Την Κυριακή ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα του 23ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, μετά από 11 μέρες γεμάτες σινεμά σε Δαναό, Odeon Όπερα και Ideal. Η αλήθεια είναι τόσο κόσμο δεν έχουμε ξαναδεί στις Νύχτες Πρεμιέρας (η διοργάνωση μιλάει για πάνω από 70.000 εισιτήρια), και μια σημαντική ένδειξη γι’ αυτό ήταν το πόσες πολλές προβολές έγιναν sold out ήδη από την πρώτη μέρα του φεστιβάλ. Μια μέρα νωρίτερα, ο κινηματογράφος Ideal φιλοξένησε την τελετή λήξη και την απονομή των βραβείων της διοργάνωσης, με μεγάλους νικητές το The Rider, το Τσαβέλα Βάργκας και το Copa-Loca στις κατηγορίες της καλύτερης ταινίας, του καλύτερου μουσικού φιλμ και της καλύτερης ελληνικής μικρού μήκους αντίστοιχα. Είτε επρόκειτο για τα αφιερώματα των Νυχτών Πρεμιέρας στον Τζον Χιούστον και την Κλερ Ντενί, είτε για τα διαγωνιστικά τμήματα (διεθνές, μουσικής, μικρού μήκους), είτε για τις προβολές των φετινών festival darlings, είτε για τις μεταμεσονύκτιες προβολές αγαπημένων ταινιών, αυτές τις 11 μέρες πάθαμε ένα μικρό αλλά ευχάριστο overdose, βλέποντας πολλές, πάρα πολλές ταινίες. Δυστυχώς, υπήρξαν αρκετές που δεν καταφέραμε να δούμε, είτε λόγω εξάντλησης των εισιτηρίων είτε λόγω παράλληλων προβολών σε διαφορετικές αίθουσες. Παρόλα αυτά, αποκτήσαμε μια αρκετά καλή εικόνα ώστε να παρουσιάσουμε στο διψασμένο για σινεμά κοινό τις 10 φετινές ταινίες που ξεχωρίσαμε – οι περισσότερες απ’ τις οποίες είτε προβάλλονται ήδη είτε θα προβληθούν το επόμενο διάστημα στις κινηματογραφικές αίθουσες. 10. Jupiter’s Moon (Kornél Mundruczó) Πριν από τρία χρόνια, ο Ούγγρος σκηνοθέτης Κορνέλ Μουντρούτσο είχε τραβήξει τα βλέματα πάνω του με τον Λευκό Θεό, ένα αλληγορικό horror δράμα με σκυλιά στους πρωταγωνιστικούς του ρόλους, το οποίο του χάρισε και το βραβείο στο τμήμα «Ενα Κάποιο Βλέμμα» των Καννών. Φέτος παραμένει σε ένα μίγμα ρεαλιστικού και φανταστικού setting, δημιουργώντας έναν ακούσιο πρόσφυγα superhero στα σύνορα μεταξύ Ουγγαρίας και Σερβίας. O Μουντρούτσο επιχειρεί εδώ κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Προσπαθεί να φτιάξει ένα επίκαιρο δράμα που να αγγίζει τα ζητήματα γύρω από την προσφυγική κρίση, αλλά προσπαθεί ταυτόχρονα να αποφύγει μια αυστηρά περιγραφική ή πιο μελοδραματική ματιά. Επομένως, επιλέγει να στήσει ένα αρκετά παράξενο superhero story με έναν άνθρωπο να έχει δυνάμεις που δεν διάλεξε να αποκτήσει, σε έναν τόπο που δεν διάλεξε αλλά αναγκάστηκε να βρίσκεται. Αυτό από μόνο του προσθέτει στην ταινία έναν αρκετά φρέσκο αέρα. Βέβαια, δεν αλλάζει το γεγονός ότι το Jupiter’s Moon έχει αρκετά προβλήματα, καθώς ενώ τεχνικά κι αισθητικά καταφέρνει να σταθεί αξιοπρεπώς απέναντι σε χολιγουντιανές παραγωγές ως action ταινία, απ’ την άλλη θεματικά καταλήγει κάπως υπερφιλόδοξο και παραφορτωμένο. 9. Blade of the Immortal (Takashi Miike) Ούτε η 10η, ούτε η 30ή, ούτε η 70ή. Το Blade of the Immortal είναι 100ή ταινία του Τακάσι Μίικε. Ναι, η 100ή. Ο Ιάπωνας σκηνοθέτης έχει γυρίσει από αριστουργήματα των τελευταίων δεκαετιών όπως το Audition, μέχρι πυρετώδη yakuza action films όπως το Dead or Alive και εκπληκτικές ταινίες τρόμου όπως το Ichi the Killer. Παράλληλα, έχει γυρίσει και αμέτρητα ακόμα φιλμ που μερικές φορές είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνεις μεταξύ τους. Κυριολεκτικά, πάντως, δεν πρέπει να υπάρχει κινηματογραφικό genre στο οποίο να μην έχει δοκιμάσει την τύχη του. Η φετινή του ταινία, λοιπόν, είναι ένα samurai action film, βασισμένο στην ομώνυμη σειρά manga, Blade of the Immortal. Κεντρικός χαρακτήρας είναι ο αθάνατος samurai Manji, ο οποίος ωθείται από τις τραυματικές του εμπειρίες να βοηθήσει ένα νεαρό κορίτσι να εκδικηθεί για τον θάνατο των γονιών της. ΟΚ, η αλήθεια είναι ότι η ταινία είναι σαφώς κατώτερη από την προηγούμενη samurai απόπειρα του Μίικε με το 13 Assassins του 2010 και οι 2μιση ώρες διάρκειάς της ήταν ίσως λίγο υπερβολικές, αλλά η κινηματογραφική του φαντασία στην ενορχήστρωση της βίας είχε όλη την απαραίτητη σοβαρότητα και campiness ώστε να κάνει το Blade of the Immortal μια από τις πιο διασκεδαστικές ταινίες του φεστιβάλ. Σημειωτέον ότι κυκλοφορεί στα ντόπια σινεμά από αυτήν την Πέμπτη 5 Οκτωβρίου. 8. Wonderstruck (Todd Haynes) Η αλήθεια είναι ότι περιμέναμε πολλά από την νέα ταινία του Haynes. Όχι μόνο γιατί ο αμερικάνος σκηνοθέτης μας είχε χαρίσει μερικές από τις πιο όμορφες ταινίες των 90s με τα Poison, Safe και Velvet Goldmine, αλλά επίσης γιατί η τελευταία του ταινία, Carol, ήταν μια από τις καλύτερες του 2015. Στο Wonderstruck ο Haynes στρέφεται στον κόσμο της παιδικής ηλικίας μέσα από την οπτική ενός μαγικού ρεαλισμού που κινείται ανάμεσα στο παρόν του 1977 και το παρελθόν του 1927, με δυο παιδιά να βγαίνουν στον δρόμο της περιπέτειας προκειμένου να βρουν τις συμβολικές και πραγματικές γονεϊκές τους φιγούρες. Η ταινία είναι εξαιρετικά γλυκιά, κι ο αντι-κυνισμός της είναι μάλλον απαραίτητος για το σημερινό κινηματογραφικό περιβάλλον – με τα παιδιά να δίνουν πολύ όμορφες ερμηνείες στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Παρόλα αυτά, ο συναισθηματικός πυρήνας της ταινίας αποδεικνύεται μάλλον κάπως μικρός για χωρέσει την μαγεία στην οποία στόχευε ο Haynes. Εν τέλει, παρόλο που το Wonderstruck παραμένει απολαυστικότατο, το καύσιμο για την περιδιάβαση στα συνεχή flashbacks μεταξύ 70s και 20s είναι η ίδια η περιέργεια για την κατάληξη της πλοκής. Στην Ελλάδα έχει πάρει διανομή για τις 28 Δεκεμβρίου. 7. Ava (Léa Mysius) Αυτή ήταν μάλλον μια από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις του φεστιβάλ. Ναι μεν το ντεμπούτο της 28χρονης σκηνοθέτιδας Lea Mysius είχε βραβευθεί στην φετινή Εβδομάδα Κριτικής στο Φεστιβάλ των Καννών, αλλά από την άλλη ελάχιστα ήταν τα πράγματα που μπορούσες να βρεις γι’ αυτήν την ταινία, αφού κι οι κριτικές ήταν αρκετά περιορισμένες. Το Ava λοιπόν ξεκινάει ως ιστορία ενός 13χρονου κοριτσιού που μαθαίνει ότι σύντομα πρόκειται να χάσει την όρασή της. Η ταινία αιωρείται ανάμεσα στα χαρακτηριστικά ενός ανέμελου εφηβικού καλοκαιριού και μιας πολύ απότομης και βίαιης μετάβασης στον ενήλικο κόσμο των ματαιώσεων. Η αναπαράσταση της απειλής της αναπηρίας σε ένα εφηβικό σώμα δείχνει μια πολύ ευαίσθητη και γενναία σκηνοθετική ματιά, αφού καταφέρνει τόσο να αποτελεί ένα πλήρες και ικανοποιητικό πορτραίτο της Ava, όσο και μια διαπραγμάτευση των αποχαιρετιστήριων βλεμμάτων στον κόσμο πριν την απώλεια. 6. Happy End (Michael Haneke) Δεν χρειάζεται και ιδιαίτερη φαντασία για να σκεφτεί κάποιος ότι η νέα ταινία του Χάνεκε θα γινόταν sold out στις Νύχτες Πρεμιέρας, αφού αν κάτι είναι σίγουρο, αυτό είναι ότι ο αυστριακός σκηνοθέτης αποτελεί μια από τις πιο μοναδικές φωνές του κινηματογράφου των τελευταίων τριών δεκαετιών. Σε μια κατάμεστη αίθουσα, λοιπόν, παρακολουθήσαμε το Happy End, ένα σατιρικό και σκοτεινό δράμα για μια αστική οικογένεια στο Καλαί της Γαλλίας με φόντο την προσφυγική κρίση. Ήταν μια αριστοτεχνικά φτιαγμένη ταινία, κακά τα ψέματα. Ο Χάνεκε έχει ιδιαίτερα αυστηρό έλεγχο του ύφους και του ρυθμού. Γνωρίζει καλά πώς να φτιάξει ένα φιλμ που απαιτεί ιδιαίτερα προσεκτική ανάγνωση και ταυτόχρονα μαγνητίζει με την σπιρτάδα του. Βέβαια, το αρνητικό χαρακτηριστικό της ταινίας είναι ότι πρόκειται για ιδέες με τις οποίες ο Χάνεκε έχει καταπιαστεί ξανά – και μάλιστα με αρκετά καλύτερο τρόπο – σε μπόλικες ταινίες του (από την Έβδομη Ήπειρο μέχρι το Funny Games και το Cache). Επίσης, σε προσωπικό επίπεδο, θα προτιμούσα να συνέχιζε στον σκληρό κι ευαίσθητο δρόμο των δύο τελευταίων ταινιών του (Λευκή Κορδέλα και Amour), παρά να επιστρέψει στην κυνική και χειρουργική σάτιρα, όπως συμβαίνει στο Happy End. Ας μην γελιόμαστε όμως, ακόμα και μια μέτρια-προς-καλή ταινία του Χάνεκε είναι μια από τις καλύτερες της χρονιάς – κι η Ιζαμπέλ Ιπέρ είναι παραδοσιακά εξαιρετική στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Στους κινηματογράφους της χώρας αναμένεται στις 9 Νοεμβρίου. 5. The Other Side of Hope (Aki Kaurismaki) Η ταινία που επιλέχθηκε για να συνοδεύσει την φετινή τελετή λήξη και απονομή των βραβείων του φεστιβάλ ήταν Η Άλλη Όψη της Ελπίδας του Καουρισμάκι, του Φινλανδού σκηνοθέτη που κάνει τον κόσμο ομορφότερο με την κινηματογραφική παρουσία του. Εδώ η προσφυγική κρίση δεν είναι στο φόντο όπως στην αποπάνω ταινία, αλλά στο προσκήνιο, καθώς ακολουθούμε την τροχιά συνάντησης ενός κλασικού καουρισμακικού θλιβερού Φινλανδού μεσήλικα κι ενός πρόσφυγα από την Συρία που φτάνει στην χώρα και ψάχνει την αδερφή του, με την οποία χωρίστηκε καθώς προσπαθούσαν να περάσουν από τα Βαλκάνια στην κεντρική Ευρώπη. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις κινηματογραφικούς συνδυασμούς σαν αυτούς που πραγματοποιεί ο Καουρισμάκι ανάμεσα στην διακριτική deadpan κωμωδία και την αδιαμεσολάβητη ανθρώπινη ευαισθησία. Η Άλλη Όψη της Ελπίδας είναι μια ταινία που, όπως κι η ανώτερη – είναι η αλήθεια – Le Havre μερικά χρόνια πριν, στρέφεται σε ένα δύσκολο ζήτημα όπως η μετανάστευση χωρις να γίνεται καταγγελτική ή μελοδραματική, αλλά επιλέγοντας τον δύσκολο δρόμο της σπαρακτικής αισιοδοξίας. Στα σινεμά θα την βρούμε στις 12 Οκτωβρίου. 4. Foxtrot (Samuel Maoz) Αν ήταν στο χέρι μας, εμείς μάλλον αυτήν την ταινία θα επιλέγαμε για το μεγάλο βραβείο του φεστιβάλ στο διαγωνιστικό τμήμα – κι η αλήθεια είναι ότι ήταν ένα από τα φαβορί, αφού το Foxtrot του Ισραηλινού Maoz είχε ήδη αποσπάσει το Αργυρό Λιοντάρι από το Φεστιβάλ της Βενετίας, την ίδια διοργάνωση που το 2009 του απένειμε το πρώτο βραβείο της για το ντεμπούτο του, Lebanon. Αν μη τι άλλο, πάντως, ήταν μια από τις πιο πολυαναμενόμενες ταινίες του φεστιβάλ και δεν απογοήτευσε ούτε στο ελάχιστο. Η ιστορία του Foxtrot ξεκινάει με ένα πλούσιο ανδρόγυνο στο Τελ Αβίβ να πληροφορείται για τον θάνατο του στρατιώτη γιού του, κι έπειτα περνάει στην απεικόνιση των τελευταίων εμπειριών του στο φυλάκιο που του είχε ανατεθεί να φυλάει. Ο Maoz φτιάχνει ένα μικρό οπτικό θαύμα με αξιοζήλευτη σπιρτάδα και ένταση, κινούμενος μεταξύ της διαπραγμάτευσης του θρήνου και του πολιτικού σχολιασμού. Όσο προχωράει το Foxtrot, τόσο η πλοκή του γίνεται πιο απρόβλεπτη – με τις ανατροπές να υπακούν στον ρυθμό και το ύφος της ταινίας, όχι το αντίθετο. 3. A Fantastic Woman (Sebastián Lelio) Αυτή ήταν μάλλον η πιο ευχάριστη έκπληξη του φεστιβάλ. Μπορεί η προηγούμενη ταινία του Λέλιο, Gloria, να είχε λάβει δικαίως πολύ καλές κριτικές και να είχε γυρίσει τα διεθνή φεστιβάλ, αλλά μάλλον δεν μας είχε προετοιμάσει αρκετά για το καταπληκτικό φετινό A Fantastic Woman, το οποίο ήρθε στην Αθήνα έχοντας ήδη κερδίσει την Αργυρή Άρκτο Σεναρίου από το Φεστιβάλ του Βερολίνου. Σε μια τρομερά ζωντανή και παλλόμενη ταινία, ο Λέλιο εξιστορεί την ιστορία της trans γυναίκας Marina, η οποία έπειτα από τον ξαφνικό θάνατο του συντρόφου της βρίσκεται αποκλεισμένη από το δικαίωμα στο πένθος λόγω της τρανσφοβικής στάσης της πλειοψηφίας της οικογένειάς του. Η επιλογή του Λέλιο να χρησιμοποιήσει την διεκδίκηση του πένθους ως διεκδίκηση ορατότητας για να δώσει αφηγηματική δύναμη στο A Fantastic Woman αποδεικνύεται εξαιρετικά εύστοχη, αφού καταφέρνει να δημιουργήσει μια ταινία που γίνεται ρητά πολιτική χωρίς να θυσιάζει ούτε στο ελάχιστο το βάθος και την ανθρωπιά των χαρακτήρων της. Αποκορύφωμα, φυσικά, η (υποκριτική και μουσική) ερμηνεία της trans πρωταγωνίστριας Ντανιέλα Βέγκα, με την οποία ακολούθησε μια πολύ όμορφη q&a συζήτηση μετά το τέλος της προβολής. Στους κινηματογράφους κυκλοφορεί αυτήν την Πέμπτη 5 Οκτωβρίου. 2. You Were Never Really Here (Lynne Ramsay) Νομίζω ότι η έκφραση tour de force έχει επινοηθεί ακριβώς για ταινίες σαν αυτή – γιατί αυτό είναι η νέα ταινία της Λιν Ράμσεϊ, ένα σκηνοθετικό κατόρθωμα. Βέβαια, η Ράμσεϊ είναι ήδη γνωστή για το καλλιτεχνικό της εκτόπισμα. Μέσα στα τελευταία 20 χρόνια έχει γυρίσει τρεις ταινίες (Ratcatcher, Morvern Callar, We Need to Talk About Kevin) που αποτελούν σημαντικότατα παραδείγματα ενός κινηματογράφου ευθύτητας, σκληρότητας και ειλικρίνειας. Η φετινή της ταινία, You Were Never Really Here, η οποία προσέφερε σ’ αυτήν το Βραβείο Σεναρίου και στον απίστευτο Χόακιν Φίνιξ το Βραβείο Καλύτερου Ηθοποιού στο Φεστιβάλ Καννών, είναι ένα ελλειπτικό πολιτικό θρίλερ που αφηγείται την βίαιη ιστορία ενός σιωπηλού μπράβου που μπλέκει σε μια περιπέτεια απαγωγών, διαφθοράς και εκδίκησης. Δεν είναι μόνο η αξέχαστη ερμηνεία του Φίνιξ, το συναρπαστικό μοντάζ και sound design που δεν σ’ αφήνει να πάρεις ανάσα κι η μουσική του Johny Greenwood των Radiohead. Αυτό που καθιστά την Ράμσεϊ μια μοναδική και γενναία σκηνοθετική φωνή είναι ότι σπάνια θα βρεις μια τόσο βίαιη ταινία που να αρνείται να αισθητικοποιήσει και να στυλιζάρει την βία, αναζητώντας παράλληλα επίμονα την σκληρή ποίηση που κρύβεται εντός της. Εξαιρετική κι η ταινία, εξαιρετική κι η Ράμσεϊ στην q&a συζήτηση που ακολούθησε. 1. The Florida Project (Sean Baker) Αυτή ήταν η ταινία που περίμενα πώς και πώς στις Νύχτες Πρεμιέρας. Μ’ έναν τρόπο, ήμουν επίσης σχεδόν σίγουρος από πριν ότι θα ήταν η αγαπημένη μου. Ο Sean Baker, ο οποίος τείνει πλέον να γίνει απ’ τους πιο λατρεμένους σκηνοθέτες των 10s κι ο οποίος ήταν τόσο αφοπλιστικά γλυκός στο βίντεο που έστειλε για να “προλογίσει” την προβολή της ταινίας, δυο χρόνια νωρίτερα είχε γυρίσει το εκπληκτικό Tangerine χρησιμοποιώντας τρία iPhones, άλλοτε πηγαίνοντας προς ένα διακριτικό κι ευαίσθητο δράμα κι άλλοτε προς μια φανταχτερή κωμωδία καταστάσεων. Δεν απαιτούνταν πολλά για να ανέβουν στα ύψη οι προσδοκίες από το The Florida Project, την φετινή του ταινία. Αρκούσε η πρώτη αφίσα, το tagline που έλεγε “find your kingdom”, το πρώτο κλιπ από τις Κάννες, η αίσθηση των χρωμάτων και της ζωντάνιας. Ο Baker έφτιαξε μια ταινία για μια κοινότητα ενοίκων σ’ ένα μοτέλ που βρίσκεται στην σκιά του Disney World της Florida, με μια παρέα παιδιών σε πρώτο πλάνο να προσπαθούν να βρουν την μαγεία στην αναζήτηση του εκπληκτικού, του θαυμαστού. Οι περιπέτειές τους είναι ελάσσονες, δεν παραπέμπουν σε μια μεγάλη ανακάλυψη. Διασταυρώνονται συνεχώς με τα όρια της ζωής στην ενήλικη, φτωχή, πολυφυλετική εργατική τάξη των ΗΠΑ. Ό,τι τους σπρώχνει προς την παιδική μαγεία, παράλληλα τους αιχμαλωτίζει στην ενήλικη σκληρότητα. Η μητέρα Bria Vinaite κι η κόρη Brooklynn Kimberly Prince είναι αμφότερες καταπληκτικές στους ρόλους τους και αναδεικνύονται ως νεο-νεορεαλιστικές ηρωίδες ενός πολύχρωμου αλλά διακριτικού δράματος. Σ’ ένα επιφανειακό επίπεδο, η αισθητική του The Florida Project μοιάζει με χαρτί από την τράπουλα του Wes Anderson. Αλλά αν κοιτάξουμε προσεκτικότερα, αυτό που στον Anderson θα έμοιαζε με ένα κουκλόσπιτο προς τέρψιν του σκηνοθέτη, εδώ παίρνει ζωή και ανάσα από την αίσθηση εγγύτητας, ζεστασιάς, σκληρότητας και ανθρωπιάς που προκαλούν οι αντίρροπες δυνάμεις της παιδικότητας και της ενηλικίωσης. Ο Baker δεν αρκείται στο να αναπαραστήσει έναν κόσμο, καλεί σε μια πραγματική βουτιά σ’ αυτόν τον κόσμο. Απ’ τη μία μας τραβάει προς την παρέα των παιδιών που αποκτά σχεδόν ουτοπικό χαρακτήρα, απ’ την άλλη μας επαναφέρει στο πρακτικά αδύνατο αυτής της ουτοπίας. Το λιγότερο που οφείλουμε να πούμε είναι ότι έχουμε μάλλον χρόνια δούμε μια ταινία με τόσο αυθεντική παιδικότητα εντός της. Ο Baker φαίνεται να γνωρίζει ότι οι ρωγμές σ’ αυτήν την παιδικότητα έρχονται με την μορφή των παροδικών σοκ, ως τραύματα που απωθούνται και μετά ξανάρχονται στην επιφάνεια. Όπως πρότεινε και το κλασικό ποίημα του Peter Handke στα Φτερά του Έρωτα του Βέντερς, “όταν το παιδί ήταν παιδί, δεν ήξερε ότι ήταν παιδί, όλα ήταν ένα μέρος της ψυχής, κι όλες οι ψυχές ήταν μία”. Αυτή η ψυχή είναι που πάλλεται μέσα στο σώμα του The Florida Project. Στα σινεμά θα το δούμε, όπως φαίνεται, από τη νέα χρονιά.
