Νοέμβρης, ο μήνας με τις περισσότερες βροχές, ο μήνας της σποράς. Σποριάς, άλλωστε, σύμφωνα με τους χωρικούς που περιμένουν το κριθάρι να ρυθμίσει τις ζώες τους. Παχνιστής, για την καταχνιά του. Χαμένος, γιατί οι μέρες του είναι οι μικρότερες του χρόνου όλου. Νοέμβρης, με μια εκφορά χειμωνιάτικα ανάλογη του Μάη, για τα παιδιά που μεγαλώνουν και δεν ξέρουν. Και δεν ξέρουν όλο και περισσότερα. Δεν ξέρουν από που έρχεται το φως, δεν ξέρουν από που έρχεται το σκοτάδι. Όλο ερωτήσεις και ερωτηματικά. Γενιές που μεγάλωσαν με ερωτηματικά, γενιές που μεγαλώνουν τις ερωτήσεις. Νοέμβρης, ο μήνας των ερωτήσεων· ο μήνας των εξεγέρσεων. Ο μήνας που, για τα παιδιά που παλεύουν να μάθουν για τα πάντα, δεν μπορεί να είναι χαμένος, δεν τον αφήνουν να είναι χαμένος. Είναι οι μεγαλύτερες μέρες του χρόνου. «Στη μικρή αυτή πλατεία,το Πρωτοκύριακο του Νοέμβρη» –γράφει η μαρμάρινη επιγραφή- «μέρα του μήνα τρεις του 1941, τα μαθητικά νειάτα της Κέρκυρας πραγματοποίησαν αυθόρμητα την πρώτη μαζική αντιφασιστική εκδήλωση στη σκλαβωμένη Ευρώπη». Υπήρχε λοιπόν υλικό σ’αυτόν τον τόπο, δεν μας ξημέρωσαν πρώτη φορά σκοτάδια. Τα παιδιά ήταν πάντα έτοιμα το Νοέμβρη. Και βγήκαν στη μικρή πλατεία, γιατί δεν θέλαν να μάθουν ναζί τι θα πει. Τα παιδιά μεγάλωσαν και όχι μόνο έμαθαν, αλλά ήξεραν να σου πουν –όσα από αυτά επέζησαν από τον τρόμο- με πόσο αίμα γράφεται η λέξη βέρμαχτ. Και είδαν το φάντασμα να επιζεί, να ξαναγεννιέται, να ξανάρχεται με φόρα και λύσσα. Στα εγγόνια τους. Το Νοέμβρη του 1993, στο μέτωπο μιας μαθήτριας στην Αθήνα, χαραζόταν συμβολικά από κάποιο νεοναζιστικό μαθητικό χέρι μια επικίνδυνη ρωγμή, με τη μορφή του αγκυλωτού σταυρού, με τη μορφή του αληθινού ζόφου. Μια ρωγμή για την οποία κανένα πολιτικό λόμπι, κανένας πολιτειακός θεσμός, δεν έδωσαν τότε σημασία. Όχι όμως και οι μαθητές που κάθε Νοέμβρη παλεύουν να μάθουν περισσότερα και αγωνιούν να μην ξαναγνωρίσουν ποτέ αυτό που χάραξε τους παππούδες τους. Στις 12 του Νοέμβρη, αψηφώντας μαθήματα και απουσίες, οι μαθητές των σχολείων της Αθήνας οργάνωσαν αυθόρμητα, με στοιχειώδη συντονισμό και χωρίς καθυστερήσεις και επισημότητες, την πρώτη μεγάλη αντιφασιστική διαδήλωση της νεότερης ιστορίας. Λίγο μετά το δεύτερο διάλειμμα, απ’όλες τις γωνιές της Αθήνας, μαθητές όλων των ηλικιών και τάξεων, ξεκινούσαν –ξεκινούσαμε- με αυτοσχέδια πρόχειρα πανό, «κάτω ο φασισμός», «δεν θα περάσει ο ναζισμός», «έξω οι φασίστες από τα σχολεία», «καλός ναζί ο νεκρός ναζί», «gegen nazis». Συνθήματα κι αυτά αυτοσχέδια, όσο και οργισμένα: «εδώ δεν είναι Γερμανία, φασίστες θα σας πάρουμε όλους με φορεία», «όλοι μαζί να φύγουν οι ναζί», «δε θα περάσει», «ποτέ, ποτέ, ποτέ…», «κι έχει σαν στάμπα τη ζωή μου σημαδέψει, δεν θα περάσει ο φασισμός» -ναι, τραγουδούσαμε τον Λοϊζο στην πορεία. Και ξέραμε περίπου και που πηγαίναμε: στα γραφεία μιας περιθωριακής φασιστικής συμμορίας, τότε χωρίς θωρακισμένα πενταόροφα φρούρια και επιχειρηματικά κονδύλια, σε μια ανήλιαγη συμβολή της Κεφαλληνίας με την Πατησίων. Αν και από τις πληροφορίες των ημερών στη συνέχεια, φάνηκε ότι η χαρακωμένη κοπέλα συμμετείχε σε «μια πλάκα», οι δικές μας φωνές ξέραμε καλά που πήγαιναν, δεν ήταν καθόλου πλάκα. «Όποιος ερχόταν σε επαφή με την πορεία, καταλάβαινε αμέσως ότι οι μαθητές είχαν βρει ουσιαστικά αφορμή να δώσουν διέξοδο σε μια συσσωρευμένη μαχητικότητα, ανεξάρτητα σχεδόν από τη συγκεκριμένη αιτία που προκάλεσε την κινητοποίηση», διαβάσαμε τότε στην εφημερίδα. Καμία πλάκα. Μόνο η ανάγκη να μην βγει χαμένος ο Νοέμβρης εκείνος. Ένα σερί Νοέμβρηδων που κρατούσε ήδη τρία χρόνια –θυμήσου λίγο τις εποχές. Η συμμετοχή στην πορεία έφτασε κοντά στους δέκα χιλιάδες, μοναδικά δυναμική σε παλμό, με τα μπλοκ των μαθητών ενιαία και πυκνά –ούτε καν χωρισμένα ανά σχολείο- σε δυνατές αλυσίδες και αγκαλιές, που φώναζαν και τραγουδούσαν· σε όλο το δρόμο. Έξω από την ΑΣΟΕΕ, περίπου στο ύψος των γραφείων της χρυσής αβγής, ξέσπασαν και τα (απαραίτητα για τα κανάλια) επεισόδια, μετά και από την προκλητική στάση των ΜΑΤ –στον συνεπή ήδη από τότε ρόλο τους- που φρουρούσαν με κάθε τρόπο το άντρο των ναζιστών. Τα δακρυγόνα έπεσαν χωρίς φειδώ –με συνέπεια πάντα- μέσα στα μπλοκ των μαθητών, επικράτησε πανικός και η συνέχεια αφορούσε μόνο τους έμπειρους των οδομαχιών. Σήμερα, λοιπόν, που κλείνουν ακριβώς είκοσι χρόνια από αυτή την πορεία, που ως μαθητές βρεθήκαμε να φωνάζουμε για έναν χαραγμένο αγκυλωτό σταυρό στο μέτωπο μιας κοπέλας κι ας ήταν «πλάκα», σήμερα που η χρυσή αβγή έγινε «πλάκα» και «in» και μπήκε στα σχολεία, ας θυμηθούμε αυτό το βροντερό αντάμωμα των μαθητών ως παρακαταθήκη και παρηγοριά. Ότι πριν από είκοσι χρόνια που οι κασιδιάρες ακόμα πάλευαν να μάθουν πόσα γράμματα έχει το αλφάβητο, και πριν η επιλογή της χρυσής αβγής γίνει trend και τα ρόπαλα καθημερινότητα, οι μαθητές ήδη γνώριζαν. Παρηγοριά και παρακαταθήκη ότι το υλικό του τόπου ίσως ακόμα υπάρχει. Ότι από το 1941 σε μια μικρή πλατεία στην Κέρκυρα, τα παιδιά στα σχολεία και στις πλατείες πάντα ήξεραν και πάντα ήθελαν να μάθουν. Και πάντα ξημέρωναν Νοέμβρηδες που δεν πήγαιναν χαμένοι.
