“my – my, someone fetch a priest you can’t say no to the beauty and the beast” Ο νέος δίσκος του Bowie – η πολυθρύλητη επάνοδός του – είναι μετριότατος μουσικά, είναι απ’ αυτά τα άλμπουμ που ακούγονται ως χαλί ακόμα και αν ο ακροατής έχει άλλες προθέσεις, και γρήγορα ξεχνιούνται, ειδικά σε μία εποχή που η μουσική πληροφορία έχει σκληρό ανταγωνισμό για να διεκδικήσει την επαναλαμβανόμενη ακρόαση. Περνάει σαν “άλλο-ένα” και δεν αφήνει ούτε μία αμφιβολία ότι όταν δεν θα υπάγεται πια στην επικαιρότητα, είναι απ’ τα πράγματα που θα θαφτούν χωρίς να νοιαστεί κανείς. Ή τουλάχιστον αυτό θα ίσχυε αν στον δίσκο είχαμε να υπολογίσουμε μόνο τις μουσικές παραμέτρους. Ωστόσο, το The Next Day, αν έχουμε την καλή πρόθεση να του αναγνωρίσουμε κάποια αξία, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί εννοιολογικά: δεν θέλει ακοή, θελεί ανάγνωση και το κλειδί της αποκρυπτογράφησης το δίνει με κραυγαλέο τρόπο από το εξώφυλλο, βάζοντας ένα άσπρο τετράγωνο να υπερκαλύπτει το εξώφυλλο του παλαιότερου δίσκου του “Heroes”, του δεύτερου άλμπουμ της λεγόμενης “βερολινέζικης τριλογίας” που πια έχει λάβει το παράσημο της άρτιας καλλιτεχνικής έκφρασης του μελαγχολικού περάσματος προς τη μετα-βιομηχανική κοινωνία. Το “Heroes”, ωστόσο, είναι ένα κομψοτέχνημα της ποπ μουσικής. Το The Next Day δεν είναι (συμφωνεί και ο Henry Rollins). Και ακόμα και αυτά τα μυστηριακά στοιχεία του που καλούσαν σε αποκρυπτογράφηση, δεν ενδιέφεραν και πολλούς. Μέχρι να εμφανιστεί το βίντεο του ομώνυμου κομματιού. Το βίντεο είναι αριστούργημα. Το σκηνικό είναι ένα σκοτεινό μπαρ, θαμώνες του οποίου είναι μόνο φρικιαστικές φιγούρες, γελαστοί αυτοτιμωρούμενοι, ιερείς και καρδινάλιοι με προεξάρχοντα τον σπουδαίο Γκάρι Όλντμαν, και γοητευτικές ιερόδουλες, με πρωταγωνίστριά τη Μαριόν Κοτιγιάρ. Στη σκηνή, ένας Bowie με μεσσιανική αμφίεση ψέλνει τους ύμνους του. Τα στίγματα της αμαρτωλής Κοτιγιάρ οδηγούν σε πίδακες αίματος, μπροστά στο αηδιασμένο βλέμμα του Γκάρι Όλντμαν, ο οποίος γυρνάει στον προφήτη Bowie και τον κατηγορεί για ό,τι συνέβη, εγκαλώντας τον ως ψευδο-προφήτη. Η Κοτιγιάρ εμφανίζεται με νέα αμφίεση και τη θλιμμένη πόζα του Ιησού. Ο Bowie στέκεται πάνω απ’ τους υπόλοιπους, ευχαριστεί τον Όλντμαν, την Μαριόν και τους υπόλοιπους και με ένα αδέξιο ειδικό εφέ εξαφανίζεται. Σε μία πρώτη ανάγνωση, αρκετά φτηνή, το βίντεο θα φαινόταν ως απλή βλασφημία ενάντια στα ιερά, άλλη μία προσπάθεια ενός ποπ ειδώλου να τσιγκλίσει τους συντηρητικούς κύκλους. Το βίντεο όμως βρίθει κρυφών αναφορών και συμβολισμών που πατάνε πάνω στο σταθερό κλειδί ανάγνωσης του εξωφύλλου του δίσκου. Με αφορμή το Sex της Madonna, πρόσφατα υποστήριζα ότι η ποπ κουλτούρα εγγράφεται στο δίπολο χριστιανοσύνης και σατανισμού. Η προτεσταντική ηθική σύμφωνα με το κλασσικό έργο του μεγάλου κοινωνιολόγου Μαξ Βέμπερ είναι θεμελιακή για την ανάπτυξη της βιομηχανικής κοινωνίας και δεν θα περιμέναμε η μουσική βιομηχανία να αποτελεί εξαίρεση. Παρότι ο χριστιανικός συντηρητισμός φαίνεται αταίριαστος με τον “σατανά” της ποπ κουλτούρας που ως τρόπο λειτουργίας έχει τη συνεχή βεβήλωση των θεσπισμένων κανόνων και την οικειοποίηση κάθε είδους συμβόλου χωρίς δισταγμό, και μόνο η ύπαρξη της μουσικής βιομηχανίας θα αρκούσε να προβληματίσει για τη σχέση τους. Όταν πωλούνται άλμπουμ καλλιτεχνών που απασχόλησαν ηθικά την κοινή γνώμη, πλουτίζουν λευκοί συντηρητικοί χριστιανοί οικογενειάρχες. Οι ποπ σταρ συχνά παρομοιάζονται με θεούς, δεκαετίες τώρα – αρκεί να θυμηθούμε τη γνωστή ατάκα του Τζον Λένον “The Beatles are Bigger than Jesus” ή να σκεφτούμε πόσο συχνά ένας μουσικός που αρέσει χαρακτηρίζεται “θεός”. Συχνά κατηγορούνται για τις ηθικές θέσεις που προβάλλονται στο έργο τους, με τον ίδιο τρόπο που έχουν περάσει από κάθε λογής “ιερά εξέταση” οι διάφοροι προφήτες στην ιστορία. Αυτή η σχέση πουθενά δεν φαίνεται καθαρότερα απ’ ότι στο εν λόγω βίντεο. Αν σκεφτούμε ότι το σύνολο του δίσκου αποτελεί έναν σχολιασμό, μουσικό και θεματικό, πάνω στην καλλιτεχνική σταδιοδρομία του Bowie, αλλά και ότι η ιδέα για το βίντεο είναι του ιδίου, εύκολα προκύπτει ότι αποτελεί μία αυτοκριτική αλληγορία για τις παρελθοντικές συγκρούσεις του ποπ ειδώλου. Πάνω στη σκηνή παρουσιάστηκε κατά καιρούς ως αυτεπάγγελτος μεσσίας με υπερφυσικές ιδιότητες (π.χ. Ziggy Stardust) ή ως υποβολέας μίας ηθικής που συχνά καταδικάστηκε απ’ τους χριστιανικούς κύκλους (π.χ. όσον αφορά τις σεξουαλικές του προτάσεις). Δεν δέχθηκε τη δημόσια απόρριψη των ιδεών του με επιχειρήματα, δέχθηκε πυρά ως προφήτης μίας αιρετικής άποψης που αποκλίνει από τα χρηστά ήθη. Φαίνεται σαν σχόλιο πάνω στις “μάχες” των ποπ ειδώλων, μάχες με ελάχιστο προσωπικό κόστος για τους ίδιους, αλλά με μεγάλη σημασία για το ευρύτερο κοινωνικό πεδίο. Η άποψη ότι οι μάχες των χριστιανών ηθικολόγων με τους ποπ εικονοκλάστες έχουν επιπτώσεις μόνο σε άλλους, αντανακλάται πλήρως στο στήσιμο του βίντεο. Ο ιερέας Γκάρι Όλτνμαν βρίζει σκληρά την “αμαρτωλή” Μαριόν Κοτιγιάρ όταν χορεύει διασκεδάζοντας στη μουσική του Bowie. Η Κοτιγιάρ είναι όμως που ματώνει απ’ τη μουσική “αμαρτία” και ο ιερέας άμεσα αποποιείται κάθε ευθύνη και κατηγορεί τον τραγουδιστή/μεσσία. Αν σκεφτούμε την ιστορία του Bowie, η πλοκή του βίντεο μας θυμίζει κάτι από τα παλιά, συγκεκριμένα το βιβλίο Christiane F. – Wir Kinder von Banhof Zoo και την ομώνυμη ταινία που προέκυψε από αυτό. Παρενθετικά, ο τίτλος σημαίνει κάτι σε “Christiane F.: Εμείς, τα παιδιά του Banhof Zoo”, αλλά στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον κομψό τίτλο Πόρνη στα 13 από Ναρκωτικά. Το βιβλίο ήταν η ιστορία μίας νεαρής γερμανίδας που γοητεύθηκε από τη μουσική του Bowie και κάπως έτσι οδηγήθηκε… στην πορνεία και τα ναρκωτικά. Η ταινία προκάλεσε σάλο και θεωρήθηκε ιδιαίτερα επιτυχής στην κοινωνική αφύπνιση για το ζήτημα των ναρκωτικών, ενώ για κάποιον ανεξήγητο λόγο, παρότι το μήνυμα ήταν ότι “οι Bowie αυτού του κόσμου ρίχνουν τα παιδιά μας στα ναρκωτικά”, ο ίδιος ο Bowie εμφανίζεται στην ταινία και παρέχει το σάουντρακ. Το βίντεο του The Next Day φαίνεται να σχολιάζει αυτήν τη χαρακτηριστική στιγμή της καριέρας του, καθώς η σύμπτωση της ιστορίας παραείναι διαβολική: μία νεαρά που καταστρέφεται απ’ την αγάπη της για τη μουσική του Bowie, και ένας χριστιανός κύρηκας που σπεύδει πάνω απ’ το ματωμένο της κορμί να τον κατηγορήσει. Στον ίδιο βασικό άξονα, μία άλλη ανάμνηση που εγείρει το βίντεο είναι κι αυτή του στίχου στην αρχή του παρόντος κειμένου: “my-my / someone fetch a priest / you can’t say no to the Beauty and the Beast” (ας σημειωθεί ότι το εν λόγω τραγούδι είναι από το “Heroes” και ότι η μοιάζει εξαιρετικά πολύ με το The Next Day). Το ίδιο δίπολο, της πεντάμορφης και του τέρατος, της αγνής και του διαφθορέα, που συναντιούνται και αλληλεπιδρούν πάνω στο πεδίο της ποπ κουλτούρας, εμφανίζεται στο βίντεο με την ίδια σατιρική διάθεση όπως και στον στίχο. “Ας φέρει κάποιος έναν παπά” γιατί η αμφίδρομη γοητεία που ασκείται μεταξύ του ειδώλου και της μάζας οφείλει να σπάσει για να μην έχουμε άλλα θύματα όπως η Christiane F. Είναι μία βαρύτατη ειρωνία απέναντι στην αφελή πλην δόλια θέση ότι ευθύνονται οι καλλιτέχνες για τα απανταχού φαινόμενα παροξυσμού που σχετίζονται με τους σταρ. Ότι το βίντεο είναι ειρωνικό φαίνεται κι από το τέλος του: η Μαριόν αγιοποιείται και όλοι μαζί οι θαμώνες του μπαρ στέκονται παρέα. Ο Μπάουι ευχαριστεί τον Όλντμαν και την Κοτιγιάρ, καθώς όλα ήταν εξαρχής κακοσκηνοθετημένα, μία παράσταση με στημένα δράματα και κακοφτιαγμένο τέλος: το (σκόπιμα) χαζό ειδικό εφέ με το οποίο ο “μεσσίας” ανυψώνεται στους ουρανούς. Η ειρωνία φαίνεται να μη σταματάει ωστόσο, μόνο στους σκοπούς του Bowie. Πρόσφατα το Youtube πήρε την απόφαση να κατεβάσει το επίμαχο βίντεο για ανεξήγητους λόγους, αλλά όχι εξ ολοκλήρου: στην ένθετη υπηρεσία του Youtube, Vevo, με την οποία υπάρχει εμπορική συμφωνία, το αριστουργηματικό αυτό βίντεο μπορεί να προβληθεί κανονικά, δείχνοντας από μόνο του την αντιφατική συνύπαρξη χριστιανικής ηθικής και εμπορικής επιθυμίας στην μουσική βιομηχανία. Όσο ισχυρές κι αν είναι οι ιερές γραφές άλλωστε, όπως δηλώνει και ο Μπάουι στο τραγούδι, κι εμείς και οι μέτοχοι των εταιριών και οι διάφοροι αφοριστές: “They Can’t Get Enough of that Doomsday Sound”.
