Πριν λίγο καιρό, με αφορμή τις νέες ταινίες των Pedro Almodovar και Paul Schrader (Πέτρος και Παύλος amirite) που είδαμε στο Φεστιβάλ Βενετίας, αναφερθήκαμε στο φαινόμενο των γηραιών σκηνοθετών που δεν σταματούν να ωριμάζουν μαζί με την τέχνη τους. Σε εκείνο το κείμενο, λέγαμε πως η ανάπτυξη της καλλιτεχνικής γλώσσας σε προχωρημένη, κατά τα συμβατικά κριτήρια, ηλικία αποτελεί ένα εξαιρετικά ευπρόσδεκτο γεγονός που υποδηλώνει μια ασταμάτητη δυνατότητα για εξέλιξη και αυτομετασχηματισμό και ταυτόχρονα αμφισβητεί τις κυρίαρχες ιδέες που θέλουν την δημιουργικότητα να αποτελεί προνόμιο της νεότητας, η οποία όλως τυχαίως (hint: καθόλου τυχαία) ταυτίζεται με την ηλικία υψηλής εργασιακής παραγωγικότητας κατά την οποία τα υποκείμενα αναμένεται να αποδίδουν στο μάξιμουμ των επιδόσεών τους. Ακόμα και σε μια περίοδο ώριμης καλλιτεχνικής δημιουργίας, όμως, δεν είναι καθόλου παράξενο για έναν γηραιό σκηνοθέτη να ρίξει τους ρυθμούς του. Εκτός αν είναι ο Ridley Scott. Ο οποίος συνεχίζει να δημιουργεί στην τσίτα, να μην κάθεται κάτω, να βγάζει ταινίες με ρυθμούς πολυβόλου και σε συνθήκες μείζονος στουντιακής παραγωγικότητας, όντας σε διαρκή επαφή (και κριτική συνδιαλλαγή) με τις σύγχρονες χολιγουντιανές τάσεις. Στα 84 του χρόνια. Σα να μην είναι τίποτα. Μια εντυπωσιακή ποιότητα που κατέχει ο Scott είναι πως, στην πραγματικότητα, δεν έχει περάσει ποτέ εκτεταμένες περιόδους ακμής και παρακμής. Κάποιοι σκηνοθέτες παραδίδουν τα καλύτερά τους έργα στην νεότητά τους, κάποιοι άλλοι στα ώριμα χρόνια τους. Ο Scott, από την άλλη, μοιάζει να αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση δημιουργού που σε κάθε νέα του ταινία βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Αν εξαιρέσουμε την εναρκτήρια τριπλέτα του με τα καταπληκτικά Duellists-Alien-Blade Runner, από εκεί κι έπειτα παλαντζάρει συνεχώς ανάμεσα στην ταινιάρα και την φόλα σα να μην τρέχει κάστανο. Σαν αυτό να είναι το ίδιο το modus operandi του, η εσωτερική λογική της καριέρας του. Με την ίδια άνεση που ξεπετάει μια καταπληκτική ταινία, με την ίδια ακριβώς άνεση ξεφουρνίζει μια πατάτα. Και κάθε φορά μοιάζει να νιώθει το ίδιο άνετα, δίνοντας την εντύπωση ενός δημιουργού που τα έχει εξαιρετικά καλά με τον εαυτό του – όντας συμφιλιωμένος τόσο με τις αρετές όσο και με τις αδυναμίες του, σε βαθμό που πλέον αυτά τα δύο να έχουν γίνει αξεδιάλυτες πλευρές του προσωπικού ύφους. Μέσα από μια πορεία με τόσα πολλά σκαμπαναβεσμάτα, ο Scott έχει χτίσει μια πολυετή συνέχεια μέσα από τις ασυνέχειες. Η ανισομέρεια είναι κορώνα στο κεφάλι της φιλμογραφίας του, αφού είναι ικανός για το καλύτερο και το χειρότερο την ίδια στιγμή. Μ’ αυτήν την έννοια, το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του έγκειται στο ότι είναι, σε τελική ανάλυση, απρόβλεπτος. Κι αυτό είναι μια σπάνια καλλιτεχνική αρετή. Με γοητεύει βαθιά ο Ridley Scott γιατί πρόκειται για τον απόλυτο αντι-auteur του σύγχρονου Hollywoof. Αυτό δε σημαίνει πως είναι απλώς ένας σκηνοθέτης-υπάλληλος του στουντιακού συστήματος. Ίσα-ίσα, οι συγκρούσεις του με τα στούντιο είναι χιλιοτραγουδισμένες και τον έχουν μετατρέψει σε σύμβολο του στουντιακού πετσοκόμματος καλλιτεχνικής αυτονομίας (αλλά και σε ίνδαλμα των director’s cut και της εκ των υστέρων επανεκτίμησης). Σημαίνει όμως ότι πρόκειται για έναν σκηνοθέτη που κάνει σινεμά με απο-υποκειμενοποιημένο τρόπο. Οι ταινίες του Ridley Scott έχουν σταθερές, φυσικά. Είναι ένας κατεξοχήν σκηνοθέτης ηθοποιών, όπως είναι επίσης κι ένας σκηνοθέτης τόπων και τεράτων. Πολύ δύσκολα θα βρούμε όμως μια συνεκτική αφηγηματική φιλοσοφία ή ένα στιβαρό θεματικό κέντρο στην φιλμογραφία του. Από μια πλευρά, ο Scott μοιάζει πραγματικά πρόθυμος να γυρίσει το οτιδήποτε και μοιάζει να συμπεριφέρεται με αδιαφοροποίητο τρόπο απέναντι στα πιο εκλεπτυσμένα και στα πιο σάπια σενάρια. Έχοντας μηδέν (0) σενάρια στο βιογραφικό του μετά από 45 χρόνια ασταμάτητης κινηματογραφίας, ο Scott είναι ο απόλυτος σκηνοθέτης-παραγωγός, ο μάστορας και ο τεχνίτης, αυτός που μπορεί να εξυψώσει το πιο πεζό πράγμα και να προσπεράσει το πιο υψηλό ιδεώδες. Ο Ridley Scott είναι ένα κινηματογραφικό πολυεργαλείο, βγαλμένος από την πάστα των αιλουροειδών τεχνουργών σαν τον Robert Wise και τον Fred Zinnemann που εδραίωσαν την φιγούρα του multi-genre σκηνοθέτη κατά την μεταπολεμική χρυσή χολιγουντιανή εποχή. Το ότι ο Scott δεν έχει την auterίστικη υποκειμενική οπτική δεν σημαίνει βέβαια πως του λείπει η αισθητική ταυτότητα. Μπορεί να μην υπάρχουν ταινίες που να φωνάζουν “Ridley Scott” από ένα μόνο πλάνο, μία μόνο ατάκα ή μία μόνο ιδέα, αλλά η συνολική φιλμική κατασκευή μιας scottικής ταινίας έχει κάτι από τη μοναδική στάμπα ενός εξαίρετου αρχιτέκτονα ή πολιτικού μηχανικού. Η φαινομενική αδιαφορία του για το κείμενο αντισταθμίζεται από την εξαντλητική του μέριμνα για τη δομή και την ατμόσφαιρα μιας ταινίας. Είναι ένας σκηνοθέτης της υπερβολής, ένας μαξιμαλιστής που αναζητά την τέλεια κατασκευή. Και γι’ αυτό, σαν master technician, δεν σταματάει να δουλεύει πάνω στα έργα του ακόμα και έπειτα από την ολοκλήρωση και κυκλοφορία τους – εξ ου κι η εμμονή με τα director’s cuts. Καμιά φορά, χτίζει πάνω στο κενό – κι έτσι οι χειρότερες ταινίες του μοιάζουν σαν κούφιοι καθεδρικοί ναοί (δεδομένης της σταθερής αλλά ανεπεξέργαστης προσήλωσής του στην θρησκευτική θεματολογία παρότι άθεος ο ίδιος). Σου δίνει όμως την αίσθηση ότι μπορεί να κάνει το οτιδήποτε να μοιάζει όμορφο και διασκεδαστικό – και το έχει καταφέρει ξανά και ξανά. Αυτή είναι κι η μεγαλύτερη αρετή του. Ελάχιστοι άλλοι σκηνοθέτες του βεληνεκούς και της δημοτικότητάς του έχουν καταφέρει να υπηρετήσουν στον ίδιο βαθμό τον κινηματογράφο ως μια μαζικολαϊκή τέχνη, ως μια τέχνη της απόλαυσης του πλήθους. Ο Scott δείχνει να κατανοεί το σινεμά ως ένα πρωτίστως κοινωνικό και επικοινωνιακό μέσο, και γι’ αυτή η επαφή του με τον θεατή μοιάζει να είναι πρωτίστως λειτουργική. Άμα το έργο δουλεύει, είναι καλό. Άμα δεν δουλεύει, τι να το κάνεις; Να το θαυμάσεις αφηρημένα; Παλιότερα, καθώς κι εγώ ήμουν περισσότερο δέσμιος των κλασικών κοινοτοπιών της σινεφιλικής ταυτότητας, θεωρούσα πως ο Scott έπιασε το peak του νωρίς με την προαναφερθείσα τριπλέτα ταινιών κι έπειτα έγινε ένας σκηνοθέτης λίγο-πολύ πεζός και αδιάφορος που είναι σε όλα του δέσμιος της κυρίαρχης ιδεολογίας. Με τα χρόνια, η γνώμη μου γι’ αυτόν έχει αλλάξει κι έχω πλέον έναν έντονο σεβασμό θαυμασμό προς την καριέρα του, ακόμα κι αν βρίσκω ένα μέρος της από μέτριο έως και κακό (και σίγουρα έχοντας πολιτικές αντιρρήσεις προς ένα σημαντικό τμήμα του έργου του). Νιώθω ότι βλέπουμε τόσες κακοφτιαγμένες ταινίες -λετζίτ κακοφτιαγμένες ε- που η παρουσία ενός στιβαρού σκηνοθέτη σαν τον Ridley Scott με άριστο έλεγχο του μέσου μου μοιάζει αναζωογονητική και πολύτιμη. Όντας θιασώτης της ψυχρής υπερβολής, ο Scott είναι ικανός να παραδίδει pulpy και campy ταινίες με εντελώς straight face. Η εκπαίδευσή του ταυτόχρονα στον κόσμο των καλών τεχνών και της μαζικής διαφήμισης, πριν κάτσει στην σκηνοθετική καρέκλα, είναι εμφανής στο κινηματογραφικό του στυλ. Δεν υπάρχει πιο εκλεπτισμένος τυρέμπορας σε όλο το Hollywood, και δεν υπάρχει κανένας άλλος που να μοιάζει τόσο σοβαροφανώς αυτοπαρωδιακός. Το 2020 είχα την χαρά να μιλήσω μαζί του ψηφιακά με αφορμή το τηλεοπτικό Raised by Wolves, και το 2021 μας παρέδωσε όχι μία αλλά δύο ταινίες με διαφορά μερικών εβδομάδων: πρώτα το The Last Duel, για το οποίο τα είπαμε αναλυτικά, κι έπειτα το House of Gucci που κυκλοφόρησε αυτή τη βδομάδα στις κινηματογραφικές αίθουσες. Με αφορμή αυτό το τελευταίο, είπαμε να βάλουμε όλες τις ταινίες του από το 1977 μέχρι σήμερα στην σωστή σειρά, ώστε να τιμήσουμε τον πιο based γεροπαράξενος σκηνοθέτη εν ζωή (σε έντονο συναγωνισμό με Werner Herzog και Michael Mann), τον πιο Αμερικάνο Βρετανό που έχει δουλέψει στο Hollywood, τον απόλυτο boomer δημιουργό – και με την καλή και με την κακή έννοια. 27. Robin Hood (2010) O Scott ποτέ δεν έκρυψε την αγάπη του για τα swashbuckler φιλμ και ο Robin Hood του θα ήθελε πολύ να έχει κάτι από την αύρα ελαφρότητας και ευκινησίας του Errol Flynn, αλλά αντιθέτως πρόκειται για την πιο generic και διεκπεραιωτική στιγμή του σκηνοθέτη. 26. A Good Year (2006) Οκ, ένας master technician σαν τον Scott μπορεί να κάνει τα πάντα, αλλά για να είμαστε ακριβείς θα λέγαμε ότι μπορεί να κάνει *σχεδόν* τα πάντα. Γιατί μια feelgood ρομαντική κωμωδία σαν αυτή σίγουρα δεν ταίριαζε στον σκηνοθέτη. Πιστεύω κι ο ίδιος την έχει ξεχάσει. 25. G.I. Jane (1997) Έχει πλάκα που στα 90s αυτό μπορεί να πέρναγε στο mainstream και για μαχητικός φεμινισμός ή ειλικρινής εξερεύνηση των έμφυλων politics. Αφελής στρατοκαυλίαση από έναν δημιουργό που ποτέ δεν ήταν καλός στο γυναικειούς χαρακτήρες, για να τα λέμε όλα. 24. Exodus: Gods and Kings (2014) Θρησκευτικό υπερ-θέαμα βγαλμένο κατευθείαν από τις μέρες των larger-than-life religious epics του μεταπολεμικού Hollywood. Και, δυστυχώς, εξίσου κενό με τα περισσότερα από αυτά – τόσο σε αφηγηματικό όσο και σε θεματικό επίπεδο. 23. 1492: Conquest of Paradise (1992) Γενικά έχω μια αδυναμία στις υπερ-φιλόδοξες αποτυχίες, αλλά το 1492 δεν καταφέρνει να με γοητεύσει, και γι’ αυτό ευθύνεται πάνω απ’ όλα η πολιτικά προβληματική μυθολογικοποίηση του θέματος με το οποίο επέλεξε να καταπιαστεί η ταινία. 22. Alien: Covenant (2017) Τα είχαμε πει αναλυτικότερα, αλλά ας επαναλάβω πως είμαι ανάμεσα στους haters αυτής της ταινίας – εν πολλοίς επειδή ανήκα επίσης στους fans του Prometheus. Χίλιες φορές ασυνάρτητη μυθολογία από ετοιματζίδικο ξαναζέσταμα (ακόμα κι αν έχει fun στιγμές). 21. The Martian (2015) Πραγματικά, δεν προσπαθώ να γίνω edgy, αλλά ποτέ δεν κατάλαβα τι βρήκε ο κόσμος σε αυτήν την ταινία. Εντελώς αφελές, χλιαρό, άνευρο και εν τέλει βαρετό. Είναι ακριβώς το είδος νερωμένου ανθρωπιστικού χολιγουντιανού ηρωισμού που με βάζει για ύπνο. 20. American Gangster (2007) Δεν έχω κάτι ιδιαίτερο να πω εναντίον αυτής της ταινίας, είναι solid σε διάφορα επίπεδα, απλά δε μου φάνηκε ποτέ πραγματικά ενδιαφέρουσα – κι έτσι δεν κατάφερα να την δω ποτέ σαν κάτι παραπάνω από μια γκανγκστερική ταινία του μέσου όρου. 19. White Squall (1996) Συνολικά μέτρια ταινία, αλλά αυτή η μεγάλη σκηνή καταστροφής στη τρικυμία προς το τέλος, που αποτελεί και την καρδιά της άλλωστε, είναι ο Scott σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές scottικές μαξιμαλιστικές στιγμές του που τα πάντα είναι στα όρια. 18. Black Hawk Down (2001) Δεν τρελαίνομαι, κι αυτό γιατί το Black Hawk Down, παρότι εντυπωσιακό και διασκεδαστικό σε αρκετά σημεία του, συνδυάζει δυο πράγματα που αντιπαθώ: την απουσία ενδιαφερόντων χαρακτήρων και την απολίτικη προσέγγιση σε ένα εξόφθαλμα πολιτικό θέμα. 17. All the Money in the World (2017) Μπορεί η θυελλώδης αντικατάσταση του Kevin Spacey να έριξε την ταινία κάπου μεταξύ συρμού και αποβάθρας (με αποτέλεσμα ένα τραγικό box office), αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για φουλ τίμιο σινεμά. Αν σας είχε ξεφύγει, τσεκάρετέ το. 16. Someone to Watch Over Me (1987) Αγαπώ όλα τα 80s του Scott, ακόμα και με τις εμφανείς αδυναμίες τους, κι αυτό εδώ το τυρένιο ερωτικό thriller είναι για μένα μια κλασική cult απόλαυση. Βγήκαν και καλύτερες ταινίες στο είδος εκείνα τα χρόνια, αλλά από εμένα είναι ναι. 15. House of Gucci (2021) Πέρασα πολύ καλά – κι αυτό γιατί ο Scott μπαίνει με τα μπούνια στην φάση της pulpy (αυτο-)σατιρικής οικογενειακής μεγαλοαστικής σαπουνόπερας (κάτι σαν Succession με ψευδοιταλική προφορά επιπέδου internet meme). Αν ήταν και λίγο μικρότερο, ακόμα καλύτερα. 14. Black Rain (1989) Από τις αγαπημένες μου καλτίλες στην φιλμογραφία του Scott. H τζαπανίλα του Black Rain μας μεταφέρει ευθέως πίσω στην αισθητική του Blade Runner. Σίγουρα πολύ κατώτερο σαν ταινία, αλλά παραμένει αισθητικά πανέμορφο και φουλ διασκεδαστικό. 13. Gladiator (2000) Δεν ανήκω στους μεγαλύτερους fans της ταινίας, για να πω την αλήθεια. Έχει προφανώς σημεία που είναι τρομερά διασκεδαστικά, αλλά η υπερ-fun sword-and-sandal τυρίλα του δυστυχώς γίνεται compromised από την περιστασιακή σοβαροφάνεια που το κάνει ψιλοανιαρό. 12. Body of Lies (2008) Είμαι γενικά μεγάλος φίλος του κατασκοπευτικού genre κι αυτή εδώ θεωρώ ότι είναι μια από τις αδικημένες ταινίες του Scott. Παρά τα προβλήματα στο σενάριο (κάποια εκ των οποίων και πολιτικά), πρόκειται για ένα εξαιρετικά διασκεδαστικό φιλμ σε κάθε επίπεδο. 11. The Counselor (2013) Βασικά, αυτή είναι η πιο υποτιμημένη ταινία του Scott, τουλάχιστον για τον 21ο αιώνα. Σε αντίθεση με τις περισσότερες ταινίες του, εδώ το βασικό ατού είναι το σενάριο του Cormac McCarthy που μετατρέπει το φιλμ σε ένα υπερ-απολαυστικό crime-thriller παρεξηγήσεων. 10. Legend (1985) Δώσε μου Legend και πάρε μου την ψυχή. Μπορεί μετά την αρχική τριπλέτα ταινιών να έμοιαζε καλλιτεχνική υποχώρηση, αλλά εκ των υστέρων δε μπορώ παρά να μην θαυμάσω τον χειροποίητο παραμυθένια σκοτεινό κόσμο που έπλασε εδώ πέρα ο Scott. 9. The Last Duel (2021) Τα είπαμε ξανά αναλυτικά για αυτήν την ταινία, υπογραμμίζοντας εμφατικά το πόσο κρίμα είναι που πήγε άπατη στο box office (με τον σκηνοθέτη να το αποδίδει μπουμερίστικα στους νέους και τα κινητά τους). Όπως και να ‘χει, ένα υπέροχο μελλοντικό cult classic. 8. Hannibal (2001) Οι συγκρίσεις με το The Silence of the Lambs του μεγάλου Jonathan Demme το αδικούν, γιατί εδώ ο Scott πάει να κάνει κάτι τελείως διαφορετικό: ένα exploitative campy thriller σαν φόρο τιμής στο ιταλικό giallo και την pulp λογοτεχνία. Και δουλεύει υπέροχα. 7. Matchstick Men (2003) Μια από τις ελάχιστες φορές που ο Scott βγήκε από το comfort zone του και το αποτέλεσμα τον δικαίωσε ολοκληρωτικά. Αυτή η hustla μαύρη κωμωδία με τους λατρείες Nicolas Cage και Sam Rockwell μας δίνει τον σκηνοθέτη στο πιο παιχνιδιάρικα σαγηνευτικό του. 6. Thelma & Louise (1991) Πόσο παράταιρη μοιάζει εκ των υστέρων αυτή η ταινία σε σύγκριση με την υπόλοιπη φιλμογραφία του! Και πόσο παράξενο για έναν τόσο macho σκηνοθέτη να γυρίσει μια τέτοια ταινία! Και πόσο μοναδική φαίνεται μέσα στα μέτρια 90s του Scott! Εμβληματικό, το λιγότερο. 5. Prometheus (2012) https://www.youtube.com/watch?v=34cEo0VhfGE Ναι, είμαι τέτοιος. Λατρεύω το Prometheus, το οποίο έπεσε θύμα του θλιβερού ιντερνετικού nitpicking και της σύγχρονης εμμονής με το fan service. Αδιαφορώ αν το σενάριο του Damon Lindelof είναι γεμάτο τρύπες. Εδώ έχουμε μια μυθολογία συναρπαστική. Αυτό μετράει. 4. The Duellists (1977) Ένα ναπολεόντειο θέατρο του παραλόγου, βασισμένο στο έργο του αγαπημένου Joseph Conrad. Η πρώτη ταινία του Scott παραμένει ένα κομψοτέχνημα πάνω στην ανδρική εμμονή – και μακάρι ο σκηνοθέτης να ικανοποιήσει και την δική του: μια ταινία για τον Ναπολέοντα. 3. Kingdom of Heaven (2005) Όσοι έχουν δει το director’s cut, ξέρουν ότι μιλάμε για την πιο επική στιγμή του σκηνοθέτη. Μαξιμαλιστικό σε όλα του, και μια από τις λίγες φορές που ο Scott γίνεται αρκετά ριψοκίνδυνος πολιτικά ώστε να αμφισβητήσει την κυρίαρχη δυτική αφήγηση. Και μπράβο του. 2. Alien (1979) Ένα αριστούργημα λαβκραφτικού κοσμικού τρόμου, όπως έχουμε επισημάνει ξανά, εξυμνώντας μια από τις καλύτερες ταινίες τρόμου όλων των εποχών. Και μόνο το tagline “in space noone can hear you scream” είναι αρκετό. Δεν χρειάζεται να ειπωθούν περισσότερα. 1. Blade Runner (1982) Δεν είναι απλά η καλύτερη ταινία του Ridley Scott. Είναι μια από τις 2-3 αγαπημένες μου ταινίες στον κόσμο. Ελάχιστα πράγματα έχω δει περισσότερες φορές κι ελάχιστα πράγματα με έχουν αγγίξει τόσο πολύ όσο αυτό. Είναι μια ταινία για την απώλεια της ανθρωπινότητας. Και δεν υπάρχει άλλη σαν αυτήν.
