Η επιστήμη και η θρησκεία είναι, μάλλον, δυο έννοιες έντονα αντιπαραθετικές, όπως έχει δείξει, άλλωστε, και η ιστορία του ανθρωπίνου γένους (βλ. Μεσαίωνα και όχι μόνο). Υπάρχει, όμως, ένα πεδίο της επιστήμης, στα λημέρια της νευρολογίας, στο οποίο οι δυο έννοιες αυτές συναντώνται, ή, για να μαστε πιο ακριβείς, η θρησκεία μελετάται από μια νευροψυχολογική σκοπιά.

Και εγένετο η νευροθεολογία, το λοιπόν, αγαπητοί φίλοι, στα πλαίσια της απόπειρας γνωσιακών νευροεπιστημόνων να κατανοήσουν σε ποια ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα επενεργεί η θρησκευτικότητα, η πνευματικότητα κλπ. με βαθύτερο στόχο την ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο η θρησκεία επηρέασε την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Και, μάλιστα, έχουμε και τις πρώτες σχετικές έρευνες: μια μελέτη σε πληθυσμό Μορμόνων (μέλη της Χριστιανικής κίνησης των Αγίων των Τελευταίων Ημερών), έντονα θρησκευάμενων ανθρώπων, έδειξε ότι η πνευματικότητα που απορρέει από την πίστη και τις θρησκευτικές ενασχολήσεις επενεργεί στο σύστημα επιβράβευσης του εγκεφάλου αυτών των ανθρώπων. Και πιο συγκεκριμένα, φάνηκε πως η θρησκευτική δραστηριότητα σε αυτόν τον πληθυσμό ενεργοποιεί τον επικλινή πυρήνα, σημαντικό μέρος του συστήματος επιβράβευσης, πυρήνα ο οποίος ενεργοποιείται επίσης από τα αισθήματα αγάπης, το σεχ, το φαγητό αλλά και τα ναρκωτικά. Σαν να λέμε, μια επιστημονική υποστήριξη του γνωστού ρητού που θέλει τη θρησκεία να είναι το όπιο του λαού.

Η μελέτη μπορεί να αφορούσε ένα μικρό δείγμα της τάξεως των 19 ανθρώπων, με τους περιορισμούς που τίθενται στα συμπεράσματα να είναι αρκετοί, αυτό, όμως, δε δείχνει να πτοεί τον Jordan Grafman, επικεφαλής του εργαστηρίου γνωσιακών νευροεπιστημών στο Ινστιτούτο Αναμόρφωσης του Chicago και καθηγητή νευρολογίας στο Northwestern University, ο οποίος δηλώνει σχετικά:

Η θρησκεία έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη εξέλιξη. Είναι αστείο, οι άνθρωποι τείνουν να διαχωρίζουν αυτά τα δυο, αλλά αυτά αλληλοεμπλέκονται. Φυσικά, είναι αμφίδρομη η σχέση μεταξύ εγκεφάλου και θρησκείας. Οι εγκέφαλοί μας έπρεπε να αναπτύξουν την ικανότητα να καθιερώσουν κοινότητες και κοινωνικές συμπεριφορές εντός αυτών, κάτι το οποίο αποτελεί τη βάση των θρησκευτικών κοινωνιών. Αλλά οι θρησκευτικές πρακτικές με τη σειρά τους συνέτειναν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Όσο αυτές οι κοινότητες γίνονταν πιο συνεργατικές, οι εγκέφαλοι εξελίχθηκαν σε απάντηση προς αυτό. Ο εγκέφαλός μας οδήγησε στην ανάπτυξη συμπεριφορών και αυτές επέστρεψαν για να βοηθήσουν τη διαμόρφωση του εγκεφάλου μας.

Έτσι, για παράδειγμα, όπως εξηγεί ο Grafman, ο μετωπιαίος λοβός (προς τα μπρος στον εγκέφαλο) κατέστη σημαντικός για την ανάπτυξη μελλοντικών σχεδίων και στον έλεγχο καταπιεστικών συμπεριφορών, και άρα, κατ’ επέκτασιν, για τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις στα πλαίσια μιας θρησκευτικής κοινωνίας. Οι επίμονες, δε, θρησκευτικές πρακτικές ενδυνάμωσαν αυτές τις περιοχές και βοήθησαν τα εκεί κυκλώματα και τις συνάψεις αυτών να καταλάβουν μεγαλύτερο χώρο.

Η ιστορία της νευροθεολογίας ξεκινά κάπου στα 90s, με το νευροθεολόγο και καθηγητή επείγουσας ιατρικής και ακτινολογίας, Andrew Newberg, να ανακαλύπτει κάποιες απαντήσεις-κλειδιά σε πνευματικές εμπειρίες, κάτι το οποίο ο ίδιος δε συνέδεε τόσο με τη θρησκεία ως τέτοια αλλά περισσότερο με την απόπειρα του ανθρώπου να κατανοήσει το “είναι” του. Ιδού κάποια λόγια του για το ζήτημα εγκεφάλου και θρησκείας:

Κανένα συγκεκριμένο μέρος του εγκεφάλου δε συγκροτεί το θρησκευτικό μας “είναι”. Πολλά τμήματα του εγκεφάλου είναι μέρος των θρησκευτικών και πνευματικών μας πρακτικών. Νομίζω ότι αυτό έχει λογική, εφόσον τα θρησκευτικά πιστεύω εμπλέκουν σκέψεις, πράξεις και συμπεριφορές μας.

Η μελέτη στους Μορμόνους έδειξε ότι το σύστημα ανταμοιβής ενεργοποιείται και σε περιπτώσεις “κοσμικών” εμπειριών, όπως π.χ. όταν διάβαζαν μια γνώμη με την οποία συμφωνούσαν πολύ ή όταν συζητούσαν για τις φιλανθρωπικές δωρεές με τις οποίες ασχολούνται.

Πολύ ενδιαφέροντα όλα τα παραπάνω, το λοιπόν, καθότι η νευροθεολογία μπορεί να βοηθήσει στη μεγάλη συζήτηση της κατανόησης της θρησκείας. Ο Newberg το συνοψίζει όμορφα:

Υπάρχει η άποψη ότι η θρησκεία ωφέλησε τα ανθρώπινα όντα στο να δομήσουν συνεκτικές κοινωνίες και ηθική βοήθησε στον καθορισμό της συμπεριφοράς και στην πιο αποτελεσματική επίδραση με τον έξω κόσμο. Η δυνατότητα να τα σκεφτούμε όλα αυτά από μια νευροεπιστημονική σκοπιά είναι μέρος αυτής της συζήτησης.