Δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαστε με τη zombie μυθολογία στο σινεμά. Συγκεκριμένα, έχουμε ήδη ασχοληθεί με το πως μια σειρά από δημιουργούς ξεπερνούν το κλασσικό μοτίβο ανθρώπων να γίνονται τροφή ζωντανών νεκρών (τα γνωστά μας zombie) μέσα σε ποταμούς αίματος, σπλάχνων κτλ, αλλά τα χρησιμοποιούν για να ασκήσουν μια πολύ συγκεκριμένη και στοχευμένη κριτική στη σύγχρονη κουλτούρα, κυρίως δε, την κυρίαρχη κουλτούρα. Ο σκοπός μας εδώ πέρα δεν είναι φυσικά να απαξιώσουμε την προαναφερθείσα κλασσική οδό όμως – που μας αρέσει – αλλά να εξετάσουμε την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου του Max Brooks, που είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα του δεύτερου είδους.

 
 

 
 

Ο Max Brooks ενδιαφέρεται για την πιο συνολική όψη του zombie φαινομένου: όχι δηλαδή την εμφάνιση μεμονωμένων zombies σε ένα περιορισμένο περιβάλλον, αλλά τη λεγόμενη Zombie Αποκάλυψη: την κατάσταση στην οποία δηλαδή μια περιοχή, χώρα ή και ολόκληρος ο πλανήτης βρίσκεται ξαφνικά υπό την κυριαρχία των ζωντανών νεκρών και ο άνθρωπος βρίσκεται πλέον στην άβολη θέση να βρίσκεται πλέον στη μέση της τροφικής αλυσίδας, ενώ σταδιακά ο πολιτισμός τον οποίο έχει οικοδομήσει και πάνω στον οποίο έχει φτάσει να βασίζεται καταρρέει. Η πρώτη του επαφή με το είδος ήταν το The Zombie Survival Guide του 2003 το οποίο (με σαφή σατιρική στόχευση) χρησιμοποιώντας τη λογική παρέχει ένα πλήρες και αναλυτικό εγχειρίδιο για το πως θα επιβιώσουμε τη μέρα που τα zombie θα γεμίσουν τους δρόμους και ο άκακος γείτονας μας θα μας βλέπει πια σαν τροφή. Όλα είναι εκεί: το ιδανικό όπλο, το ιδανικό μεταφορικό μέσο όταν πλέον δε θα υπάρχει βενζίνη ή βενζινάδικα, ο ιδανικός τρόπος να διαμορφώσεις το σπίτι σου σαν φρούριο. Αν κάποιου του έρθει στο μυαλό η εικόνα του ημίτρελου αμερικάνου που αγοράζει δεκάδες όπλα και αποσύρεται μαζί με τη φαμίλια βαθιά σε ένα δάσος – υπαρκτό φαινόμενο στις ΗΠΑ γνωστό και ως survivalism – για να σωθεί από το Χόλιγουντ, την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, τους αφροαμερικάνους ή τους εξωγήινους, είναι απλά τυχαίο. Ή και όχι.

 
 

 
 

Μετά από αυτό το εξαιρετικό, πλην όχι όμως ιδιαίτερα σοβαρό πόνημα, το 2006 εκδίδεται το δεύτερο βιβλίο του Brooks, το World War Z: An Oral History of the Zombie War και η κατάσταση εδώ είναι πλέον τελείως διαφορετική.

Το World War Z πραγματεύεται ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του: τον παγκόσμιο πόλεμο που ξεσπά όταν ολόκληρη (σχεδόν) η Γη βρίσκεται αντιμέτωπη με την επιδημία του ιού που μετατρέπει τους ανθρώπους σε zombie. Χρονολογικά διατρέχει την περίοδο από το πρώτο θύμα του ιού, ως την εξάπλωση της επιδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο και τον διεθνή πανικό ως τελικά την ανασύνταξη του ΟΗΕ και των εθνών-κρατών προκειμένου να αντιμετωπίσουν την απειλή και την τελική νίκη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάρθρωση του βιβλίου: αποτελείται από ένα μεγάλο αριθμό υποτιθέμενων προσωπικών μαρτυρίων που παρουσιάζουν το πως βίωσε την καταστροφή ένα πλατύ φάσμα ανθρώπων: από νεπαλέζους οδηγούς των βουνών σε κινέζους ναύτες, γιαπωνέζους nerds και αμερικάνους εύπορους κάτοικους των προαστίων.

 
 

 
 

Αυτό είναι ταυτόχρονα, η μεγάλη πρωτοτυπία και η γοητεία του βιβλίου: πρόκειται για το μεγάλο κοινωνικό ψηφιδωτό των zombie και των ανθρώπων. Το γεγονός ότι οι ιστορίες είναι προσωπικές δεν τις κάνει και εξατομικευμένες, αντιθέτως, χρησιμεύουν για να αφηγηθούν τα μεγάλα γεγονότα της περιόδου. Και είναι ο ανθρώπινος παράγοντας που εξετάζεται κάθε φορά. Ο ανθρώπινος παράγοντας: η συνείδηση, η ηθική, η ψυχοσύνθεση όπως αποτυπώνεται όπως στη συγκλονιστική περιγραφή της αλληλοκαταστροφής δυο χωρών με πυρηνικά όπλα λόγω της έλλειψης επικοινωνίας μέσα στη γενική σύγχυση, στην πρωτοφανή απελπισία που καταλαμβάνει την ανθρωπότητα όταν η νέα ακατανόητη απειλή φαίνεται ανίκητη και στην μετατροπή του ανθρώπου σε ένα ζώο που ενδιαφέρεται μοναχά για την επιβίωση αδιαφορώντας για τον συνάνθρωπο του απέναντι στην καταστροφή. Και πάνω απ’όλα, των μεγάλων κοινωνικών αντιθέσεων και πως επιλύονται με διδακτικό τρόπο στην ιστορία της έπαυλης που είναι εφόδια και τους πλούσιους ανθρώπους που τα εξασφάλισαν, ενώ είναι έτοιμη με μια αμοραλιστική αδιαφορία να περάσει την αποκάλυψη μέσα σε μια ασφαλή πολυτέλεια, καταστρέφεται τελικά από τις ίδιες τις κοινωνικές σχέσεις που δημιούργησαν αυτή την πολυτέλεια.

 
 

 
 

Τι απ’όλα αυτά έχουμε στην ταινία που είδαμε λίγες βδομάδες πριν; Σχεδόν τίποτα. Το κύριο μοτίβο του βιβλίου, η αφήγηση δηλαδή μιας ιστορίας με αφηγητή ολόκληρη επί της ουσίας την ανθρωπότητα εξαφανίζεται και αντικαθίσταται με την ιστορία του χαρακτήρα που υποδύεται ο Brad Pitt. Από μια τεράστια και φοβερά ενδιαφέρουσα ποικιλία ανθρώπων, καταλήγουμε σε έναν λευκό αμερικάνο ερευνητή του ΟΗΕ που σώζει φυσικά τον κόσμο. Από την προβολή μιας βιβλικής καταστροφής σε πολλά και διαφορετικά μέρη του κόσμου, όπου παρουσιάζεται το πως αντιμετωπίστηκε ανάλογα με τις αποφάσεις των λαών και των κρατών, την ιστορία τους και την ιδιαίτερη κουλτούρα τους και την τύχη, απλά ακολουθούμε τον πρωταγωνιστή στο ταξίδι του, το οποίο εδώ που τα λέμε δεν είναι φοβερά ενδιαφέρον και σίγουρα δεν είναι κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί. Κάποια σκόρπια “παγκόσμια” πλάνα εδώ κι εκεί, χρησιμοποιούνται μόνο για shock effect και το βιαστικό τσοντάρισμά τους περισσότερο αφήνει την αίσθηση του βιαστικού και του μισοτελειωμένου. Η ταινία εν ολίγοις δεν εκπληρώνει τον τίτλο της: δεν πείθει ότι πρόκειται για παγκόσμιο πόλεμο. Και ο βασικός λόγος είναι η εξατομίκευση της αφήγησης σε έναν άνθρωπο. Είναι δυνατόν η επίδραση ενός πολέμου στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων να ειπωθεί μέσα από την ματιά ενός ανθρώπου;

 
 

To άλλο μεγάλο έλλειμμα σε σχέση με το βιβλίο είναι η ολική απουσία του κοινωνιολογικού σχολίου. Οι άνθρωποι τρέχουν να ξεφύγουν από τα zombie ή τα πυροβολούν σα να μιλάμε για μια ληστεία τράπεζας, το βάθος των πράξεων τους σε μια οριακή κατάσταση θυμίζει προγραμματισμένα bots. Ας πούμε πως η παρουσία μίας σκηνής όπου ένα supermarket λεηλατείται δεν έχει καμία σχέση με αυτό που λέμε: στον δικό μας πραγματικό κόσμο του 2013 που δεν υπάρχουν zombie, η οικονομική κρίση κάνει τους ανθρώπους να λεηλατούν supermarket έτσι κι αλλιώς.  Δεν είναι αυτό το σημείο τομής όπου μία κοινωνία κατρακυλάει ίσως οριστικά από τον πολιτισμό που θεωρούσε δεδομένο σε κάτι άλλο. Αυτή η ρηχότητα ίσως επαρκεί για μια ακόμα ταινία δράσης. Η συγκεκριμένη όμως απέχει ήδη αρκετά από το να αιτιολογήσει τον τίτλο της, δεν το συζητάμε καν το να πλησιάσει το βιβλίο, του οποίου τις αρετές παρουσιάσαμε πριν.

 
 

 
 

Μπορεί να απολαύσει κάποιος την ταινία βγάζοντας τελείως από την εξίσωση το βιβλίο; Ίσως, αν και ακόμα κι έτσι προσωπικά δεν θεωρώ πως είδα μια ταινία δράσης πολύ ανώτερη από το μέσο όρο. Έχει κάποιες εντυπωσιακές σκηνές και ειδικά εφέ, στακάτες σκηνές δράσης, μια κοινότοπη πλοκή, τον Brad Pitt για πρωταγωνιστή, ένα βιαστικό φινάλε και zombie. Εκεί απογοητεύει η ταινία. Το Hollywood γενικά δεν έχει σαν ειδικότητα τις ταινίες με βάθος, αλλά σίγουρα αριστεύει στην οπτικοποίηση. Η αποτυχία των δημιουργία της ταινίας να εντοπίσουν το στοιχείο που κάνει το βιβλίο να κάνει τη διαφορά στη ευρύτερη zombie μυθολογία, και να το αναπαραστήσουν οπτικά όπως τόσο καλά ξέρει να κάνει η βιομηχανία του Hollywood με έναν τρόπο που ο παγκόσμιος πόλεμος με τα zombie και μόνο σαν παγκόσμια ταπετσαρία να μας κόψει την ανάσα, είναι το χαμένο στοίχημα και η μεγάλη απογοήτευση του World War Z.