Να τι περίμενα πηγαίνοντας χτες στον κινηματογράφο Ideal για να δω το Donnie Darko στα πλαίσια του μεταμεσονύκτιου προγράμματος των 23ων Νυχτών Πρεμιέρας. Περίμενα ότι θα γινόταν χαμός, ότι η αίθουσα θα είναι γεμάτη με ανθρώπους 30-κάτι χρονών που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είχαν συνδέσει το Donnie Darko με την δική τους εφηβεία και την δική τους απόπειρα να ξεδιαλύνουν τον κόσμο γύρω τους. Περίμενα ότι θα υπάρχει μια διάθεση χαβαλέ που αρμόζει σε μια μεταμεσονύκτια προβολή indie-cult ταινίας, μια ατμόσφαιρα συλλογικής νοσταλγίας με εναλλασσόμενες δόσεις ειρωνίας και ειλικρίνειας. Δεν περίμενα ότι θα βρέχει και δεν περίμενα ότι πριν την ταινία θα δούμε έναν μικρό βιντεοσκοπημένο πρόλογο με τον ίδιο τον Jake Gyllenhaal να απευθύνει τον λόγο στους θεατές.

Όντως, έτσι έγιναν τα πράγματα. Το Donnie Darko προβλήθηκε σε ψηφιακά αποκατεστημένη κόπια 4Κ, επιμελημένη και εγκεκριμμένη από τον ίδιο τον σκηνοθέτη, Richard Kelly. Κατά μία έννοια, η ιστορία της ταινίας ήδη έστρωνε το έδαφος για το πρώτο cult hit του 21ου αιώνα. Γράφτηκε και γυρίστηκε από έναν άγνωστο 25χρονο σκηνοθέτη, προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Sundance Film Festival και παρά λίγο να καταλήξει straight-to-video, κατάφερε να πάρει μια μικρή διανομή λόγω της σωτήριας επέμβασης του Κρίστοφερ Νόλαν, διαφημίστηκε ελάχιστα καθώς κρίθηκε ότι η συντριβή του αεροπλάνου στην ταινία θύμιζε επικίνδυνα την τότε πρόσφατη επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, απέτυχε στο box office και έλαβε αντικρουόμενες κριτικές, και κατάφερε να έρθει ξανά στην ζωή έναν χρόνο αργότερα με την κυκλοφορία της σε DVD και VHS καθώς το παραδοσιακό word-of-mouth συναντούσε την online δημόσια σφαίρα.

Εδώ δεν προβλήθηκε ποτέ σε κινηματογραφική αίθουσα – μέχρι χτες. Κι εγώ, όπως και ο περισσότερος κόσμος που βρισκόταν στην εφηβεία κατά τις αρχές του ’00, πήγε και την νοίκιασε από το βίντεο-κλαμπ. Όταν είσαι 15-16 χρονών, τέτοιες εμπειρίες μπορούν να αποδειχτούν καθοριστικές. Είναι μια στιγμή μετάβασης για πώς σχετίζεσαι με την μουσική, τον κινηματογράφο, την λογοτεχνία. Μέχρι τότε, συνήθως, απλά πέφτεις τυχαία πάνω σε πράγματα, συναντιέσαι μαζί τους αποκλειστικά συγκυριακά. Από εκείνο το σημείο κι έπειτα, αρχίζεις να ανακαλύπτεις πράγματα, να τα δοκιμάζεις, να τα απορρίπτεις ή να τα ερωτεύεσαι. Υπήρχαν πολλές τέτοιες στιγμές για το σινεμά των early 00s – στιγμές μιας αρχικής διαμόρφωσης κινηματογραφικού γούστου και ερμηνείας του κόσμου μέσα από την σχέση σου με την τέχνη. Βλέποντας ταινίες όπως το Ghost World ή το Lost in Translation, το Eternal Sunshine of the Spotless Mind ή το Coffee & Cigarettes κι ανακαλύπτοντας ότι λίγα χρόνια πριν υπήρξε το Memento, το Big Lebowski, το Fight Club, το Requiem for a Dream, το Trainspotting και το Pulp Fiction.

Καθώς μεγαλώνεις, συχνά καλείσαι να αναμετρηθείς ξανά με τις ταινίες αυτές και τον τότε εαυτό σου: να τις αξιολογήσεις ξανά, να αλλάξεις τη σχέση σου μαζί τους, να δεις τι αξίζει να κρατήσεις και τι όχι. Απ’ τις παραπάνω ταινίες, για παράδειγμα, κάποιες τις αγαπώ σαν κομμάτι του εαυτού μου και κάποιες τις απεχθάνομαι πλέον. Αυτό που δεν αλλάζει, βέβαια, είναι ότι γι’ αυτή τη γενιά ανθρώπων τέτοιες ταινίες ήταν αυτό που συνέβαινε εκείνη τη στιγμή, το gateway drug για την είσοδο στην αυτοτελή κινηματογραφική εμπειρία της εποχής τους. Και το Donnie Darko κατέχει μια ιδιαίτερη θέση σ’ αυτόν τον πρώιμο εφηβικό έρωτα με το σινεμά.

Κανείς και καμία ποτέ δεν χρειάστηκε ένα κείμενο στο internet για να τους πει πόσο ζόρικη και περίπλοκη κατάσταση είναι η εφηβεία, πόσο σκληρή είναι η εφηβική κοινωνία, πόσες προσδοκίες και ματαιώσεις κουβαλάει. Ο Donnie Darko βάδιζε σε ένα ολισθηρό κι επικίνδυνο έδαφος. Η πρώτη φορά που είδα την ταινία μου προκάλεσε έκσταση και σύγχιση. Είναι τρομερό να βλέπεις στην οθόνη ότι η ζωντανή επιθυμία να μην μείνεις μόνος συνυπάρχει με την σκληρή διαπίστωση ότι θα είσαι για πάντα μόνος. Ο Richard Kelly ήταν σαν να έβαλε στο μπλέντερ το Breakfast Club, το Twin Peaks και τον Φύλακα στη Σίκαλη, προσπαθώντας να ισορροπήσει μεταξύ του κυρίαρχου κυνισμού των 90s και της ειλικρινούς ευαισθησίας του καλλιτεχνικού έργου.

Η απεικόνιση της ψυχικής ασθένειας του Donnie ήταν κάλεσμα για να ταυτιστείς, όχι κάλεσμα για να τον λυπηθείς. Η νοσταλγία για την δεκαετία του ’80 δεν ήταν απλά ένα ειρωνικό άθροισμα από references, αλλά μια ανθρώπινη, γλυκιά και λυπηρή ανάμνηση. Η σάτιρα για την μεσοαστική, συντηρητική αμερικάνικη suburbia δεν ήταν καταγγελτική, ήταν ένα μείγμα μελαγχολίας και εκδίκησης. Όταν τέλειωσε για πρώτη φορά η ταινία, έφυγα τρέχοντας να βρω τι ήταν το Killing Moon, το Love Will Tears Us Apart και το Mad World κι έπειτα άρχισα να ψάχνω ερμηνείες για το τι έγινε στο τέλος, τι σήμαιναν όλα αυτά, αν ο Donnie θυσιάστηκε ή σώθηκε – ή και τα δύο – λες κι η απάντηση δεν βρισκόταν στο πώς ένιωθες εκείνη τη στιγμή.

Είναι γνωστό ότι σήμερα η νοσταλγία για τα 80s και τα 90s πουλιέται κι αγοράζεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Κάνεις τουρισμό στο παρελθόν και στο τέλος αγοράζεις και αναμνηστικά δώρα. Χτες το βράδυ στο Ideal έχω την εντύπωση ότι συνέβη κάτι πιο ενδιαφέρον. Ενώ στην αρχή μου φάνηκε ότι κυριαρχούσε το χαλαρό κλίμα κι ο ήπιος χαβαλές, με το χειροκρότημα στις πρώτες νότες του Killing Moon και τα διάσπαρτα φωναχτά σχόλια από ‘δω κι από ‘κει, στη συνέχεια εξελίχθηκε σε κάτι λίγο διαφορετικό. Ο κόσμος άρχισε να γίνεται πιο σιωπηλός, πιο απορροφημένος. Κοιτούσα τριγύρω και έβλεπα πιο έντονες και προβληματισμένες εκφράσεις στα πρόσωπα, μου φαινόταν ότι η συναισθηματική επένδυση είχε αντικαταστήσει την χαλαρότητα.

Το ζητούμενο δεν ήταν να κάνεις μια χαλαρή ή ειρωνική συλλογική επίσκεψη σε μια indie-cult ταινία της εφηβείας σου, αλλά μάλλον να αφεθείς να σε ξαναρουφήξει σε εκείνον τον κόσμο, να διαπιστώσεις ξανά ότι τις περισσότερες φορές ακόμα γελάς και υποφέρεις μαζί ακριβώς όπως στα 17 σου, να σε κάνει να καταλάβεις ότι η πραγματική νοσταλγία όσο προσφέρει φευγαλέα ζεστασιά άλλο τόσο προσφέρει και σκληρή αναμέτρηση με το παρελθόν. Τελικά, από το εμπόριο αναμνήσεων σε προστατεύει ένα πράγμα: η συγκίνηση.