Στα 90s, οι εφηβικές σειρές δεν ήταν κουλ. Βασικά, ας το διατυπώσουμε αλλιώς. Τα κουλ αγοράκια ήταν μάλλον υπερβολικά σκληρά για να νοιάζονται για τέτοια κοριτσίστικα πράγματα που έχουν σχέσεις, συναισθήματα, ευαλωτότητα κι ανθρώπινη επαφή που πηγαίνει πέρα από το ξύλο. ΟΚ, κάπως καλύτερα τώρα. Προφανώς, αυτή η διατύπωση έχει μια δόση υπερβολής κι ειρωνείας, αλλά δεν είναι και τόοοσο μακριά από την πραγματικότητα. Πράγματι, για όσους κι όσες μεγαλώναμε στα 90s και σιγά-σιγά γνωρίζαμε την μαζική pop κουλτούρα μέσα από την τηλεόραση, οι εφηβικές σειρές θεωρούνταν πράγματι συχνά μια αφελής και επιφανειακή ενασχόληση, με το «κοριτσίστικο» βέβαια να χρησιμοποιείται σαν μεταφορά για το «κατώτερο» ή το «ασόβαρο». Ούτως ή άλλως, ένας από άγραφους κανόνες της μαζικής κουλτούρας ήταν πάντα ότι αυτά που δημιουργούνταν από άνδρες θεωρούνταν ότι απευθύνονται «σε όλους», όντας καθολικής απεύθυνσης και αποδοχής, ενώ πράγματα που δημιουργούνταν από γυναίκες αντιμετωπίζονταν ως απόκλιση από το default, ως δημιουργίες πιο περιορισμένου ενδιαφέροντος: το ανδρικό είναι το κανονικό, το γυναικείο είναι η εξαίρεση. Τέλος πάντων, γενικά τα αγοράκια τείναμε να σνομπάρουμε τις εφηβικές σειρές, γιατί εδώ που τα λέμε ήμασταν λίγο μαλακισμένα και φοβόμασταν αρκετά το συναίσθημα. Μερικές φορές, βέβαια, τα βλέπαμε στα κρυφά. Συμβαίνουν κι αυτά. Όπως και να ‘χει, το πράγμα ήταν πολύ στα πάνω του όλη την δεκαετία – με πολλά απ’ αυτά που συνέβαιναν στην αμερικάνικη tv να βρίσκουν το δρόμο τους και για την ελληνική. Μιλάμε για σειρές σαν το Beverly Hills 90210, το Degrassi High και το Dawson’s Creek που είχαν μαζική απήχηση. Μιλάμε για σειρές σαν το Gilmore Girls και το Buffy the Vampire Slayer που είχαν μια έντονη εφηβική πλευρά δίπλα στο «ενήλικο» δράμα. Μιλάμε για ταινίες σαν το Clueless ή λίγο αργότερα το Mean Girls που έγιναν σύμβολα των 90s και των early 00s. Μιλάμε επίσης για λατινοαμερικάνικες σειρές σαν το Οι Πεταλούδες Ελεύθερες Πετούν που, ομολογουμένως, ήταν πιο κοντά στην μεσογειακή ιδιοσυγκρασία (ή τους Ατρόμητους που είχαν και μπάλα μέσα για αγορίστικο ξεχού). Σε δεύτερο χρόνο, μιλάμε και για τις teen σειρές των Disney και Nickelodeon που εμείς δεν τα προλάβαμε γιατί όσο να πεις είμαστε και άνθρωποι μιας κάποιας ηλικίας. Φυσικά, το ότι τέτοια πράγματα σνομπάρονταν αβέρτα με έκδηλο ή συγκαλυμμένα σεξιστικό τρόπο δεν σημαίνει ότι ήταν υπεράνω κριτικής ως προϊόντα που απευθύνονται σε ένα κυρίως εφηβικό κοινό. Προφανώς, μέσα από την μαζική κουλτούρα παράγεται επίσης κοσμοθεωρία και ιδεολογία, και τα teen πράγματα της αμερικάνικης τηλεόρασης έτειναν πάντα να είναι ανάμεσα στα πιο συντηρητικά της προϊόντα. Τι βλέπαμε λοιπόν σε αυτά ως έφηβοι; Πέρα από την νοσταλγική ή προσωπική σύνδεση μαζί τους, συχνότατα βλέπαμε απλώς φραγκάτα προνομιούχα λευκά παιδάκια να ταλαιπωρούνται από first world problems. Αν η έμφαση ήταν στο συναίσθημα, τότε τις περισσότερες φορές συνέβαινε με έναν επιφανειακό και εκμεταλλευτικό τρόπο. Δίπλα σ’ αυτό, υπήρχε πάντα και μια φυσικοποίηση των παραδοσιακών έμφυλων ρόλων και στερεότυπων, ενώ το λευκό ετεροφυλόφιλο μοντέλο ήταν σχεδόν πάντα ο κανόνας. Όχι ότι δεν υπήρχε βάθος και συναίσθημα σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις. Είπαμε: αρκετές από αυτές τις σειρές και ταινίες σνομπάρονταν εντελώς άδικα. Ακόμα περισσότερο, κάποιες ήταν πραγματικά πανέξυπνα γραμμένες και είχαν πολύ μεγαλύτερη ουσία απ’ ό,τι τους αναγνωριζόταν. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι πράγματα όπως το Clueless, το Gilmore Girls, η Buffy, η Veronica Mars και το Freaks and Geeks αποδείχτηκαν τόσο επιδραστικά στο μέλλον. Καθώς με τα χρόνια περάσαμε στην χρυσή εποχή της αμερικάνικης τηλεόρασης που σημαδεύτηκε από την κυριαρχία του ποιοτικού HBO στα 00s (με σειρές σαν το The Sopranos, το The Wire και το Six Feet Under) κι έπειτα οδήγησε στην peak περίοδο της αμερικάνικης tv που απλά εισχώρησε πλέον σε κάθε πλευρά της ζωής μας (αρχής γενομένης με τις σειρές μεγα-hit σαν το Lost, το Breaking Bad και το Game of Thrones), αυτή η διαδικασία άργησε αρκετά να συμπαρασύρει μαζί της και την teen τηλεόραση. Γενικά, η αλήθεια είναι πως από την φύση της η φάση των ανώτερων τηλεοπτικών κλιμακίων δεν είναι και ιδιαίτερα φιλική προς το ουσιαστικό teen fiction. Ουσιαστικά, τα παραδοσιακά δίκτυα και τα στελέχη τους (κυρίως λευκοί μεσοαστοί άντρες) ήθελαν απλά «να κάτσουν κοντά στη νεολαία». Η τηλεόραση ναι μεν ήθελε να πιάσει τον παλμό των νέων, αλλά είχε επίσης μια εγγενώς συντηρητική δομή. Τις περισσότερες φορές, απλά κατέληγε στην εκμετάλλευση, το πατρονάρισμα και την κατήχηση. Αυτή η αντίφαση άρχισε σιγά σιγά να επιλύεται μέσα από τις αλλαγές που έφερε η έκρηξη του μαζικού streaming από το μπαμ του Netflix απ’ το 2013 κι έπειτα. Αυτό το disruption έφερε μαζί του σιγά σιγά και μια στροφή προς περισσότερα προσωπικά πρότζεκτ, περισσότερη εμπιστοσύνη σε νέους δημιουργούς (πολλοί εκ των οποίων ήταν γυναίκες και μη-λευκοί) και περισσότερα ρίσκα εκ μέρους των δικτύων και των πλατφορμών. Την τελευταία δεκαετία, λοιπόν, το γεγονός ότι οι ταυτότητες των Μillennials (δηλαδή των σημερινών 30ρηδων) και της Generation Z (δηλαδή των σημερινών 20ρηδων) έχουν έρθει στο προσκήνιο της pop κουλτούρας έχει οδηγήσει και σε μια μεγάλη ανατίμηση της τηλεοπτικής αναπαράστασης των εμπειριών που τους διαμόρφωσαν σαν κοινωνικά υποκείμενα. Κι ανάμεσα σ’ αυτές τις εμπειρίες, φυσικά, κυρίαρχη θέση κατέχει η εφηβεία. Έτσι, εδώ και μερικά χρόνια έχουμε έχουμε μια μεγάλη νέα άνθιση των coming-of-age αφηγήσεων, μια άνοδο του πνεύματος ειλικρίνειας έναντι του κυνισμού, μια διερεύνηση του όλο και πιο πολύπλευρου σεξουαλικού φάσματος, μια εξέταση της βαθιάς σχέσης με την τεχνολογία, μια φροντίδα για το πώς κοινωνικοποιούνται και διαμορφώνονται οι νέοι μέσα από την διασταύρωση των διαφορετικών εμπειριών φύλου, φυλής, κοινωνικής τάξης και πολιτισμικού background. Αυτό δε σημαίνει πως πλέον όλες οι teen σειρές έχουν αυτόματα ποιότητα και βάθος. Σημαίνει όμως ότι έχει ενισχυθεί σημαντικά μια τάση για κατανόηση και αυθεντικότητα στο πώς αναπαρίστανται οι εφηβικές εμπειρίες, σχέσεις και συναισθήματα. Έτσι, κατά την τελευταία δεκαετία (και κάτι) βλέπουμε σιγά σιγά το πράγμα να κατασταλάζει όσον αφορά τις νέες κατευθύνσεις που έχει πάρει η teen τηλεόραση. Αρχικά, έχουμε ένα κύμα στα τέλη των 00s που δίνει το έναυσμα για μερικές πιο μοντέρνες και έξυπνες teen σειρές όπως το Skins και το Gossip Girl, ενώ η επιτυχία του Pretty Little Liars ανοίγει το δρόμο για πιο σκοτεινές σειρές εφηβικού μυστηρίου (που φυσικά θα το ξεπεράσουν κατά πολύ σε ποιότητα όντας πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, όπως το Dark και το Riverdale). Έπειτα, μετά την στροφή της δεκαετίας, βλέπουμε περισσότερες σειρές να ποντάρουν στη νοσταλγία, είτε στην εκδοχή του Stranger Things και του Everything Sucks! (που αναβιώνουν τα 80s και τα 90s αντίστοιχα) είτε στην εκδοχή του προαναφερθέντος Riverdale και του Chilling Adventures of Sabrina (που αναβιώνουν γνωστούς χαρακτήρες από το παρελθόν). Παράλληλα, έχουμε σειρές που ανοίγονται προς την teen superhero θεματολογία (στον δρόμο που χάραξαν τα καλύτερα runs X-Men), με ενδεικτικότερα παραδείγματα το Runaways και το Umbrella Academy. Δίπλα σε αυτά, έχουμε σειρές που επιδεικνύουν μεγάλη σεξουαλική ωριμότητα μέσα από το χιούμορ, όπως το Sex Education και το Big Mouth, ή που επιλέγουν έναν φιλόδοξο δραματουργικά δρόμο που πηγαίνει προς το Euphoria (η καλή εκδοχή) και το 13 Reasons Why (η μέτρια εκδοχή). Επίσης, έχουμε την αναζωογονητική μαύρη κωμωδία μιας σειρά σαν το The End of the F***ing World. Κυρίως, όμως, είχαμε το ξαφνικό φαινόμενο του Skam της Julie Andem που έσκασε μύτη από το πουθενά στη νορβηγική τηλεόραση το 2015 και αποδείχτηκε τρομερά επιδραστικό όσον αφορά την ουσιαστική και ώριμη επεξεργασία του για το πώς είναι να μεγαλώνεις ως έφηβος σε έναν τόσο πολύπλοκο κόσμο σαν αυτό εδώ, προτείνοντας μια εντυπωσιακή ειλικρίνεια (σκληρή αλλά κι ευαίσθητη) και μια προσεγμένη αισθητική στο πώς αντιμετωπίζει τηλεοπτικά τα ζητήματα που ξεκινούν από την ομοφυλοφιλία ή την θρησκευτική ελευθερία και φτάνουν μέχρι την ψυχική ασθένεια και την σεξουαλική κακοποίηση. Κι αν μέχρι στιγμής τα κατά τόπους remakes του Skam δεν έχουν καταφέρει να αγγίξουν το original, τα σημάδια του φαίνονται σε διάφορες πτυχές των σειρών που αναφέραμε παραπάνω. Ταυτόχρονα, είναι πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι εδώ και 2-3 χρόνια η μεγάλη οθόνη μας έχει δώσει επίσης μερικές υπέροχες τέτοιες teen αφηγήσεις, από το Lady Bird και το Eighth Grade μέχρι το Mid90s και το Booksmart. Περιμένοντας, λοιπόν, νέα πράγματα όπως την επιστροφή της Daria ή το I Am Not Okay with This, είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της teen τηλεόρασης. Όπως γράφαμε με προηγούμενη αφορμή: «βλέπουμε ότι η τρέχουσα φουρνιά αντικατοπτρίζει έναν αστερισμό εφηβικών βιωμάτων που έχει μεγαλύτερη συναισθηματική, σεξουαλική και κοινωνική ποικιλία βιωμάτων από ποτέ άλλοτε – ή τουλάχιστον τα εκφράζει όλο και πιο ανοιχτά με την δική της φωνή. Μ’ αυτήν την έννοια, είναι εξαιρετικά ευτυχές που κι οι τηλεοπτικές ή κινηματογραφικές αναπαραστάσεις της αρχίζουν να ξεφεύγουν όλο και περισσότερο από την ενήλικη συγκατάβαση και την βιομηχανικού τύπου εκμετάλλευση, και να πηγαίνουν σταδιακά προς μια πιο ειλικρινή, ευαίσθητη, ρεαλιστική μεταχείριση». Ένα κενό εδώ είναι ότι δεν γνωρίζουμε τον βαθμό στον οποίο όντως όλα αυτά τα βλέπουν οι σημερινοί έφηβοι. Δεν ξέρω, ελπίζω ναι. Η αλήθεια είναι ότι θα γούσταρα πολύ να είχαμε κι εμείς τέτοιες σειρές όταν μεγαλώναμε. Άσχετα αν τα βλέπουν οι έφηβοι, όμως, σίγουρα τα βλέπουμε εμείς οι μαντράχαλοι και σκιρτάει η καρδούλα μας. Τέτοιες ταινίες και σειρές μας βοηθάνε και μας δίνουν εργαλεία ώστε να επεξεργαστούμε ως ενήλικες τη δική μας εφηβεία και την εφηβεία των γύρω μας. Ξανά, με αφορμή το Sex Education, λέγαμε: «Οι μεγάλοι δεν καταλαβαίνουν τα παιδιά, κι αυτό εμποδίζει τα παιδιά να καταλάβουν τον εαυτό τους. Ή, για να το θέσουμε αλλιώς: δεν μας καταλαβαίνουν, αλλά εμείς πρέπει να καταλάβουμε».
