εδώ και πάνω από μισό αιώνα. Την τελευταία δεκαετία, έπειτα από τις δολοφονίες των εφήβων Trayvon Martin και Michael Brown το 2012 και το 2014 αντίστοιχα, η Αμερική βρίσκεται ουσιαστικά σε έναν διαρκή αναβρασμό όσον αφορά την όξυνση της φυλετικής κι ευρύτερα κοινωνικής αδικίας. Φέτος, αυτός ο αναβρασμός τίναξε το καπάκι. Όπως σημειώναμε ξανά μέσα στη χρονιά, οι κινητοποιήσεις που μπαίνουν κάτω από την ομπρέλα του Black Lives Matter δεν αγγίζουν μόνο την αστυνομική βία και την άμεση απονομή δικαιοσύνης. Στοχοποιούν επίσης το βρώμικο ιστορικό παρελθόν και γκρεμίζουν τα στοιχειωμένα αγάλματα της σκλαβιάς, της αποικιοκρατίας και της λευκής υπεροχής. Την ίδια ώρα, μοιραία το πνεύμα του Black Lives Matter επεκτείνεται και στο πεδίο της μαζικής κουλτούρας. Μια πλευρά αυτής της διαδικασίας αφορά το ερώτημα του πώς μεταχειρίζεσαι, επεξεργάζεσαι και συζητάς τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις που κουβαλούν πάνω τους ανεξίτηλα τα σημάδια της καταπίεσης και της βαρβαρότητας. Μια άλλη πλευρά, ακόμα πιο καίρια, αφορά το τι κάνεις με τις ιστορίες που έχουν να διηγηθούν σήμερα οι ίδιοι οι καταπιεσμένοι. Στον απόηχο τις δολοφονίας του Floyd, λοιπόν, ρωτούσαμε αν υπάρχει χώρος να εκφραστούν αυτές οι ιστορίες κι αν υπάρχουν αυτιά να τις ακούσουν, καταλήγοντας έτσι σε ένα αφιέρωμα πάνω στο σύγχρονο μαύρο αμερικάνικο σινεμά. Φυσικά, η μαύρη τέχνη των ΗΠΑ έχει τεράστια ιστορία και πλουσιότατη παράδοση πίσω της σε όλα τα επίπεδα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Αυτός ο καλλιτεχνικός πλούτος, από την σπουδαία μαύρη μουσική κληρονομιά μέχρι την ποίηση και τη ζωγραφική, είχε πάντα να αντιμετωπίσει δύο σημαντικά εμπόδια. Από τη μία, την καταστολή και τον παραμερισμό για να μην αποκτήσει πραγματική ορατότητα. Από την άλλη, την ευκαιριακή ενσωμάτωση και εκμετάλλευση από το πολιτιστικό status quo. Στο πεδίο της σύγχρονης pop κουλτούρας, η αλήθεια είναι πως το δεύτερο τείνει να αποτελέσει μεγαλύτερο κίνδυνο, αφού τα στούντιο, τα δίκτυα κι οι πλατφόρμες δεν χάνουν ευκαιρία να εκμεταλλευτούν την κοινωνική ατμόσφαιρα του Black Lives Matter προκειμένου να κάνουν pandering στο μαύρο κοινό ή να κάνουν πατ-πατ στην πλάτη της λευκής ενοχής. Παρόλα αυτά, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι τα 10s ήταν η δεκαετία που ο κινηματογράφος των μαύρων δημιουργών έγινε για πρώτη φορά μαζικά αποδεκτός και ορατός σε επίπεδο μεγάλων φεστιβάλ, σημαντικών βραβείων και εμπορικών επιτυχιών. Τι συνέβη όμως στην τηλεόραση το ίδιο χρονικό διάστημα; Ουσιαστικά, θα λέγαμε ότι η τηλεόραση και το streaming περνάνε μια περίοδο μεγάλης άνθισης όσον αφορά την μαύρη καλλιτεχνική έκφραση, κάτι που εντάθηκε σε βαθμό άνευ προηγουμένου το 2020, συμπίπτοντας με το φούντωμα του Black Lives Matter. Δανειζόμενοι τον όρο από την παλαιότερη περιγραφή του ανεξάρτητου μαύρου σινεμά αλλά κι από μια κομματάρα των Shabazz Palaces, θα λέγαμε ότι παρατηρούμε την άνοδο ενός τηλεοπτικού Νέου Μαύρου Κύματος. Όχι πως στο βαθύτερο τηλεοπτικό παρελθόν δεν υπήρχε μαύρη παρουσία, μην παρεξηγηθούμε. Τουναντίον, από τα 70s και μετά υπάρχει μια μεγάλη παράδοση μαύρων sitcoms που ξεκινούσαν από το Different Strokes και το Cosby Show κι έφταναν μέχρι το Family Matters και το Fresh Prince of Bel Air. Ταυτόχρονα, από τα 90s κι έπειτα που μπαίνουν οι ρίζες για τη σύγχρονη golden era της αμερικάνικης τηλεόρασης, βλέπουμε εξαιρετικές σειρές με πλειοψηφικά μαύρο καστ ή/και θεματολογία που αφήνουν σημαντικό στίγμα πίσω τους (ακόμα κι αν μερικές φορές θάβονταν από τηλεθέαση), όπως το Homicide, το Oz και το The Wire. Βέβαια, υπάρχουν εδώ δύο αστερίσκοι. Όσον αφορά την πρώτη κατηγορία των μαύρων sitcoms, η αμερικάνικη τηλεόραση πάντα τα κατηγοριοποιούσε ως σειρές “ειδικού ενδιαφέροντος”, απευθυνόμενη στο μαύρο κοινό ως ένα εντελώς ξεχωριστό κομμάτι του τηλεοπτικού ακροατηρίου, και με έναν ενίοτε exploitative ή στερεοτυπικό τρόπο. Όσον αφορά τις σειρές της δεύτερης κατηγορίας μπορεί να επιδείκνυαν μια βαθύτερη επεξεργασία των ζητημάτων που αφορούν την σχέση φυλής, τάξης και νόμου στις ΗΠΑ, αλλά αν μη τι άλλο φτιάχνονταν πρωτίστως από λευκούς δημιουργούς. Αντίθετα, το σύγχρονο Νέο Μαύρο Κύμα που βλέπουμε στην αμερικάνικη (αλλά και τη βρετανική σ’ ένα βαθμό) τηλεόραση διαφοροποιείται από το παρελθόν ακριβώς πάνω σε αυτά τα χαρακτηριστικά. Από τη μία πλευρά, οι σειρές για τις οποίες μιλάμε είναι στενά δεμένες με τη σύγχρονη μαύρη εμπειρία, με όρους ταυτότητας όσο και κοινότητας, αλλά αφενός το κάνουν με μια παραπάνω φροντίδα για την αυθεντική έκφραση του βιώματος κι αφετέρου καταφέρνουν σε σημαντικό βαθμό να πάρουν αυτήν την φυλετική μερικότητα και να την μετατρέψουν σε καλλιτεχνικό έργο με καθολική απεύθυνση, επικοινωνώντας με ένα μεγάλο κοινό που ξεπερνάει κατά πολύ τους μαύρους θεατές. Κι από την άλλη πλευρά, βεβαίως, μιλάμε για σειρές που φτιάχνονται πρωτίστως από μαύρους δημιουργούς. Μπορεί η βαθύτερη δομή της πολιτιστικής βιομηχανίας των ΗΠΑ να είναι στενά δεμένη με τη λευκή αστική τάξη και σ’ έναν βαθμό το άνοιγμα ευκαιριών προς μαύρους δημιουργούς να έχει συγκαταβατικό και πατροναριστικό χαρακτήρα αντιμετωπίζοντας φιλελεύθερα και ουσιοκρατικά το diversity, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να στρέψουμε τα μάτια μας μακριά από το αυτονόητα θετικό: η φυλετική σύνθεση της αμερικάνικης τηλεόρασης έχει αλλάξει. Με άλλα λόγια, η σύγχρονη μαύρη τηλεοπτική έκφραση έχει μεγαλύτερη αυτοτέλεια αλλά και μεγαλύτερη απεύθυνση από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Όλα αυτά θα γίνουν πολύ πιο σαφή αν κοιτάξουμε το εύρος της μαύρης δημιουργίας τα τελευταία χρόνια στα τηλεοπτικά δίκτυα και τις streaming πλατφόρμες. Ας ανοίξουμε τη βεντάλια λοιπόν. Μέσα στην τελευταία πενταετία, λοιπόν, έχουμε δει πολλά πράγματα. Έχουμε δει prestigious τηλεοπτικά δράματα σαν το When They See Us της Ava DuVernay και το David Makes Man του Tarell Alvin McCraney. Έχουμε δει σύγχρονους μαύρους τηλεοπτικούς auteurs να στρέφονται στην εμπειρία της ζωής σε μια πόλη, όπως ο Donald Glover στο Atlanta ή η Lena Waithe στο The Chi, ενώ κάτι παρόμοιο συνέβη επίσης και στο South Side ή το The Last O.G. (του Jordan Peele, μιας φιγούρας σίγουρα σημαντικότατης για αυτήν την κινηματογραφική και τηλεοπτική άνθιση). Την ίδια ώρα, έχουμε δει τηλεοπτικές μεταφορές ταινιών, κάτι που έκανε τόσο ο Spike Lee με το She’s Gotta Have It όσο και ο Justin Simien με το Dear White People. Ακόμα, η γυναικεία μαύρη εμπειρία εξερευνήθηκε με εντυπωσιακή ευθύτητα και βάθος σε σειρές όπως το αμερικάνικο Insecure της Issa Rae ή το βρετανικό Chewing Gum της Michaela Coel, ενώ είδαμε επίσης μαύρους τηλεοπτικούς υπερήρωες με τη μορφή του Luke Cage και του Black Lightning. Την ίδια ώρα, υπήρξε ένα αυξημένο ενδιαφέρον για τις μαύρες undergound κουλτούρες περασμένων δεκαετιών, κάτι που είδαμε για παράδειγμα στο The Get Down και το Pose. Τέλος, αφήνοντας απ’ έξω για λόγους συντομίας το πεδίο των σειρών ντοκιμαντέρ, στην καθαρόαιμη κωμωδία είχαμε την κυριαρχία του Black-ish και των διαφόρων sitcom spinoffs του αλλά και την εμφάνιση sketch comedy εκπομπών όπως το Random Acts of Flyness ή το Black Lady Sketch Show. Η παραπάνω σκιαγράφηση δεν υπονοεί ότι όλες αυτές οι σειρές είναι της ίδιας ποιότητας ή ότι όλες αξίζουν το ίδιο να τις τσεκάρετε. Η προσοχή σας είναι ένα όλο και πιο πολύτιμο πράγμα στην εποχή του ψηφιακού βομβαρδισμού από content, οπότε εσείς μόνο μπορείτε και πρέπει να κρίνετε τι σας ταιριάζει πραγματικά. Παρόλα αυτά, κανείς δε μπορεί να παραγνωρίσει ότι, αν μη τι άλλο, έχει συγκροτηθεί ένα τηλεοπτικό περιβάλλον με μια αυξημένη έφεση και ορατότητα όσον αφορά τις παραγωγές που αφορούν την μαύρη καλλιτεχνική δημιουργία. Το 2020, μάλιστα, αυτή η ήδη υπάρχουσα διαδικασία εξερράγη, απελευθερώνοντας μια δυναμική που συναντήθηκε με το κύμα κινητοποιήσεων που αναφέραμε στην αρχή. Αυτό δε σημαίνει φυσικά πως η αμερικάνικη και η βρετανική τηλεόραση έφτιαξαν αυτές τις σειρές με σκοπό να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία. Ο καπιταλιστικός πολιτισμός κινείται πάντα βάσει αυτού του επιχειρηματικού κυνισμού, αλλά δε μπορούμε να ανάγουμε πλήρως σε αυτόν κάθε είδους ανθρώπινη δημιουργία που εκ των πραγμάτων τοποθετείται μέσα στα πλαίσιά του. Με άλλα λόγια, ναι μεν οι πλατφόρμες και τα δίκτυα κατέληξαν να έχουν χτυπήσει διάνα στο στόχο τους, έχοντας επενδύσει σε προϊόντα που απέκτησαν καίριο χαρακτήρα (κι άρα δυνατότητες κέρδους) μέσα στη χρονιά, αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να ερμηνεύσουμε το νόημα που έχουν αυτές οι νέες τηλεοπτικές σειρές, νόημα καλλιτεχνικό και κοινωνικό μαζί. Συνεχίζοντας, λοιπόν, την παραπάνω σκιαγράφηση με την προσοχή μας στραμμένη στο 2020 του Black Lives Matter, ας δούμε τι έγινε φέτος όσον αφορά τη μαύρη τηλεόραση. Θα χρειαζόμασταν σίγουρα ένα πολύ μεγαλύτερο άρθρο για να αναφερθούμε αναλυτικότερα και εις βάθος σ’ αυτές τις σειρές, αλλά για τις ανάγκες αυτού εδώ θα αρκεστούμε σε μια συνολική επισκόπηση της φετινής χρονιάς, αρκούμενοι σε 1-2 σχόλια όπου κρίνουμε ότι είναι απαραίτητο. Αν κοιτάξουμε στους πρώτους μήνες του 2020, δηλαδή πριν την δολοφονία του Floyd και την επακόλουθη έκρηξη, θα δούμε ότι κυκλοφόρησαν κάποιες σειρές που δεν έκαναν ιδιαίτερη αίσθηση. Για παράδειγμα, τον Φεβρουάριο η DuVernay έφτιαξε μια νέα σειρά για το κανάλι της Oprah, με τον τίτλο Cherish the Day, η οποία δεν κατάφερε να τραβήξει την προσοχή, επιτυγχάνοντας παρόλα αυτά να ανανεωθεί για δεύτερο κύκλο. Τον επόμενο μήνα, στην Αγγλία που επρόκειτο επίσης σύντομα να γνωρίσει μεγάλες μαύρες κινητοποιήσεις, το ΒΒC κυκλοφόρησε το Noughts + Crosses, μια alternate history αντιστροφή των σχέσεων φυλετικής ιεραρχίας. Ακόμα, τον Απρίλιο το Netflix έβγαλε το νέο sitcom του δημιουργού του Black-ish, Kenya Barris. Και μπορεί το #blackAF να πήρε ικανοποιητικές κριτικές, αλλά αποτέλεσε μάλλον κοινό τόπο πως δεν κατάφερε να αποτελέσει ένα αληθινό βήμα προόδου για τον δημιουργό του. Και μετά, ήρθε η έκρηξη. Κατά το θερμό καλοκαίρι των George Floyd κινητοποιήσεων, κυκλοφόρησαν τρεις σειρές που κατάφεραν να συγχρονιστούν κατά εντυπωσιακό τρόπο με αυτό που συνέβαινε στους δρόμους των μεγαλουπόλεων και τις καρδιές των ανθρώπων. Τον Ιούνιο, BBC και HBO κυκλοφόρησαν από κοινού το I May Destroy You της προαναφερθείσας (και εκπληκτικής) Michaela Coel, το οποίο αποτελεί μια εξαιρετική επεξεργασία της μαύρης millennial εμπειρίας, του σύγχρονου κόσμου των social media και του ψυχικού τραύματος από σεξουαλική παρενόχληση. Έναν μήνα μετά, τον Ιούλιο, ξεκίνησε στο Starz το P-Valley της Katori Hall. Παρότι σίγουρα λιγότερο hyped και μάλλον αρκετά υποτιμημένο, αποτέλεσε μια εξίσου εκπληκτική ματιά πάνω στην μαύρη σεξεργασία στον αμερικάνικο νότο, δοσμένη με μια υπέροχα αναζωογονητική φεμινιστική neon noir ματιά. Και τέλος, μέσα στον Αύγουστο το HBO ξεκίνησε να προβάλει το Lovecraft Country της Misha Green, σε παραγωγή του Jordan Peele, το οποίο επιχειρεί να ανατρέξει στη μαύρη εμπειρία των segregated 50s, πριν την μεγάλη έκρηξη του Civil Rights Movement, προκειμένου να αναζητήσει στον αντι-μαύρο ρατσισμό το κρυμμένο περιεχόμενο ενός κοσμικού lovecraftικού τρόμου. Σίγουρα άνισο, σίγουρα προβληματικό όσον αφορά τον τόνο του και την γραφή του σε πολλά σημεία, αλλά κι αναμφίβολα εξαιρετικά ελκυστικό σε κάμποσες στιγμές του. Να σημειωθεί ότι κι οι 3 αυτές σειρές δημιουργήθηκαν από μαύρες γυναίκες, σε περίπτωση που δεν το είχατε κάνει ήδη. Έπειτα, το φθινόπωρο μπαίνει κάπως πιο αντιφατικά. Το Σεπτέμβριο στο Hulu κάνει πρεμιέρα το Woke των Keith Knight και Marshall Todd, το οποίο μάλλον αποδεικνύεται περισσότερο self-conscious και εξυπνακίστικο απ’ όσο μπορεί να υποστηρίξει το υλικό του. Την ίδια περίοδο ξεκινάει κι ο τέταρτος κύκλος της σειράς ανθολογίας Fargo στο FX, ο οποίος βρίσκει τον Noah Hawley να συνεργάζεται με τον Chris Rock προκειμένου να δώσουν την δική τους απάντηση στο Lovecraft Country όσον αφορά τα αμερικάνικα 50s. Και μπορεί οι κριτικές να μην ήταν τόσο ενθουσιώδεις όσο σε προηγούμενες σεζόν, αλλά επιτρέψτε μου να πω ότι ακόμα και στις πιο αδύναμες στιγμές του το Fargo παραμένει ένα από τα καλύτερα πράγματα στην αμερικάνικη τηλεόραση. Λίγο αργότερα, Νοέμβριο πια, το HBO πραγματοποιεί μια τηλεοπτική μεταφορά του Between the World and Me του Ta-Nehisi Coates, του γνωστότερου βιβλίου της Black Lives Matter εποχής (και δικαίως αμφιλεγόμενου αν με ρωτάτε), καταφέρνοντας ένα πολύ καλύτερο αποτέλεσμα από το αντίστοιχο περσινό του Native Son που ήταν πολύ αδύναμο στην διασκευή του έργου του Richard Wright. Και τέλος, επιστέγασμα όλης αυτής της διαδικασίας είναι το εξαιρετικό Small Axe του Βρετανού Steve McQueen που κυκλοφόρησε μέσα στο Νοέμβριο σε BBC και Amazon Prime, και για το οποίο τα είπαμε αναλυτικότερα αυτές τις μέρες. Ούτε ακριβώς τηλεόραση ούτε ακριβώς σινεμά, το έργο του McQueen καταφέρνει με φοβερά οργανικό τρόπο να γίνει η πεμπτουσία του πνεύματος της εποχής του. Όπως το λέει ο ίδιος, με δικά του λόγια, στο πρώτο κιόλας επεισόδιο: “Δεν πρέπει να γίνουμε τα θύματα των ιστοριών μας αλλά οι πρωταγωνιστές τους”. Ευελπιστώντας σε κάτι αντίστοιχης ποιότητας από το επερχόμενο The Underground Railroad του αγαπημένου μας Barry Jenkins, κλείνουμε αυτό το αφιέρωμα με μια και μοναδική προτροπή: δείτε το Small Axe. Για τα υπόλοιπα, βλέπουμε.
